Σχέδιο Άτσεσον: Όταν οι ΗΠΑ έδιναν το 1964 το Καστελόριζο στους Τούρκους

Γράφει ο Δημήτρης  Σταυρόπουλος

Το Καστελόριζο αυτός ο γραφικός βράχος στην εσχατιά της Ελλάδας και της Ευρώπης που ιστορικά έχει υποστεί σκληρές ταλαιπωρίες, υπήρξε ανεκαθεν… διακαής πόθος για τους κατακτητές.

Η γεωγραφική θέση του νησιού στην νοτιοανατολική Μεσόγειο, το καθιστά στρατηγικό σημείο στον γεωπολιτικό χάρτη της περιοχής και όποιος έχει την κυριότητα του, αυτομάτως γίνεται κυρίαρχος  μιας μεγάλης εθνικής, πολίτικης και οικονομικής δύναμης.

Το νησί με τους γενναίους κατοίκους του-πραγματικούς Έλληνες ακρίτες- που βρίσκεται εδώ και καιρό στο επίκεντρο των ανιστόρητων και επικίνδυνων τουρκικών διεκδικήσεων, πριν από 56 χρόνια, χρησιμοποιήθηκε ως διαπραγματευτικό χαρτί για την επίλυση του Κυπριακού και προτάθηκε από τους Αμερικανούς… να παραχωρηθεί στην Τουρκία!

Αρχιτέκτων του σχεδίου ο αμερικανός διπλωμάτης Ντιν Ατσεσον και πίσω του ο τότε αμερικανός πρόεδρος Λιντον Τζονσον.

Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΥΑΣΙΓΚΤΩΝ

 Το «περίφημο Σχέδιο ‘Ατσεσον» ήταν η πρόταση των Αμερικανών που τέθηκε στην Ελλάδα και την Κύπρο το 1964 μετά την κατάρρευση των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου το 1963, τις οποίες καταδίκαζε ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδος Γεώργιος Παπανδρέου, καθώς ανακήρυτταν την Κύπρο ως ανεξάρτητο κράτος.

Η πρόταση έγινε από τον Αμερικανό διπλωμάτη Dean Acheson για την επίλυση του Κυπριακού. 

Ο Ατσεσον θεωρούσε πως τα προβλήματα του νησιού μπορούσαν να λυθούν με κατάργηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και διπλή ένωση.

 Η Τουρκία επέμενε στην διχοτόμηση του νησιού ,την διπλή ένωση και απαιτούσε το 20% του εδάφους.

Μάλιστα ο Άτσεσον αρχικά τον Ιούνιο του 1964 στο πρώτο σχέδιο πρότεινε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα με αντάλλαγμα την εκχώρηση της Καρπασίας αενάως και υπό πλήρη κυριαρχία με στρατιωτικές βάσεις, κατά το πρότυπο των Βρετανικών βάσεων.  

Οι τουρκοκύπριοι θα είχαν δικό τους φορολογικό σύστημα, υπηρεσίες, τζαμιά, εκπαίδευση και αστυνομία.

 Ουσιαστικά ήταν μια λύση που διένειμε το νησί μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ενώ για την παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα, θα δινόταν στην Τουρκία ως αντάλλαγμα ένα μεγάλο νησί, όπως η Ρόδος, ή τρία μικρότερα νησιά μεταξύ των οποίων και το Καστελόριζο, το οποίο βέβαια στη «Σύνοψη και Συμπέρασμα της απόρρητης έκθεσης της CIA DRAFT DCI Breifing for Vinson Subcommittee ,CIA/RR GB 64-29 – August 1964 » δεν αποτελεί γενναιόδωρη προσφορά στην Τουρκία . 

Το νησί είναι γενικά άγονο, δεν έχει αξιοσημείωτη γεωργία η βιομηχανία και έχει έναν φθίνοντα πληθυσμό.

 Διαθέτει ένα μικρό προστατευμένο λιμάνι αλλά δεν είναι εξοπλισμένο με μονάδες επισκευής πλοίων ή χώρους αποθήκευσης.Το Καστελόριζο δεν είναι κατάλληλο για αεροπορικές εγκαταστάσεις.»

Ο Γεώργιος Παπανδρέου απέρριψε το σχέδιο ‘Ατσεσον όπως και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος και πρόεδρος της Κύπρου ,το Καστελόριζο ήταν και ένα μικρό νησί, αλλά η ‘Ελλάδα και οι ηγέτες που κυβερνούσαν τότε δεν υπήρχε περίπτωση να παραδώσουν ελληνικό .

Η Τουρκία και αυτή από την πλευρά της δεν δέχτηκε την παραχώρηση, γιατί το Καστελόριζο της φάνηκε μικρό και ήθελε μια ευρύτερη συμφωνία πιο δελεαστική , που θα περιλάμβανε και άλλα ανταλλάγματα.

Αν το είχε δεχτεί τότε, οι συσχετισμοί θα ήταν διαφορετικοί και μέρος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο θα ανήκε στην Τουρκία.

ΟΙ ΒΡΙΣΙΕΣ ΤΟΥ ΤΖΟΝΣΟΝ

Τότε οι Αμερικανοί σύμφωνα με το βιβλίο του Γιάννου Χαραλαμπίδη «Κυπριακό : Διπλωματικές ίντριγκες», εξοργίστηκαν μετά την απόρριψη του σχεδίου ‘Ατσεσον, και ο πρόεδρος των Αμερικανών Λίντον Τζόνσον, συναντήθηκε με τον Έλληνα πρέσβη στις Η.Π.Α. Αλέξανδρο Μάτσα, που του ανακοίνωσε πως η ελληνική Βουλή δεν θα ενέκρινε ποτέ ένα σχέδιο που δεν δεχόταν ο Μακάριος.

 Ο πρόεδρος Τζόνσον τότε απάντησε:
« ακούστε με κύριε πρεσβευτά. Γ@@ώ την Βουλή σας και το Σύνταγμά σας.

 Η Αμερική είναι ελέφας.

 Η Κύπρος είναι ψύλλος.

 Αν αυτοί οι δύο ψύλλοι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι εξακολουθούν να τσιμπούν τον ελέφαντα, ίσως όμως ο ελέφας τους δώσει καμιά με την προβοσκίδα του…».

Ετσι έληξε άδοξα η ιστορία με τα σχέδια Άτσεσον.

’Όπως αποδεικνύεται όμως η γεωπολιτική σημασία του Καστελόριζου είναι τεράστια, και μπορεί τότε οι Τούρκοι να το θεώρησαν μικρό και άγονο, ωστόσο φαίνεται πως άλλαξαν άποψη πλέον και θα κάνουν τα πάντα για να το αποκτήσουν.

ΤΟ ΓΕΥΜΑ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΙ

Υπάρχει όμως και η αμερικανική πλευρά που δεν επιβεβαιώνεται από καμία πηγή.

Σε ότι αφορά τις διαπραγματεύσεις που βρίσκονταν σε εξέλιξη, είναι αποκαλυπτική η εμπιστευτική συζήτηση μεταξύ του Έλληνα πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου και του Χένρι Λαμπουίς που έγινε στις 19 Ιουλίου 1964. Ο Χένρι Λαμπουίς ήταν ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα από τον Μάρτιο του 1962 έως τον Μάιο του 1965.

 Το βράδυ της Κυριακής 19 Ιουλίου 1964, ακριβώς στις 11.00, απέστειλε στην Ουάσιγκτον ένα τηλεγράφημα που αφορούσε τη συνάντηση που είχε γίνει το ίδιο απόγευμα με τον Γεώργιο Παπανδρέου στο Καστρί. 

Στο τηλεγράφημα αυτό αναφέρει ότι ο Παπανδρέου του είπε ότι θα μπορούσε να συμφωνήσει ώστε να δώσει η Ελλάδα το Καστελλόριζο στην Τουρκία ως βάση σε αντάλλαγμα για μια καλή λύση για την Ελλάδα στην Κύπρο.

«Σε συνομιλίες μιας ώρας με τον πρωθυπουργό την Κυριακή το απόγευμα,- γράφει ο αμερικανός πρέσβης- επέμεινε ότι είναι επείγον να βρεθεί λύση στο πρόβλημα της Κύπρου. 

Υπογράμμισε ότι ήθελε να διευκολύνει όσο γίνεται τη δουλειά του [ΥΠΕΞ των ΗΠΑ] κ. Ατσεσον και τόνισε ότι γι’ αυτόν τον σκοπό χθες βράδυ κατά το ραδιοφωνικό του διάγγελμα για πρώτη φορά τόνισε ότι είναι θέμα των συζητήσεων η ασφάλεια του τουρκικού κράτους και η προστασία της τουρκικής μειονότητας».

 Το να δοθεί τώρα στην Τουρκία κυριαρχική παρουσία, έπειτα από 100 χρόνια στα οποία δεν είχε καμία διεκδίκηση κυριαρχίας, θα ήταν ένα βήμα μη αποδεκτό για κάθε ελληνική κυβέρνηση, αλλά και για τους Κυπρίους. Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση θα ήταν έτοιμη να δώσει το Καστελλόριζο ως βάση [η ακριβής φράση του Λαμπουίς είναι: to turn over Kastellorizon as a base].

 Υπήρξε μια υπόνοια ότι και κάποιες άλλες παραχωρήσεις μπορεί να είναι πιθανές, αλλά αυτές δεν διατυπώθηκαν».

Προς το τέλος του τηλεγραφήματος, λέει ο Παπανδρέου με νόημα, σύμφωνα πάντα με τον Αμερικανό πρέσβη: 

«Οι Έλληνες και οι Αμερικανοί πρέπει πάντα να μιλάνε ως συγγενείς γιατί ο Μακάριος, η ΕΣΣΔ και η Αίγυπτος μιλούν τώρα σαν συγγενείς».

Πηγές

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ανιχνεύσεις