10 ερώτησεις ,10 απαντήσεις όχι μόνο για τον κορονοϊό αλλά και για το “εμείς και το ΕΓΩ μας”

Γράφει ο Δημήτρης Αποστολόπουλος

Οι πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές παρενέργειες του covid είναι εδώ, για να αποδείξουν στην πράξη την αδυναμία μας να αντιμετωπίσουμε σοβαρές απειλές ως κοινωνικό σύνολο. Η περιχαράκωση του σύγχρονου Έλληνα στον εαυτούλη του δεν αφήνει περιθώρια συναντίληψης μπροστά σε κινδύνους, που απειλούν εξίσου όλους μας. Εκκινώντας από την απτή και αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, θα κάνω ό,τι μπορώ για να δω το θέμα πιο σφαιρικά μήπως και προκύψουν κάποια χρήσιμα συμπεράσματα.

Κατ’ αρχάς, δεν επιδέχεται αμφισβήτησης η ύπαρξη του ιού, ο οποίος απειλεί την ανθρωπότητα με φυσική εξόντωση, οικονομική καταστροφή, αλλά και με απρόβλεπτες πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες. Τούτων λεχθέντων, δε βλέπω άλλο ζήτημα να πρωτεύει, τούτη την ώρα, παρά ο κοινός μας αγώνας για τον περιορισμό των συνεπειών σε όλα τα επίπεδα. Με άλλα λόγια, καθένας μας οφείλει να επιδείξει σοβαρότητα, υπευθυνότητα και αλληλεγγύη στο μέτρο που του αναλογεί, αλλά και σε εκείνο που του επιβάλει η κοινή λογική.

Η στάση μου – μιλάω για τον εαυτό μου από δω και στο εξής – έναντι μιας πρωτοφανούς, πραγματικής, απειλής δεν – θα πρέπει να- εξαρτάται από την ιδεολογία μου, την κομματική μου προτίμηση ή προσήλωση, το ατομικό μου όφελος, αλλά ούτε και από την παραπληροφόρηση. Δεν είμαι καλύτερος ούτε πιο έξυπνος από όλους τους άλλους, διαθέτω τον μέσο νου και απλά η -δική μου- λογική και ο αξιακός μου κώδικας μου επιβάλλουν υπευθυνότητα στις πράξεις μου.

Όπως έχω υποστηρίξει και άλλοτε, κανένα ατομικό δικαίωμα δεν μπορεί να προκρίνεται, όταν έρχεται σε αντίθεση με το συνολικό, κοινωνικό συμφέρον και τα συλλογικά δικαιώματα. Επομένως, κατά τη γνώμη μου, είναι ανάγκη να μπει σε δεύτερη μοίρα το ατομικό, προς όφελος της κοινωνίας στην οποία και ανήκω, έστω και αν αυτή δεν είναι του γούστου μου. Άλλωστε, πώς αιτούμαι τη βελτίωση και την ποιοτική αναβάθμιση της δημοκρατίας, αν δε σέβομαι το όποιο δικαίωμα του άλλου και επιχειρώ στην πράξη να του επιβάλλω τις απόψεις μου;

Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να είναι σαφές ότι η ατομική ελευθερία μου, καθώς και το όποιο ατομικό δικαίωμα επικαλούμαι, τίθενται σε δεύτερη μοίρα όταν υπάρχει η ανάγκη διαφύλαξης της δημόσιας υγείας. Αλλά, αυτό θα έπρεπε να το έχω διδαχθεί σε κάποιο σχολείο ή από το σπίτι μου, ώστε να το έχω εμπεδώσει και να το θεωρώ αυτονόητο.  Δυστυχώς, αντί αυτού, όλοι μου έλεγαν πάντοτε ότι ο εαυτούλης μου προηγείται, κι εγώ τους πίστευα, λες και ζω σε άλλο πλανήτη και όχι εντός ενός ανθρώπινου συνόλου.

Συνήθισα, λοιπόν, έγινα ένα κακομαθημένο και αυστηρά ιδιωτεύον πρόσωπο θέτοντας ως υπαρξιακό μου επίκεντρο τις ατομικές μου ανάγκες, αντί να εξελιχθώ σε έναν υπεύθυνο πολίτη.  Κι αφού έτσι με δίδαξαν οι μεγαλύτεροι, δεν μπήκα στον κόπο να αναζητήσω τη δική μου αλήθεια μεγαλώνοντας. Σωστός είμαι, πιστό αντίγραφο ενός προτύπου το οποίο αποδέχονται πολλοί, και αυτό είναι το μόνο σημείο επαφής μου μαζί τους. Δημοκρατία είναι για μένα το σύστημα που ταυτίζεται απόλυτα με έναν ατέλειωτο κατάλογο ελευθεριών και δικαιωμάτων μου, χωρίς καμιά υποχρέωση από μέρους μου.

Στο σχολείο μου δεν έμαθα καν να σκέφτομαι, και οι σχέσεις μου με την ελληνική γλώσσα εντελώς επιδερμικές, μάλλον κακές θα έλεγα. Συνεπώς, η λέξη «δημοκρατία» είναι ασαφής στην αντίληψή μου, και δεν παραπέμπει αυτομάτως σε κάποιο σύνολο ανθρώπων με στοιχειώδη συνοχή, κοινά χαρακτηριστικά και ενδιαφέροντα, αλλά και με κοινούς σκοπούς και ανάγκες. Δεν έχει αξία για μένα το δικαίωμα του άλλου ούτε και οι δικές του ατομικές ελευθερίες έχουν σημασία, αφού είμαι αρρωστημένα ατομιστής και σκέφτομαι μήπως καθετί που διεκδικεί ο συμπολίτης μου θέτει σε αμφισβήτηση το «κεκτημένο» μου.

Πάντως, με αυτούς τους όρους, και εφόσον το «εμείς» υποχωρεί ολοένα και περισσότερο έναντι των πολλών ανεξάρτητων «εγώ», δεν αναμένει κανείς να συμπεριφερθούμε συντεταγμένα ως κοινωνικό σύνολο, ακόμα και όταν αντιμετωπίζουμε, ο καθένας μας εξίσου, τις ίδιες απειλές. Ως εκ τούτου, αν μας έβλεπε κανείς από ψηλά, δε θα μοιάζαμε καν με «αγέλη λύκων», αλλά με μια τεράστια «σφηκοφωλιά». Καθένας με δική του κατεύθυνση και χωρίς κανέναν εμφανή κοινό σκοπό, σε ένα ακαθόριστο και ανώφελο δικό του «πέταγμα».

Όλα τα προηγούμενα, αναμφίβολα, δεν αφορούν μόνο τη δική μας κοινωνία, μια και παρατηρούνται κατ’ αναλογία και ποικιλομορφία σε όλο τον δυτικό κόσμο. Από την άλλη πλευρά, στην ελληνική πραγματικότητα, θα πρέπει να συνυπολογίζουμε τις ανοιχτές ακόμα πληγές της πρόσφατης πτώχευσης, αλλά και την ιστορική ροπή των Ελλήνων στη διαίρεση, και τη σχετικά εύκολη κοινωνική ρήξη, κατόπιν της «ιδεολογικοποίησης» και πολιτικοποίησης κάθε διαφοράς μας. Με ευρεία έννοια, όλα έχουν μια  πολιτική σημασία, αλλά δεν μπορεί η κοινή λογική να μπαίνει σε στενά κομματικά στεγανά, και να μετατρέπεται σε παράνοια ή ανοησία.

Παράλληλα, οφείλω να τονίσω ότι, όλα τα προηγούμενα δεν είναι φαινόμενα που αφορούν τον κορωνοϊό αποκλειστικά και την παραταξιακή λογική που έχει ενσκήψει στην κοινωνική και πολιτική συζήτηση, με αφορμή τις συνέπειές του. Κάθε φορά που θα αντιμετωπίζουμε ένα σοβαρό πρόβλημα ή μια κρίση, είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα επιδοθούμε στην παραταξιακή μεταφορά ευθυνών, ώστε η κάθε πλευρά να υπερασπιστεί την απόλυτη «αλήθεια» της και το «δίκαιο» που την πνίγει.

Όμως, όταν η παραταξιακή λογική προτάσσεται της κοινής, εξάπτοντας ενίοτε και τα πάθη, έχουμε ήδη επιλέξει τον λάθος τρόπο για να συνεννοηθούμε στοιχειωδώς. Ταυτόχρονα, ω του θαύματος, το «εγώ» του ακραιφνούς ατομιστή και αθεράπευτου ιδιώτη βρίσκει αναπάντεχη θαλπωρή στοιχιζόμενο πίσω από τους «δικούς» του. Κακό πράγμα η μοναξιά στους χαλεπούς καιρούς, χώρια και η αντικειμενική αδυναμία του να αντιμετωπίσει τον εχθρό/πρόβλημα δίχως μια ελάχιστη, έστω κομματική, σύμπνοια με κάποιους από κείνους που περιφρονούσε μέχρι χτες.

Στο μέλλον, λοιπόν, όταν θα έχει κατακαθίσει η σκόνη του κορωνοϊού, αν δεν τα ‘χω εντελώς χαμένα, θα πρέπει να διαπιστώσω τον προφανή διχασμό της προσωπικότητάς μου, και επειδή θα τον κρίνω ως σοβαρό ψυχικό νόσημα θα πρέπει να «το κοιτάξω». Αν ο πάσχων παραδεχτεί ότι πάσχει, τότε έχει κάνει το πρώτο θετικό βήμα, αλλά αυτό σπανίζει, κι έτσι θα επιστρέψω στις προηγούμενες αντιλήψεις μου με μεγαλύτερη ζέση. Η αλαζονεία και η ψευδαίσθηση της αυτάρκειας θα με κατακυριεύσουν εκ νέου, και όχι μόνο δε θα αναγνωρίζω τις ελευθερίες του άλλου ως όριο στις δικές μου, αλλά θα καταπατώ τις πρώτες με μεγαλύτερη μανία, προκειμένου να ανακτήσω τον «χαμένο χρόνο» της ανάπαυλας. 

Προς το παρόν όμως, αρκεί να επιλέξω παράταξη, κι έχω μπροστά μου έναν πολυσύνθετο προβληματισμό, για το ποια «αλήθεια» από αυτές που μου λένε είναι η πιο… αληθινή. Θα τα βάλω όλα κάτω, λοιπόν, προκειμένου να ενταχτώ κι εγώ σε κάποιο σύνολο, τώρα που έχω την ανάγκη του, και μετά βλέπουμε. Με δεδομένη την κρατούσα «λογική» και φρασεολογία σε ΜΜΕ, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και στον δημόσιο διάλογο γενικότερα, μου φαίνεται δύσκολο να σκεφτώ ορθολογικά και ανεπηρέαστος. Ο πειρασμός του κομματικού κουτσομπολιού ή/και ξεκατινιάσματος μου χαμογελά παρέχοντάς μου την εύκολη λύση στο πιάτο, και θα δούμε αν θα καταφέρω να τον αποφύγω.

Ειδικός επιστήμονας (γιατρός) δεν είμαι, συνεπώς θα σκεφτώ με βάση τις διαθέσιμες πληροφορίες και την κοινή λογική. Έχουμε και λέμε, λοιπόν:

1) Υπάρχει ο ιός ή όχι; Πιο εύκολο από το «ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος» και με τόση «φασαρία», διασωληνωμένους στις ΜΕΘ, και νεκρούς εξ αιτίας του, λέω ανεπιφύλακτα, ναι, υπάρχει.

2) Ποια η προέλευση του ιού; Άκουσα γι’ αυτόν πολλά, αλλά και ότι πρωτοεμφανίστηκε στην Κίνα. Δεν ξέρω – μια και δεν έχω απόλυτα έγκυρες, διασταυρωμένες και ασφαλείς πληροφορίες- κι ας είμαι «ξερόλας» αν είναι προϊόν κάποιου εργαστηρίου. Τον «κατασκεύασαν» εκεί και τους ξέφυγε ή τον χρησιμοποίησαν κάποιοι ως όπλο; Εναντίον ποιου και με ποιο σκοπό; Δε γνωρίζω/ δεν απαντώ. Δεν αποκλείω τίποτε, αλλά και δεν πείθομαι από οτιδήποτε δεν στηρίζεται σε ατράνταχτες αποδείξεις. Όποιος τις διαθέτει ας τις δημοσιεύσει, και το συζητάμε.

3) Με τα μέχρι τώρα δεδομένα, πρόκειται περί πανδημίας ή επιδημίας; Η επίσημη εκδοχή μιλά για πανδημία, ενώ υπάρχει και η άλλη άποψη, η οποία και στηρίζεται σε στατιστικά στοιχεία και θέτει έναν προβληματισμό, με κύριο επιχείρημα τη σχετικά χαμηλή θνητότητα. Όμως, η μεταδοτικότητα είναι υψηλή, άρα το πρακτικό πρόβλημα παραμένει. Δεν πρόκειται να με απασχολήσει ιδιαίτερα ο χαρακτηρισμός. Εφόσον δεν υπάρχει εμβόλιο ή θεραπεία, η μετάδοση είναι ταχύτατη, και απειλείται η ανθρώπινη ζωή, ο ιός συνιστά φονική απειλή.

4) Εμπιστεύεσαι την επίσημη επιστημονική ενημέρωση; Η επιστήμη οφείλει πάντοτε να ερευνά πριν απαντήσει σε κάποιο ζήτημα, και θεωρώ ότι αυτό πράττει. Δεν πιστεύω ότι αυτή τη στιγμή έχει τις απαντήσεις, μια και είναι ακριβώς αυτές για τις οποίες ερευνά και αν τις είχε, το πρόβλημα θα είχε λυθεί. Συνεπώς, κάθε φορά μας λένε αυτά που γνωρίζουν ως τότε, έστω και αν αυτά μπορεί να ανατραπούν στο μέλλον από νέα επιστημονικά ευρήματα. Δε διαθέτω τις απαραίτητες γνώσεις, ώστε να αμφισβητήσω την επιστημονική επάρκεια διακεκριμένων καθηγητών πανεπιστημίου. Για τις προθέσεις τους δεν το συζητώ καν, και δεν πιστεύω ότι μπορεί τόσοι γιατροί να συνωμοτούν εις βάρος μου. Εν τέλει, ακόμα και αν οι επιστήμονες δεν έχουν βρει ακόμα τη λύση, γνωρίζουν πολύ καλύτερα από μένα, συνεπώς δέχομαι ό,τι εκείνοι λένε.

5) Είναι αναγκαία τα περιοριστικά μέτρα που λαμβάνονται; Ναι, είναι αναγκαία, διότι είναι ο μόνος τρόπος ώστε να περιοριστεί ο ιός και οι υγειονομικές του συνέπειες. Θεωρώ ότι χωρίς τα μέτρα θα οδηγούμασταν σε ανεξέλεγκτη, χαώδη και τραγική κατάσταση.

6) Είναι κατάλληλα τα μέτρα που λαμβάνονται; Θα αποδειχτεί εκ του αποτελέσματος. Πάντως, μια πιο στοχευμένη εφαρμογή τους ενδεχομένως θα ήταν πιο αποτελεσματική. Μια τέτοια αντιμετώπιση θα μπορούσε να στηρίζεται σε μαζικά τεστ, σε όλο ή σχεδόν όλο τον πληθυσμό. Προφανώς και θα είχε μεγαλύτερο κόστος, αλλά θα δούμε στο τέλος ποιο απ’ τα δύο κοστίζει περισσότερο στην οικονομία συνολικά, τα μαζικά τεστ ή η οριζόντια επιβολή της απαγόρευσης λειτουργίας χιλιάδων επιχειρήσεων. Από την άλλη πλευρά, δε φαίνεται να αντιμετωπίζονται οι εστίες υπερμετάδοσης, όπως ο συνωστισμός στα ΜΜΜ, οι ουρές σε δημόσιες και άλλες υπηρεσίες, αλλά και συγκεντρώσεις όπως εκείνη έξω από τα δικαστήρια για τη δίκη των μελών της Χρυσής Αυγής. Η πολιτική καταδίκη των φασιστικών πρακτικών της έγινε στις περσινές εκλογές, συνεπώς κάποιοι δεν είχαν πρόβλημα να υποκινήσουν και να ενθαρρύνουν τον συνωστισμό για μια ποινική-έστω και με πολιτική σημασία- δίκη. Η ευήθεια υποκινητών και συμμετεχόντων επιβεβαίωσε το «όπου γάμος και χαρά η Βασίλω πρώτη», αδιαφορώντας για τις υγειονομικές συνέπειες. 

7) Είναι επαρκή τα μέτρα που λαμβάνονται; Όχι, από ό,τι δείχνει η εξέλιξη των πραγμάτων. Τα μέτρα δεν ελήφθησαν  εγκαίρως και τα ληφθέντα δεν εφαρμόστηκαν επαρκώς. Σε έναν πληθυσμό με μειωμένη κοινωνική ευθύνη, από ό,τι φαίνεται, χρειάζονται και «μέτρα για την τήρηση των μέτρων». 

8) Ποια άλλα μέτρα θα έπρεπε να ληφθούν, στο μέτρο του εφικτού; Δύσκολο να απαντηθεί, μια και το «εφικτό» έχει χάσει τη έννοιά του και παραλείπεται από πολλούς σκόπιμα στον πολιτικό λόγο τους, επιτείνοντας τη σύγχυση, μόνο και μόνο προς κομματικό τους όφελος. Να δημιουργηθούν άμεσα πολλές χιλιάδες επιπλέον ΜΕΘ, αλλά χωρίς ή με πιο ήπια καραντίνα; Πόσες χιλιάδες ΜΕΘ θα επαρκούσαν; Ο αριθμός των ΜΕΘ αποδείχτηκε ήδη ανεπαρκής σε σχεδόν όλες τις χώρες, ακόμα και σε κείνες που διαθέτουν πολύ καλύτερα συστήματα υγείας και υποδομές από αυτές της Ελλάδας. Αναλόγως, δεν ξέρω πόσα λεωφορεία πρέπει να βρεθούν άμεσα, μέσα σε λίγους μήνες, ώστε οι επιβάτες τους να μη συνωστίζονται κατά τον γνωστό τρόπο. Ό,τι δεν έγινε σε διάρκεια δεκαετιών, πώς θα γίνει άμεσα, την ώρα ακριβώς που η ανάγκη του έγινε επιτακτική; Πολλά ακόμα μπορώ να σκεφτώ, αλλά μου φαίνεται πιο εύκολο να περιορίσω οποιαδήποτε δική μου περιττή μετακίνηση ή αχρείαστη έκθεση στον κίνδυνο. Τέλος, το άριστο μείγμα κρατικής και κοινωνικής/ατομικής ευθύνης θα πρέπει να αναζητηθεί με ειλικρίνεια, διαφορετικά θα βρεθούμε να κλαίμε τη μοίρα μας αργότερα, έχοντας ήδη θρηνήσει πολλούς νεκρούς και καταστρέψει ολοσχερώς ό,τι απέμεινε από την οικονομία, κατόπιν της πτώχευσης και των μνημονίων. 

9) Είναι επιτυχής η πληροφόρηση και ο επικοινωνιακός χειρισμός; Όχι, δεν είναι. Ο πολίτης δεν έχει κατανοήσει επαρκώς τι τον έχει βρει, τι πρέπει να κάνει ο ίδιος και γιατί, και τι να περιμένει από την πολιτεία. Αυτό συμβαίνει λόγω του τρόπου και τους ύφους της πληροφόρησης, αλλά και αυτού του ίδιου του περιεχομένου της. Η τρομοκράτηση του πολίτη και η επιβολή, μάλλον αντιδράσεις προκαλούν, διότι- ενίοτε- δεν εκλαμβάνονται ως προτροπή για υπευθυνότητα, αλλά ως απόπειρα αποστέρησης των όποιων ελευθεριών του. Το βασικό αίτιο είναι η λανθασμένη αναλογία πειθούς-επιβολής στην επικοινωνία. Για παράδειγμα, οι νέοι θα είχαν πεισθεί σε μεγαλύτερο βαθμό, αν το μήνυμα προς αυτούς και τα μέσα ήταν επιλογές ειδικών επιστημόνων της επικοινωνίας. Οι παλινωδίες της κυβέρνησης σχετικά με τις προθέσεις της για τον -τότε επικείμενο – γενικό εγκλεισμό, μάλλον απώλεια ελέγχου της κατάστασης εντυπώνουν ή/και ανειλικρίνεια, τροφοδοτώντας περαιτέρω τη σύγχυση, τον πανικό, την υστερία κάποιων, αλλά και την ανευθυνότητα. Δεν κάνουμε δουλειά με μισές αλήθειες ή με ψέματα. Τέλος, επειδή ακριβώς η δημοκρατία το επιβάλει, δεν μπορεί να φιμώνεται κανένας στον δημόσιο διάλογο. Αν είναι κάποιος κακοπροαίρετος, συνωμοσιολόγος,  «ψεκασμένος», «πυροβολημένος», «φασίστας», ψεύτης, εξωγήινος ή οτιδήποτε άλλο, δεν τον φιμώνεις, τον αφήνεις να πει τη δική του εκδοχή και να εκτεθεί, ακριβώς επειδή η εκδοχή του είναι λανθασμένη, κακόβουλη κοκ. Η δημοκρατία αντέχει στην εκφορά όλων τις απόψεων, ακόμα και των ακραίων, γι’ αυτό και επιβάλει την ελευθερία του λόγου, χωρίς περιορισμούς.

10) Πού οδηγούνται τα πράγματα; Είναι σαφέστατη η κρισιμότητα της κατάστασης σε υγειονομικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Οι συνθήκες προσομοιάζουν με έναν ιδιότυπο πόλεμο, οι απώλειες του οποίου είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθούν προς το παρόν. Εύχομαι οι ελπίδες για ένα αποτελεσματικό εμβόλιο ή άλλα θεραπευτικά φάρμακα να μην εξανεμιστούν από μια μετάλλαξη του ιού. Πέρα, όμως, από την καθαρά υγειονομική εξέλιξη του φαινομένου, για την οποία δεν είμαι σε θέση να εκφέρω άποψη, θεωρώ ότι οι οικονομικές συνέπειες θα είναι πρωτοφανείς, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα οικονομικά του κράτους και του κάθε πολίτη ξεχωριστά. Η κοινωνία μας καλείται ήδη να επιδείξει αντοχές και προτερήματα, τα οποία μάλλον δε διαθέτει ή τα απώλεσε την προηγούμενη δεκαετία. Η κοινωνική ρήξη διαφαίνεται ήδη, καθώς και η αντίστοιχη κράτους-πολίτη, η σοβαρότητα και το βάθος των οποίων θα εξαρτηθούν κυρίως από τη διάρκεια της κρίσης. Οι πολιτικές προεκτάσεις και εξελίξεις, λογικά, θα επηρεαστούν από όλα τα προηγούμενα, ίσως όμως και να επιδράσουν καταλυτικά σε αυτά. Σε διεθνοπολιτικό επίπεδο, δε θέλω να φανταστώ τι θα συμβεί αν οι μεγάλοι του πλανήτη αρχίσουν να αλληλοκατηγορούνται, επιρρίπτοντας ευθύνες σε αλλήλους σχετιζόμενες με τον ιό και υποδεικνύοντας τον «κακό» καθένας στη χώρα του άλλου. 

Συμπεράσματα: Ακόμα και αν – υποθετικά – ενέτασσα τον εαυτό μου στους «αρνητές», είμαι υποχρεωμένος από τη συνείδηση και τη δημοκρατική μου ευαισθησία να εφαρμόζω τα εκάστοτε ατομικά μέτρα που ανακοινώνουν οι αρχές. Μέχρι, ως «αρνητής», να είμαι σε θέση να παρουσιάσω ακλόνητα στοιχεία και αποδείξεις για την ορθότητα των απόψεων που υποστηρίζω, βασισμένα σε αξιόπιστες πηγές, θα έχω- έστω- στην άκρη του μυαλού μου ότι μπορεί και να κάνω λάθος. Σε μια τέτοια περίπτωση, η περιφρόνηση των υποδείξεων δε θα συνιστά αντίσταση στο σύστημα ή σε κάποια παγκόσμια συνωμοτική δράση εναντίον μου, αλλά επικίνδυνη ανευθυνότητα. Ακόμα και αν αδιαφορώ για τη δική μου υγεία, πώς είναι δυνατό να αδιαφορήσω για όλα τα προσφιλή μου πρόσωπα ή τον οποιονδήποτε συμπολίτη του, σε περίπτωση που γίνω φορέας μετάδοσης του ιού σε αυτόν; 

Η πολιτεία έχει την πρώτη ευθύνη για τον χειρισμό της κρίσης, και αναμένω από αυτή να αναλάβει την ευθύνη της κάνοντας τα σωστά πράγματα, στον κατάλληλο χρόνο. Η ουσιαστική ενίσχυση του υγειονομικού συστήματος, τα αναγκαία και εφικτά μέτρα για τον περιορισμό της διασποράς του ιού και η ειλικρινής και αποτελεσματική πληροφόρηση του πολίτη είναι δικές της ευθύνες. Η στήριξη των πολιτών που υφίστανται τις οικονομικές συνέπειες είναι επίσης δική της ευθύνη, και ιδιαίτερα των οικονομικά ασθενέστερων. 

Τούτη την ώρα που «καράβια χάνονται» δεν είναι δυνατό να βελτιώσουμε ουσιαστικά το ίδιο το κράτος. Όμως, είναι αναγκαίο να διδαχθούμε το μάθημα που μας παραδίδει σήμερα ο κορωνοϊός, ώστε να αντιμετωπίσουμε επιτυχώς τις όποιες μελλοντικές κρίσεις. Το κράτος είναι εκείνο που θα πρέπει να συμβάλλει αποφασιστικά στην εκπαίδευση συνειδητοποιημένων πολιτών στο «εμείς» που τόσο μας λείπει, και είναι τόσο αναγκαίο στις δύσκολες ώρες. Κάθε πολίτης θα πρέπει να γνωρίζει «τι κάνει ποιος» όταν έρχονται τα δύσκολα, εφόσον πρώτα η πολιτεία κερδίσει την εμπιστοσύνη του. Ο σχεδιασμός ενός νέου παραγωγικού μοντέλου για τη χώρα είναι μια αναγκαία και καλή αρχή, ώστε οι πολίτες να βρίσκουν δουλειές καλά αμειβόμενες.

Τέλος, εκλαμβάνω ως ανοησία ολκής την όποια «ιδεολογικοποίηση» της στάσης μου έναντι της παρούσας κρίσης. Η κομματική στοίχιση πίσω από «αλήθειες», που λέει μόνο ο δικός μου αρχηγός, θα με καταστήσει ένα άβουλο ον, εύκολο θύμα και υποχείριο στυγνής εκμετάλλευσης εκ μέρους του «μεγάλου αρχηγού». Απεχθάνομαι και μισώ τη φασιστική νοοτροπία που επιβάλει, συναινεί ή/και συνεπικουρεί στη φίμωση οποιουδήποτε πολίτη και στην «περιθωριοποίηση» οποιασδήποτε ιδέας ή άποψης. 

Οι ιδέες δεν «δικάζονται» σε μια αληθινή δημοκρατία και ο λόγος, στο μέτρο που δεν προσβάλει πρόσωπα, θεσμούς, δημοκρατικά δικαιώματα τρίτων κλπ, πρέπει να είναι ελεύθερος. Αφήστε και τον «ψεκασμένο» να μιλήσει και να εκτεθεί, διαφορετικά συντηρείται φασιστικές πρακτικές εξωθώντας και εκείνον σε έναν ιδιότυπο «ακτιβισμό» και στη δική του αντιδραστική, «δυναμική» ή/και φασίζουσα συμπεριφορά. Αν εκτεθεί ο «ανόητος», δεν υπάρχει μεγαλύτερη τιμωρία γι’ αυτόν και, αναγκαστικά, θα πάψει να λέει τις «ανοησίες» του. Όποιος διαθέτει τις γνώσεις δε φοβάται να αντιπαρατεθεί με την άλλη άποψη ούτε κρύβεται πίσω από απαγορεύσεις, μια και μπορεί εύκολα να αποστομώσει τον αδαή, συνωμοσιολόγο  κοκ.

Με τα προηγούμενα δε δικαιολογώ την ανευθυνότητα, όπως έχει διαφανεί και πιο πάνω. Οι ανεύθυνες συμπεριφορές είναι πράξεις επικίνδυνες, πόρρω απέχουν από την απλή εκφορά απόψεων, ως εκ τούτου είναι καταδικαστέες και αξιόποινες. Οι καθαρές κουβέντες είναι οι μόνες που θα αποτρέψουν τη διαφαινόμενη ρήξη, η οποία είναι εντελώς αχρείαστη στην κοινωνία μας. Όταν αντιμετωπίζουμε κρίσεις, απαιτείται σύμπνοια, αλληλοκατανόηση, υπευθυνότητα και αλληλεγγύη.  Εν μέσω κρίσης, δεν έχουμε την άνεση της κανονικότητας, ώστε να γίνουμε «κομμάτια», χάριν του όποιου κόμματος, ιδεολογίας, συμφέροντος ή συνδρόμου του κακομαθημένου παιδιού.