«Στρατιωτικές επιχειρήσεις, από την αρχαιότητα έως την ίδρυση του ελληνικού κράτους»-Α.Καστάνης

Όταν οι Αθηναίοι, πριν από  την ναυμαχία της Σαλαμίνας, έλαβαν από τους Δελφούς τον χρηστό «το ξύλινον τείχος ανάλωτον έσεσθαι», ο πολέμαρχος Θεμιστοκλής τον ενσωμάτωσε στην στρατηγική του, δίνοντας την ερμηνεία στους Αθηναίους ότι οι θεοί εννοούν τον στόλο. Εγχείρημα καθόλου εύκολο, αφού έπρεπε να τους πείσει να εγκαταλείψουν την πόλη τους και να μεταβούν στην Σαλαμίνα. Παράλληλα έπεισε και τους Σπαρτιάτες ότι τα στενά της Σαλαμίνας δεν επέτρεπαν την ανάπτυξη του μεγάλου σε όγκο Περσικού στόλου.

Βλέπουμε δηλαδή ότι η τέχνη του πολέμου, ανά τους αιώνες, είναι ένα πολυσύνθετο εγχείρημα, που στη πυρήνα της λογικής του έχει πώς να μετατρέψεις τα μειονεκτήματα σε πλεονεκτήματα.

Ο  καθηγητής της Στρατιωτικής Ιστορίας της Σχολής Ευελπίδων  κ. Ανδρέας Καστάνης, μέσα από το νέο του βιβλίο με τίτλο «Στρατιωτικές επιχειρήσεις, από την αρχαιότητα έως την ίδρυση του ελληνικού κράτους» επιχειρεί μια επιστημονική προσέγγιση της στρατιωτικής ιστορίας, αναλύοντας τις μάχες από τους Περσικούς πολέμους, μέχρι το 1821.  Το βιβλίο προλογίζουν ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών Αντ Ρεγκάκος και ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού αντιστράτηγος Χαρ. Λαλούσης.

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αναλύονται οι στρατηγικές των μαχών, οι τακτικές κινήσεις που προκύπτουν από τις εξελίξεις, αξιολογούνται οι τεχνικές μέσα από τις οποίες, ελέγχεται μια μάχη, φυσικά τα όπλα της εποχή, η διάταξη του στρατού, αλλά και οι αποφάσεις της ηγεσίας .Όλα αυτά φωτίζουν με διαφορετικά τον τρόπο τα συμβάντα, καθώς ιστορία είναι τα γεγονότα, αλλά και οι τεκμηριωμένες ερμηνείες.

Το βιβλίο έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στην βιβλιογραφία-ο κ. Καστάνης είναι ο πρώτος καθηγητής στρατιωτικής ιστορίας-ξεκινώντας από τους πολέμους της αρχαιότητας, που αποτελούν και την βάση στην εξέλιξη της πολεμικής τέχνης.

Για παράδειγμα δίνεται έμφαση στην «λοξή φάλαγγα» που επινοεί ο Θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας  στην μάχη των Λεύκτρων κατά των Σπαρτιατών, προκειμένου να υπερκεράσει την διπλή στρατιωτική δύναμη του Κλεόμβροτου Δηλαδή προκειμένου να αντιμετωπίσει την αριθμητική υπεροχή του αντιπάλου δεν επιχειρεί κατά μέτωπο επίθεση, αλλά ενισχύει την αριστερά πλευρά του  και αιφνιδιάζει τους Σπαρτιάτες από δεξιά, δίνοντας στη μάχη λοξή κατεύθυνση, που αποδείχθηκε  νικηφόρα.

Η  Μάχη των Θερμοπυλών κατά των συγγραφέα δεν είναι τυχαίο ότι έμεινε στην ιστορία ως ένδοξη ήττα, καθώς ο Λεωνίδας εκμεταλλεύεται, όλα τα πλεονεκτήματα του εδάφους, προκειμένου να εγκλωβίσει  τους Πέρσες σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο Άμυνας και να εξουδετερώσει τις υπεράριθμες δυνάμεις του Ξέρξη. Βασικά αχρήστευσε τα υπερόπλα τους που ήταν το ιππικό και τα τόξα (κακοτράχηλα βουνά και ασπίδες των Σπαρτιατών). Εξ ου και το «θα πολεμούμε υπό σκιά» του Λεωνίδα. Ο αστάθμητος παράγων ήταν ο Εφιάλτης, αλλά και η μεγάλη ολιγωρία της Σπάρτης να στείλει βοήθεια.

Στην διάρκεια των Πελοποννησιακών πολέμων βλέπουμε για πρώτη φορά να κάνει την εμφάνισή της η στρατηγική των πολέμων. Ο Περικλής γνωρίζοντας  την ναυτική υπεροχή της Αθήνας, αποφεύγει τις χερσαίες επιχειρήσεις, στρέφεται στη θάλασσα και αμυντικά αφήνει την Αθήνα να προστατεύεται από τα τείχη της. Ο πόλεμος αλλάζει μορφή και διάρκεια, οι ηθικοί φραγμοί των περασμένων αιώνων δεν υπάρχουν, τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι η ενέδρα, η έφοδος για την κατάληψη της αντίπαλης πόλης και η καταδίωξη του εχθρού.

Η τακτική του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Ρωμαίων διαφέρει, κατά των συγγραφέα. Οι Μακεδόνες εισάγουν την έννοια του έθνους, καθώς θεωρούν τους εαυτούς τους όχι ως πολίτες κάποιας πόλης, αλλά ως σύνολο του λαού.

Ο Φίλλιπος,  ανέλαβε να δημιουργήσει Εθνικό στρατό, του οποίου οι σχηματισμοί  ανταποκρίνονται  στη διαίρεση της Βασιλείας πχ Ορεστίδα τάξη, Τυμφαία τάξη κλπ. Παράλληλα καθιερώνεται η στρατιωτική εκπαίδευση Επίσης εδώ για πρώτη φορά βλέπουμε και την συγκρότηση του Ιππικού σώματος που αποτελείτο κατά κύριο λόγο από ευγενείς και είναι το όπλο κύριας κρούσης. Ακόμη έχουμε για πρώτη φορά τους πολιορκητικού ς πύργους, τοποθετημένους πάνω σε τροχούς.

Ο Αλέξανδρος ανέβηκε στο θρόνο στρατιωτικά εκπαιδευμένος και με το όραμα  που ενστερνιζόταν οι περισσότερες κράτη πόλεις  την εκδίκηση των Περσών. Στη μάχη του Γρανικού ο Μακεδόνας βασιλεία επέδειξε πρωτοβουλία στην επιθετικότητα ,διείσδυση , προσαρμοστικότητα. ευκαμψία, ταχύτητα στην αναπροσαρμογή του αρχικού σχεδίου και ευφυία στο να διακρίνει το ασθενές σημείο της περσικής παράταξης και να το εκμεταλλευτεί. Μια  στρατηγική που εφάρμοσε σε όλες του τις εκστρατείες.

Στην Ρωμαϊκή εποχή εισάγεται η έννοια της λεγεώνας (4000 άνδρες) , πάνω στην οποία βασίστηκε το μεγαλείο της Ρώμης. Σταδιακά το κράτος παρέχει τον εξοπλισμό στους λεγεωνάριος δημιουργώντας κίνητρο να ενταχθούν φτωχοί άνθρωποι. Επίσης για πρώτη φορά καθιερώνεται ενιαίο σύμβολο για όλες τις λεγεώνες, κάτι αντίστοιχο της πολεμικής σημαίας. Για τους Ρωμαίους (Γαιος) ο στρατός ήταν το θεμέλιο της εξουσίας τους.

Στο Βυζαντινός στρατός  η οχύρωση των πόλεων έπαιζε καθοριστικό ρόλο, και ο στρατός οργανώθηκε σε δυο τμήματα του πεδίου και των συνόρων. Επίσης Ο Μ. Κωσταντίνος οργανώνει την αυτοκρατορική φρουρά , επτά σχολές ιππικού, και αναθέτει την οργάνωση της διοίκησης του στρατού, σε τρείς μαγίστρους. Η σοβαρότερη μεταρρύθμιση του βυζαντινού στρατού, είναι η οργάνωση της επικράτειας σε επτά θέματα (γεωγραφική και διοικητική ενότητα)

Στη Γαλλική επανάσταση και τους Ναπολεόντειους πολέμους ,οργανώνονται οι μεγάλοι Εθνικοί στρατοί, με καθολική στράτευση, οικονομική κάλυψη και η δημιουργία «ενός έθνους υπό τα όπλα» Η επανάσταση είχε περισσότερο σχέση με την πολιτική, παρά με την τεχνολογία.

Στην επανάσταση του 1821 έχουμε τα άτακτα στρατεύματα και με την δημιουργία ελληνικού κράτους υπό τον Καποδίστρια τα τακτικά στρατεύματα. Γεωγραφικά τα άτακτα στρατεύματα αναπτύχθηκαν σε δυο περιοχές την Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα. Οι δεύτεροι ήταν οργανωμένοι καλλίτερα, δεδομένου ότι στην περιοχή είχαν παράδοση τα αρματολίκια Η πολεμική τους τέχνη ήταν απλή. Πολιορκία των κάστρων και τακτική των ελιγμών και των ενέδρων, δηλ κλεφτοπόλεμος. Δεν διέθεταν καμιά στρατιωτική εκπαίδευση, το εισόδημα, τους ήταν από τα λάφυρα και η στολή τους ήταν η φουστανέλα τα τσαρούχια και το γιλέκο. Ήταν αριθμητικά λιγότεροι των Οθωμανών ως εκ τούτου πλεονέκτημά τους ήταν ότι γνώριζαν καλλίτερα τα μέρη και επιχειρούσαν αιφνιδιασμούς. Όταν για πρώτη φορά ο Μαυροκορδάτος επιχειρεί να ‘παντρέψει’ τους ατάκτους με τακτικό στρατό Φιλελλήνων στην Μάχη του Πέτα, υπέστημεν  πανωλεθρία. Πέραν αυτού όμως κατασυκοφαντείται και ο τακτικός στρατός από τους πολέμαρχους της εποχής

Πάντως η κάθοδος του Ιμπραήμ  στην Πελοπόννησο, ανέδειξε  την ανεπάρκεια των ατάκτων μπροστά σε ένα οργανωμένο στρατό.

Ο  Καποδίστρια αναθέτει στον Δημ Υψηλάντη να συγκροτήσει τους άτακτους σε χιλιαρχίες, ενώ παράλληλα δημιουργεί και την Σχολή Ευελπίδων. Η μετάβαση από τους ατάκτους  σε τακτικό στρατό, αποδεικνύεται ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, παρά την συμβολή και του Γάλλου συνταγματάρχη Φαβιέρου  καθώς το νεοσύστατο κράτος δεν διαθέτει πόρους , θεσμούς, ενώ οι φιλοδοξίες είναι πολλές.

Παρ όλα αυτά ο Καποδίστριας καταβάλει πολλές ρεαλιστικές προσπάθειες για την συγκρότηση  τακτικού στρατού, αλλά και οργάνωσης των ατάκτων, που όμως ανακόπτονται με την κάθοδο των Βαυαρών στην Ελλάδα

Το βιβλίο του κ. Καστάνη ως «μάχιμο όπλο του παρόντος» συνιστά ένα σημαντικό εργαλείο  για να κατανοήσουμε το παρελθόν καθώς οι πολεμικές συγκρούσεις, καθόρισαν τις μετέπειτα πολιτικές εξελίξεις  .