Η κατάρριψη του κατασκοπευτικού U-2 από τους Σοβιετικούς στον Ψυχρό Πόλεμο

Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος

Βρισκόμαστε στην πιο «άγρια» εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

Οι κατάσκοποι έχουν αποδυθεί σ ένα ανηλεή ανταγωνισμό για να αποκαλύψουν τα σχέδια του αντιπάλου.

Φονικές παγίδες μέχρι δράσεις, συγκρούσεις  και αποστολές, που ξεπερνούν και το πιο ευφάνταστο σενάριο ταινίας του Χόλυγουντ!

Την άνοιξη του 1960, σ αυτό τον αμείλικτο «πόλεμο», συνέβη κάτι που έφερε κοντά σε επικίνδυνα όρια τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Σοβιετική Ένωση…

Η κατάρριψη αμερικανικού U2 από τους Σοβιετικούς συνέβη την 1η Μαΐου 1960, όταν σοβιετικές δυνάμεις εντόπισαν και κατέρριψαν στα Ουράλια, σχεδόν 2.500 χλμ. μέσα στον σοβιετικό εναέριο χώρο ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος που ανήκε στην CIA, με πιλότο τον Φράνσις Γκάρι Πάουερς (Frances Gary Powers).

Το αεροσκάφος εκτελούσε εναέρια αναγνώριση όταν χτυπήθηκε από πύραυλο εδάφους-αέρος S-75 Dvina και συνετρίβη κοντά στο Σβερντλόφσκ.

Το περιστατικό, που συνέβη κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και της ηγεσίας του Νικίτα Χρουστσόφ, επιδείνωσε σημαντικά τις αμερικανοσοβιετικές σχέσεις.

Η ΑΠΟΡΡΗΤΗ ΠΤΗΣΗ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΡΡΙΨΗ

Οι πτήσεις των U2 είχαν αρχίσει τον Ιούλιο του 1956 και προσέφεραν στις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες πληροφορίες για τις στρατιωτικές δυνατότητες της ΕΣΣΔ.

Οι πρώτες δύο πτήσεις πραγματοποιήθηκαν πάνω από το Λένινγκραντ και τη Μόσχα, στη συνέχεια όμως επιλέγονταν στρατιωτικοί στόχοι.

Παρά το ότι οι πτήσεις παραβίαζαν συστηματικά τον εναέριο χώρο της ΕΣΣΔ, το μεγάλο ύψος στο οποίο πετούσε το U2 (γύρω στα 70.000 πόδια) σήμαινε ότι ήταν σχετικά ασφαλές γιατί δεν μπορούσαν να το προσεγγίσουν τα σοβιετικά καταδιωκτικά.

Η πτήση της 1ης Μαΐου 1960 ήταν μία από τις τελευταίες που ενέκρινε ο Άιζενχάουερ, γιατί σύντομα θα εκτοξευόταν ο πρώτος κατασκοπευτικός δορυφόρος των ΗΠΑ, που θα πρόσφερε καλύτερες δυνατότητες παρατήρησης του εδάφους της ΕΣΣΔ.

Το U2 με τον Πάουερς, 30 ετών και από τους πιο έμπειρους πιλότους του προγράμματος, θα ξεκινούσε από το Πεσαβάρ του Πακιστάν και θα πετούσε για πάνω από 4.500 χιλιόμετρα την ΕΣΣΔ μέχρι να εξέλθει από τον εναέριο χώρο της κοντά στο Μουρμάνσκ και από εκεί στη Νορβηγία.

Οι Σοβιετικοί εντόπισαν το U2 πριν ακόμα μπει στον εναέριο χώρο τους και το καταδίωξαν αρχικά χωρίς επιτυχία.

Ωστόσο, ενώ πετούσε κοντά στο Σβερντλόφσκ ένας από τους τρεις πυραύλους εδάφους-αέρος που εκτόξευσε αντιαεροπορική συστοιχία εξερράγη κοντά στο U2 αποσταθεροποιώντας το αεροσκάφος. Ένα σοβιετικό αεροσκάφος χτυπήθηκε από άλλο πύραυλο και ο πιλότος του σκοτώθηκε.

Ο Πάουερς κατάφερε να διασωθεί χωρίς τραυματισμούς και να πέσει με το αλεξίπτωτο κοντά σε ένα χωριό όπου και συνελήφθη σχεδόν αμέσως.

Το κατασκοπευτικό και ο εξοπλισμός του δεν καταστράφηκαν και αξιοποιήθηκαν από τους Σοβιετικούς.

Ο πιλότος μεταφέρθηκε στη Μόσχα και φυλακίστηκε χωρίς να υποστεί βασανιστήρια ή κακομεταχείριση.

Στις 17 Αυγούστου, ο Γκάρι Πάουερς οδηγήθηκε στο ανώτατο στρατοδικείο της ΕΣΣΔ στη Μόσχα.

Κύριο μέλημα των Σοβιετικών ήταν να διασύρουν τις ΗΠΑ και όχι να τιμωρήσουν σκληρά τον Πάουερς, ο οποίος καταδικάστηκε για κατασκοπεία σε τρία χρόνια φυλάκιση και επτά χρόνια καταναγκαστικής εργασίας, ποινή κατά γενική παραδοχή ηπιότατη.

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

Αρχικά, η κυβέρνηση των ΗΠΑ προσπάθησε να καλύψει το σκοπό και την αποστολή του αεροπλάνου, λέγοντας ότι πρόκειται για μετεωρολογικό αεροσκάφος που βγήκε εκτός πορείας.

Ο ίδιος ο Χρουστσόφ ανακοίνωσε την κατάρριψη στις 5 Μαΐου σε ομιλία του προς το Ανώτατο Σοβιέτ, αλλά οι Αμερικανοί, πιστεύοντας ότι ο πιλότος και το αεροσκάφος είχαν κονιορτοποιηθεί από το μηχανισμό αυτοκαταστροφής του U2, προφασίστηκαν άγνοια.

Οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να παραδεχτούν την στρατιωτική φύση του αεροσκάφους όταν η σοβιετική κυβέρνηση παρουσίασε άθικτα υπολείμματα του U2 και τον αιχμάλωτο πιλότο καθώς και φωτογραφίες στρατιωτικών βάσεων που ελήφθησαν από το αεροσκάφος.

Σχεδόν δύο εβδομάδες πριν από την προγραμματισμένη έναρξη της συνόδου κορυφής Ανατολής-Δύσης στο Παρίσι, το περιστατικό έφερε σε μεγάλη αμηχανία τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Όταν στις 16 Μαΐου οι ηγέτες των Η.Π.Α., της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ε.Σ.Σ.Δ. συγκεντρώθηκαν στο Παρίσι, ολόκληρη η ανθρωπότητα ήλπιζε ότι θα άνοιγε ο δρόμος για την ύφεση. Αντιθέτως, θριάμβευσε η λογική του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Νικίτα Χρουστσόφ προσήλθε κρατώντας στα χέρια του ένα ισχυρότατο «χαρτί».

Την υπόθεση U2.

Στην πρώτη και, όπως απεδείχθη, τελευταία συνάντηση των τεσσάρων στη διάσκεψη, ο Σοβιετικός ηγέτης απαίτησε από τον Ντουάιτ Αϊζενχάουερ να ζητήσει επισήμως συγγνώμη για το κατασκοπευτικό περιστατικό.

Ο Αμερικανός πρόεδρος αρνήθηκε και η διάσκεψη εκτροχιάστηκε πριν καν αρχίσει.

Αφήνοντας τους Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, Σαρλ ντε Γκωλ και Χάρολντ Μακμίλαν να συσκέπτονται αδιαλείπτως, ο Χρουστσόφ στις 18 Μαΐου, παραμονή της αναχώρησής του, παραχώρησε σε περίπου δύο χιλιάδες εκπροσώπους του Τύπου θυελλώδη συνέντευξη.

ΤΑ… ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ

Στις 26 Μαΐου, λίγες μόνο εβδομάδες μετά το φιάσκο των Η.Π.Α. στην υπόθεση U2 και την αποτυχία της Διάσκεψης Κορυφής των Παρισίων, ο Αμερικανός εκπρόσωπος στον Ο.Η.Ε., Χένρυ Κάμποτ Λοτζ, επέδειξε στο Συμβούλιο Ασφαλείας το αμερικανικό εθνόσημο που κοσμούσε το γραφείο του Αμερικανού πρέσβη στη Μόσχα.

Οι Αμερικανοί είχαν ανακαλύψει ένα μικρόφωνο τοποθετημένο σε ειδική κοιλότητα στο εσωτερικό του.

Στην ίδια συνεδρίαση, ο Σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών Αντρέι Γκρομίκο κατηγόρησε τις Η.Π.Α. ότι οδηγούν τον κόσμο στον πυρηνικό όλεθρο, με την εμμονή τους στη συνέχιση της κατασκοπείας κατά της Ε.Σ.Σ.Δ.

Πολλά χρόνια αργότερα, οι Η.Π.Α. διαπίστωσαν ότι το υπό κατασκευήν νέο κτίριο της πρεσβείας τους στη Μόσχα έβριθε «κοριών» που βρίσκονταν μέσα στα δομικά υλικά κι έτσι υποχρεώθηκαν να ξαναρχίσουν την οικοδόμησή του πάλι από την αρχή, αυτή τη φορά με εργάτες της απόλυτης εμπιστοσύνης της Ουάσινγκτον.

Η ΤΥΧΗ ΤΟΥ ΠΙΛΟΤΟΥ

Στις 19 Αυγούστου 1960, ο Πάουερς καταδικάστηκε για κατασκοπεία, «ένα σοβαρό έγκλημα που καλύπτεται από το άρθρο 2 του νόμου της Σοβιετικής Ένωσης «Περί εγκληματικής ευθύνης για κρατικά εγκλήματα»».

Η ποινή του συνίστατο σε 10 χρόνια κάθειρξη, τρία από τα οποία έπρεπε να είναι σε φυλακή, ενώ τα υπόλοιπα σε στρατόπεδο εργασίας .

Το «News Bulletin» της αμερικανικής πρεσβείας ανέφερε, σύμφωνα με τον Πάουερς, «σε ό,τι αφορούσε την κυβέρνηση, είχα ενεργήσει σύμφωνα με τις οδηγίες που μου είχαν δοθεί και θα έπαιρνα ολόκληρο τον μισθό μου όσο ήμουν στη φυλακή».

Κρατήθηκε στην Κεντρική Φυλακή Βλαντιμίρ , περίπου 150 μίλια (240 χλμ.) ανατολικά της Μόσχας, στο κτίριο με αριθμό 2 από τις 9 Σεπτεμβρίου 1960 έως τις 8 Φεβρουαρίου 1962.

Ο συγκάτοικος του κελιού του ήταν ο Zigurds Krūmiņš, ένας Λετονός πολιτικός κρατούμενος.

Ο Πάουερς κρατούσε ημερολόγιο και ημερολόγιο όσο ήταν περιορισμένος.

Στις 10 Φεβρουαρίου 1962, ο Πάουερς ανταλλάχθηκε, μαζί με τον Αμερικανό φοιτητή Φρέντερικ Πράιορ , με τον συνταγματάρχη της Σοβιετικής KGB Ρούντολφ Άμπελ .

Λόγω πολιτικών διαφορών μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας εκείνη την εποχή, ο Pryor παραδόθηκε στις αμερικανικές αρχές στο Checkpoint Charlie.

Ο Πάουερς αρχικά έτυχε ψυχρής υποδοχής κατά την επιστροφή του στο σπίτι.

Επικρίθηκε επειδή δεν ενεργοποίησε την αυτοκαταστροφή του αεροσκάφους του για να καταστρέψει την κάμερα, το φωτογραφικό φιλμ και τα σχετικά διαβαθμισμένα μέρη.

Επικρίθηκε επίσης επειδή δεν χρησιμοποίησε ένα «χάπι αυτοκτονίας» που εκδόθηκε από τη CIA για να αυτοκτονήσει (ένα νόμισμα με τοξίνη οστρακοειδών ενσωματωμένη στα αυλάκια του, που αποκαλύφθηκε κατά τη μαρτυρία της CIA στην Επιτροπή της Εκκλησίας το 1975).

Ο Πάουερς εργάστηκε για τη Lockheed ως δοκιμαστικός πιλότος από το 1962 έως το 1970, αν και η CIA πλήρωνε τον μισθό του.

Το 1970, έγραψε το βιβλίο Operation Overflight με συν-συγγραφέα Curt Gentry.

Ο Πάουερς πιλοτάριζε ένα ελικόπτερο για τον τηλεοπτικό σταθμό KNBC Channel 4 του Λος Άντζελες πάνω από την κοιλάδα του Σαν Φερνάντο την 1η Αυγούστου 1977, όταν το αεροσκάφος συνετρίβη, σκοτώνοντας τον ίδιο και τον οπερατέρ του Τζορτζ Σπίαρς.

Κατέγραφαν βίντεο μετά από πυρκαγιές στην επαρχία Σάντα Μπάρμπαρα με το ελικόπτερο KNBC και επέστρεφαν όταν συνέβη η συντριβή.

Η έκθεση του National Transportation Safety Board απέδωσε την πιθανή αιτία της συντριβής σε σφάλμα πιλότου.  Σύμφωνα με τον γιο του Πάουερς, ένας μηχανικός αεροπορίας είχε επισκευάσει ένα ελαττωματικό μετρητή καυσίμου χωρίς να ενημερώσει τον Πάουερς, ο οποίος στη συνέχεια το διάβασε λάθος.

Είναι θαμμένος στο Εθνικό Κοιμητήριο του Άρλινγκτον ως βετεράνος της Πολεμικής Αεροπορίας.

Πληροφορίες

Gaddis, John Lewis (2007). The Cold War.

Polmar, Norman (2001). Spyplane: The U-2 History Declassified.

«CIA FOIA – Φράνσις Γκάρι Πάουερς: Πιλότος κατασκόπου U-2 καταρρίφθηκε από τους Σοβιετικούς».

Abarinov, Vladimir (30 Απριλίου 2010). “Πενήντα χρόνια αργότερα, θυμήθηκε το περιστατικό του Gary Powers και του U-2 Spy Plane”.