Γιατί η Σοφία της Ισπανίας ήρθε στη Λέρο

Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος

Η ξαφνική και κάπως απροσδόκητη επίσκεψη της πρώην βασίλισσας της Ισπανίας Σοφίας στην Λέρο, ανέσυρε μνήμες από την εποχή που η χώρα αιμορραγούσε ακόμα από τις φλόγες του Εμφυλίου.

Το ανοιξιάτικο τουριστικό ταξίδι της στην Ελλάδα, άρχισε από το όμορφο νησί των Δωδεκανήσων, όπου η μητέρα της ,βασίλισσα Φρειδερίκη, ίδρυσε τον πρώτο καταυλισμό για τα παιδιά των αριστερών που είχαν χάσει τους δικούς τους και έπρεπε να διαπαιδαγωγηθούν εθνικά!

Από εκεί λοιπόν ξεκίνησε μετεμφυλιακά το περίφημο «παιδοφυλαγμα» με τις Βασιλικές Τεχνικές Σχόλες…

Το Λακκί της Λέρου επιλέχτηκε και γιατί εκεί υπήρχαν ακόμα τα εργαστήρια και τα αρκετά μηχανήματα των Ιταλών (όσα δεν είχαν λεηλατηθεί), αλλά και τεχνίτες εκπαιδευμένοι.

 Επίσης, σοβαρό πλεονέκτημα ήταν ότι  οι Ιταλοί είχαν αντλιοστάσιο για την ύδρευση και τα κτίρια διέθεταν αποχετευτικό σύστημα.

ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΛΕΡΟ

Στις 7 Μαρτίου 1948 η Δωδεκάνησος ενσωματώνεται με την Ελλάδα. 

Στις 24 Οκτώβρη του ίδιου έτους ο Παύλος  και η Φρειδερίκη επισκέπτονται τη Λέρο, μαζί με ανώτατους στρατιωτικούς και εκπροσώπους των διοικήσεων των στρατοπέδων της Μακρονήσου, της Λάρισας και της Θεσσαλονίκης και επιλέγουν τα ερειπωμένα κτίρια της Αεροναυτικής Βάσης Gianni Rossetti της ιταλικής Διοίκησης Λέρου, στα Λέπιδα, για να στεγαστούν τα κτίρια του συγκροτήματος των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών, της μεγαλύτερης Παιδούπολης.

 Ένα στρατόπεδο που θα συγκέντρωνε «τα ανταρτόπαιδα, τα παιδιά των συμμοριτών, των φυλακισμένων, των αντεθνικώς δρώντων, των ΕΑΜβούλγαρων, των απάτριδων».

Στις αρχές του Μάρτη1949, ο πολεμικό πλοίο «Μαχητής» αποβιβάζει στην βομβαρδισμένη προβλήτα του Αη Γιώργη, τα πρώτα «100 παραπλανημένα Ελληνόπουλα».

Στα μέσα του Μάρτη φτάνουν στη Λέρο άλλα 300 «συμμοριτόπαιδα» από την  Πελοπόννησο. 

Τον Απρίλη ήρθαν 100 ακόμα που είχαν πιαστεί στη Ρούμελη. 

Τον ίδιο μήνα, από διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Β. Ελλάδας μεταφέρονται, με καράβια, από τη Θεσσαλονίκη στον Πειραιά και από εκεί στη Λέρο. 

Μέχρι το τέλος του χρόνου οι ανταρτόπαιδες – μαθητές και τρόφιμοι θα ξεπεράσουν τους 1500. 

Για τη στέγασή τους χρησιμοποιήθηκε, αφού επισκευάστηκε από τους ίδιους και ντόπιους τεχνίτες, ο Στρατώνας των Ιταλών Αεροπόρων, η Γκαζέρμα Αβιέρι ( Caserma Avieri), ο ίδιος χώρος που σήμερα έχει στηθεί το Hot Spot για τους πρόσφυγες.

Παράλληλα για την στέγαση των έγκλειστων μαθητών των Σχολών χρησιμοποιούνται η Γκαζέρμα Σομερτζίμπιλι (Caserma Sommergibili – Στρατώνας Πληρωμάτων Υποβρυχίων) και η Γκαζέρμα Μαρινάι (Caserma Marinai – Στρατώνας Ναυτικού), λίγο πιο έξω από τα Λέπιδα, στον Αη Γιώργη.

Το κεντρικό κτίριο των Σχολών είναι το κτίριο που στέγαζε τα πληρώματα των υποβρυχίων, στεγάζει πλέον κοιτώνες και τα εργαστήρια των μηχανικών. 

Οι σχολές που συγκεντρώνονται αντιπροσώπευαν πολλά επαγγέλματα: Γανωματήδες, φαναρτζήδες, τσαγκάρηδες, μαραγκούς, τυπογράφους, μηχανικούς μηχανών εσωτερικής καύσης, μηχανουργούς και ραδιοτεχνίτες.

Το κτίριο της Διοίκησης της Αεροπορικής Βάσης (Regio Aeroporto) φιλοξενεί την διεύθυνση των Σχολών και στο μοναδικό κτίριο της Οθωμανικής περιόδου στα Λέπιδα, στη παραθεριστική κατοικία του πλούσιου Αιγυπτιώτη Τσιγαδά Πασά, που λειτουργούσε σαν Λέσχη Αξιωματικών της Βάσης Υδροπλάνων στεγάζει τη Λέσχη των Υπαλλήλων, τη Γεωργική Σχολή και τη Φιλαρμονική των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών.

ΤΙ ΕΙΔΕ Η ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΗ ΣΤΗΝ ΛΕΡΟ

Από το 1951 την τεχνική εκπαίδευση των μαθητών έκαναν ντόπιοι τεχνίτες ενώ η «ηθική διαπαιδαγώγηση» γινόταν από τους «Διαφωτιστές», στρατιωτικούς που είχαν σταλεί από το Γραφείο Διαφώτισης Ε1, από την Αθήνα, που μαζί με μερικούς φαντάρους από την Μακρόνησο διοικούσαν το ίδρυμα.

Η Φρειδερίκη στο βιβλίο της «Φρειδερίκη, Μέτρον Κατανοήσεως» εκδ. Βιβλιομεταφραστική. Λονδίνο 1971, περιγράφει τις εντυπώσεις της από επίσκεψη που έκανε με τον Παύλο Γκλύξμπουργκ, στο γκέτο της Λέρου:

«… Κατέφθασαν νεαροί μέχρις ηλικίας είκοσι τριών ετών. 

Τους υπενθύμισαν ότι βρίσκονταν εκεί οικειοθελώς… 

Τους είπαν επίσης ότι δεν κρατούσαμε εκθέσεις του παρελθόντος τους, αλλά οι εκθέσεις του μέλλοντος θ’ άρχιζαν από σήμερα.

 Οι περισσότεροι απ’ τους νεαρούς αυτούς είχαν δολοφονήσει, λεηλατήσει, βιάσει και κλέψει.

 Δεν γνώριζαν παρά την χειρότερη πλευρά της ανθρωπίνης φύσεως.

 Τους επισκεφθήκαμε τρεις εβδομάδες μετά την άφιξή τους.

 Η εντύπωσις που μου προεκάλεσαν ήταν ότι επρόκειτο περί υπανθρώπων. 

Κοίταζαν σαν αγρίμια.

 Η έκφρασίς των ήταν αποβλακωμένη και βάδιζαν σκυφτοί.

 Οι άνθρωποι που είχαν αναλάβει την φροντίδα τους, μας είπαν ότι αρχικά είχαν αρνηθεί να κοιμηθούν σε κρεβάτια και φυσικό ήταν, αφού επί χρόνια είχαν συνηθίσει να κοιμούνται κατάχαμα στα βουνά.

 Την πρώτη νύχτα είχαν πηδήσει απ’ τα παράθυρα… 

Ποτέ δεν τους είχαν μάθει να τραγουδούν, δεν ήξεραν τον Εθνικό Ύμνο, δεν γνώριζαν καμιά προσευχή και κανένα παιχνίδι. 

Ατένιζαν τον Παύλο κι εμένα με βαθειά καχυποψία».

Ο τρόπος λειτουργίας των Σχολών βασιζόταν στη στρατιωτική πειθαρχία.

 Ήταν «σαν στρατιώτες χωρίς όπλα»: εγερτήριο (με σάλπιγγα ή με σφυρίχτρες), έπαρση σημαίας, γυμναστική, ρόφημα και μετά οι μαθητές πήγαιναν στα συνεργεία με βήμα και τραγουδώντας. 

Υπήρχαν δύο επόπτες ένας για τα Λέπιδα και ένας για τον Αϊ Γιώργη.

 Ήταν σαν ταγματάρχες. 

Οι μαθητές ήταν χωρισμένοι σε Κοινότητες και ο κάθε Κοινοτάρχης ήταν υπεύθυνος για 240-250 παιδιά.

 Ήταν σαν Λοχαγοί. 

Επιτηρούσαν στις πρώτες εξόδους τους τα παιδιά. 

Οι Κοινότητες χωρίζονταν σε Ομάδες. 

Ο Ομαδάρχης, κάτι σαν Λοχίας, ήταν υπεύθυνος για 30-50 παιδιά.

 Κάθε Ομάδα είχε και τη δική της σημαιούλα. 

Την έκαναν οι ράφτες. 

Ήταν ένα άσπρο πανί και είχε επάνω τον αριθμό της Ομάδας: 1η, 2η μέχρι 39η.

 Η 39η ήταν η Ομάδα των τιμωρημένων.

Τον Απρίλιο του 1950, αποφοίτησαν οι πρώτοι 300 μαθητές των Βασιλικών Τεχνικών Σχολών Λέρου. 

Στην τελετή οι βασιλείς έφτασαν με το αντιτορπιλικό «Ναυαρίνο» και οι πολιτικοί με το ατμόπλοιο «Αγγέλικα». 

Παρευρέθηκαν περίπου 350 προσκεκλημένοι. Μετά την απονομή των 300 διπλωμάτων, στο τέλος της εκδήλωσης, μαθητές των Σχολών πήραν στους ώμους τους το βασιλικό ζεύγος, τον πρίγκιπα Γεώργιο και τον Σοφοκλή Βενιζέλο και τραγουδώντας εθνικά τραγούδια τους πήγαν μέχρι την προβλήτα όπου μπήκαν στην άκατο και ανέβηκαν στο καράβι.

Από το 1954 οι Βασιλικές Τεχνικές Σχολές αρχίζουν σιγά – σιγά να συρρικνώνονται. Έχουν ολοκληρώσει το έργο για το οποίο δημιουργήθηκαν. 

Η εμφυλιοπολεμική κοινωνία των στρατοπέδων είχε αρχίσει να δύει. 

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του ΓΕΣ είχαν διαλυθεί, η Μακρόνησος είχε κλείσει, ο αριθμός των φυλακισμένων είχε μειωθεί αισθητά και από τις εξορίες είχε μείνει ο Αϊ Στράτης.

 Το 1959-1960 είδαν το φως της δημοσιότητας καταγγελίες για το καθεστώς των Σχολών της Λέρου και για βασανιστήρια.

Στις 15 Δεκέμβρη 1964 κλείνουν οριστικά, αφήνοντας το στίγμα τους στις καρδιές των περίπου 3.000 παιδιών που πέρασαν από το κάτεργο.

Οι Βασιλικές Τεχνικές Σχολές λειτούργησαν για 15 χρόνια (1949 – 1964) και σε αυτές φοίτησαν γύρω στους 17.000 μαθητές.

Πληροφορίες

Ημεροδρομος