Η αντιδικτατορική αντίσταση στον στρατό, μέσα από μαρτυρίες αξιωματικών

Πτυχές της αντιδικτατορικής δράσης στον στρατό κατά την περίοδο της δικτατορίας 1967-1974 μέσα από οργανωμένες, ή και αυθόρμητες εκδηλώσεις «απειθαρχίας» και «ανυπακοής» προς τους δικτάτορες από μέλη και στελέχη των ενόπλων δυνάμεων, αναδείχθηκαν σε ημερίδα του Συλλόγου Φυλακισθέντων Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ 1967-74), μέσα από αφηγήσεις αξιωματικών ε.α., οι οποίοι εκείνη την περίοδο βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν, ή διώχθηκαν για τα δημοκρατικά τους φρονήματα.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στον χώρο του σημερινού Πολεμικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, ο οποίος κατά τη διάρκεια της δικτατορίας χρησιμοποιήθηκε, ως έδρα της «χουντικής ΚΥΠ» και ως χώρος κράτησης, ανακρίσεων και βασανιστηρίων πολλών αγωνιστών.

Σε όλη την περίοδο της δικτατορίας, όπως ειπώθηκε στην εκδήλωση, παρότι οι δικτάτορες δεν έχαναν ευκαιρία να υποστηρίζουν ότι, δήθεν, είχαν τον πλήρη έλεγχο και την «αποδοχή» του στρατεύματος, μεγάλα τμήματα του στρατού ξηράς, του ναυτικού και της αεροπορίας, δυσφορούσαν με την κατάλυση των δημοκρατικών θεσμών. Πρόσωπα, γνωστά, όπως ο Αλέκος Παναγούλης και ο Σπύρος Μουστακλής, αλλά και αρκετοί άλλοι ανώνυμοι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί υπέστησαν, ίσως, σκληρότερα βασανιστήρια ακόμη και από αντιστασιακούς πολίτες, ακριβώς επειδή «διερρήγνυαν» αυτή την ψευδή εικόνα «συναίνεσης» και «αποδοχής», που ήθελαν να προσδώσουν στο στράτευμα, οι δικτάτορες.

Ο αντιναύαρχος ε.α. του πολεμικού ναυτικού Κωνσταντίνος Γκορτζής, νεαρός τότε σημαιοφόρος (ανθυπολοχαγός) υπηρετούσε στο αντιτορπιλικό «Βέλος» και χωρίς δεύτερη σκέψη ακολούθησε τον κυβερνήτη του Νίκο Παππά, ο οποίος κατηύθυνε το πλοίο προς την Ιταλία, όπου ο ίδιος και μέλη του πληρώματος ζήτησαν πολιτικό άσυλο.

Ο κ. Γκορτζής υπογράμμισε ότι το «Κίνημα του Ναυτικού» υπήρχε ήδη από το 1968 και παρότι δεν εκδηλώθηκε, πέτυχε μέσα από την ενέργεια του αντιτορπιλικού «Βέλος» να στείλει τα ηχηρά μηνύματα σε όλον τον κόσμο ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς στη χώρα μας.
«Ήμουν πλήρωμα στο αντιτορπιλικό “Βέλος” και ακολούθησα τον κυβερνήτη Νίκο Παππά, όταν ζήτησε πολιτικό άσυλο στην Ιταλία, στο πλαίσιο του Κινήματος του Ναυτικού» είπε ο κ. Γκορτζής και συνέχισε :

«Το Κίνημα του Ναυτικού οργανωνόταν από το 1968 μέχρι το 1972, γιατί έπρεπε να συντονιστούν πολλά πράγματα και να βρεθεί ο κατάλληλος χρόνος, ώστε όλοι οι μυημένοι να είναι σε καίριες θέσεις στα πλοία, ως κυβερνήτες, ύπαρχοι, μηχανικοί, κ.α. Πολλοί ρωτούν γιατί καθυστέρησε να εκδηλωθεί. Δεν εκδηλώθηκε, αλλά πέτυχε. Και πέτυχε, επειδή το αντιτορπιλικό “Βέλος” εκείνη την ημέρα, 22 Μαΐου 1973 ήταν εν πλω σε μια άσκηση του ΝΑΤΟ και ο αντιπλοίαρχος Νίκος Παππάς, πήρε την απόφαση του. Σκεπτόμενος, ότι εάν γυρνούσε πίσω -η χούντα μιλούσε ήδη για μια κίνηση “οπερέτα”, τριών, τεσσάρων αξιωματικών, ενώ ήταν όλο το ναυτικό- ίσως να μην είχε άλλη ευκαιρία. Συν, του ότι και στρατός και αεροπορία συμμετείχαν μέσα στο Κίνημα του Ναυτικού».

«Αποφάσισε, λοιπόν, ο Νίκος Παππάς, να βγει έξω στην Ιταλία να ζητήσει πολιτικό άσυλο και μόλις το αποφάσισε αυτό, όλο το πλήρωμα ήθελε να τον ακολουθήσει. Γιατί ήταν ένας ηγέτης πραγματικός, στη θεωρία και στην πράξη. Και στη φωτιά να μας έλεγε να πέσουμε, θα πέφταμε. Ο ίδιος είπε, ότι δε θα παραδώσουμε το πλοίο στους Ιταλούς και ας βγουν δέκα, είκοσι μέλη του πληρώματος, να ακολουθήσουν χωρίς οικογενειακές υποχρεώσεις… Τριάντα, τον ακολουθήσαμε».

«Από εκεί και πέρα, μόλις βγήκαμε στην Ιταλία, πολλοί βρήκαν δουλειά στο εμπορικό ναυτικό, άλλοι σε διάφορες άλλες δουλειές. Μας βοήθησαν πάρα πολύ οι Ιταλοί και οι Έλληνες καθηγητές σε διάφορα μέρη του κόσμου. Εγώ προσωπικά, μαζί με δύο άλλους συμμαθητές μου, βρέθηκα στο Λονδίνο και εκεί σπουδάσαμε στον κλάδο που ήθελε ο καθένας, με μια υποτροφία του ΟΗΕ για τους …Σομαλούς πρόσφυγες…».

O K.Γκορτζής υπενθύμισε ότι μόλις έγινε η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ο πλοίαρχος και το πλήρωμα του «Βέλους» αποφάσισαν να επιστρέψουν και να υπηρετήσουν την πατρίδα, υφιστάμενοι ακόμη και τις πιθανές συνέπειες, καθώς ήδη είχαν απαγγελθεί βαριές κατηγορίες από τη χούντα σε βάρος τους. Χωρίς δεύτερη σκέψη, ακόμη και ως απλοί ναύτες. Κάτι που τελικώς δε συνέβη, επειδή στο μεταξύ κατέρρευσε η δικτατορία.

«Όταν έγινε η εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, ο Παππάς και το πλήρωμα, αμέσως πήγαμε στην πρεσβεία και είπαμε ότι γυρνάμε πίσω, ανεξάρτητα από τις συνέπειες που θα έχουμε, για να επανδρώσουμε τα πλοία σαν απλοί ναύτες -γιατί μας είχαν αποτάξει, μας είχαν στερήσει τους βαθμούς, μας είχαν απαγγείλει κατηγορίες, τρεις εκ των οποίων ήταν “εις θάνατον” τουλάχιστον. Το δέχθηκε ο Μπονάνος κι ώσπου να γίνουν όλες οι διαδικασίες γιατί έπρεπε να επικυρωθούν τα διαβατήρια μας από την πρεσβεία για να πάμε πίσω, γυρίσαμε τη δεύτερη μέρα μετά τον Καραμανλή. Είχε έρθει ήδη η μεταπολίτευση».

«Από εκεί και πέρα, στη μεταπολίτευση, μετά από έναν μήνα βρεθήκαμε στο ναυτικό, σταδιοδρομήσαμε όσοι από μας συνέχισαν στο ναυτικό και σήμερα αναρωτιόμαστε εάν είμαστε ευχαριστημένοι από την ποιότητα της σημερινής δημοκρατίας. Ανεξαρτήτως, αν κάποιοι ιδιοτελείς, απαξιώνουν τους όποιους αγώνες, οι αγώνες αυτοί πρέπει να προβάλλονται και να υπενθυμίζονται ως σύμβολα στην αιώνια διαπάλη του καλού και του κακού» συμπλήρωσε.

Ο επίτιμος αντιστράτηγος και πρώην βουλευτής της ΝΔ, Άγγελος Πνευματικός, υπηρετούσε ως αξιωματικός στο Β’ Σώμα Στρατού στη Βέροια, όταν εκδηλώθηκε η δικτατορία. ‘Αρχισε να δραστηριοποιείται και να συντονίζει τη δράση του και με άλλους κι όταν αποκαλύφθηκαν οι ενέργειες του, υπέστη από τα όργανα του καθεστώτος, διώξεις, φυλάκιση και σκληρά βασανιστήρια.

«Αυτό που πείραξε πιο πολύ τη χούντα, σε ότι αφορά εμένα, ήταν ότι ήμουν από τους πρώτους αξιωματικούς που αντέδρασαν και έπεφτε ο μύθος ότι ο στρατός στηρίζει τη δικτατορία. Με βασάνισαν πάρα πολύ σκληρά….» είπε ο κ. Πνευματικός και συνέχισε:
«Το παράπονο μου είναι ένα. Ότι με βασάνισαν συμμαθητές μου της Σχολής Ευελπίδων. Με βασάνισαν συμμαθητές μου της Σχολής Πολέμου…»

Ο κ. Πνευματικός αφηγήθηκε με ποιόν τρόπο εκδηλώθηκε και μορφοποιήθηκε η αντίδραση του κατά της χούντας, πώς αποκαλύφθηκε, καθώς και τα βασανιστήρια που υπέστη για την αντιστασιακή του δράση.

«Όταν έγινε το πραξικόπημα ήμασταν μέσα στο γραφείο, δεν είχαμε καμία πληροφόρηση, το πληροφορηθήκαμε από το ραδιόφωνο και αυτό ήταν και μια αιτία που δεν αντιδράσαμε αμέσως. Υπεστήκαμε, αλλά δεν αποδεχθήκαμε το πραξικόπημα, όχι μόνο εγώ, αλλά οι περισσότεροι αξιωματικοί».

«Η φήμη, η οποία κυκλοφόρησε στη συνέχεια ότι αξιωματικοί στήριζαν το δικτάτορα, είναι ψευδής. Αποδεικνύεται και από τη δράση τη δική μου και των περίπου τριακοσίων αξιωματικών, οι οποίοι συντάχθηκαν με την “Ένωση Εθνικής Σωτηρίας”, όπως επίσης και με το “Κίνημα του Ναυτικού”, που απέδειξε και στο εξωτερικό ότι οι δικτάτορες ήταν μόνοι, μέσα στον κάμπο, χωρίς τη στήριξη ούτε του στρατού, ούτε του ναυτικού, ούτε της αεροπορίας».

Ο κ. Πνευματικός πολύ νωρίς μετά τον πρώτο αιφνιδιασμό ξεκίνησε να δραστηριοποιείται, αξιοποιώντας τη δυσφορία που επικρατούσε σε μέλη του στρατεύματος για τη δικτατορία. Μάλιστα, μια πρώτη εικόνα διαμόρφωσε, επισκεπτόμενος δύο μέρες μετά το πραξικόπημα, ένα ακριτικό φυλάκιο στο Μπέλες.

«Διαπίστωσα, ότι οι δικτάτορες ήταν άνθρωποι, οι οποίοι σκόπευαν, μόνο να καταλάβουν την εξουσία. Εκεί άρχισα μια αντίδραση, η αντίδραση συνεχίστηκε και όπως είπα προηγουμένως συντάχθηκαν μαζί μας γύρω στους τριακόσιους αξιωματικούς και περίπου διακόσιοι πολίτες».

«Εγώ διώχθηκα από το στρατό με το “Κίνημα του Βασιλιά”. Εδώ, υπάρχει μια αντίφαση. Διότι ενώ πράγματι είχα εντολή να καταλάβω τον ραδιοφωνικό σταθμό, αυτή η εντολή δε μου είχε κοινοποιηθεί. Δεν ήξερα τίποτε. Με είχαν εντάξει μέσα στα σχέδια τους, αλλά δεν ενημέρωσαν, αυτό ήταν και το παράπονο μου ότι δεν με ειδοποίησαν. Και την 21η Απριλίου ήμουν στο Β’ΣΣ στο γραφείο μου. Όταν κατελήφθη η Σχολή Πολέμου από τους δικτάτορες μετά το “Κίνημα του Βασιλιά” βρήκαν τα χαρτιά τους, μεταξύ αυτών, ότι εγώ είχα τη συγκεκριμένη αποστολή και με απέταξαν».

«Η απόταξη μου, πάρα πολύ χρόνο με απασχόλησε, γιατί έγινε. Διότι, την οργάνωση που είχα δεν την αποκάλυψαν. Δεν προδόθηκε, παρά μόνο μετά τη σύλληψη μου. Το έμαθα δύο χρόνια μετά, μέσα στη φυλακή…».

«Ενώ έκανα αντίσταση, δε με διώξανε από το στρατό για την αντίσταση, με διώξανε για ανύπαρκτη αιτία και με συνέλαβαν για την αντίσταση, όταν με πρόδωσε κάποιος από τους συνεργάτες μου… Με ρώτησε: “Η κίνηση του βασιλιά είναι αυτή που ετοιμάζουμε εμείς;” Του λέω όχι. Μου αποκρίνεται: “Εδώ, δεν πέτυχε ο βασιλιάς θα πετύχουμε εμείς;”. Και πήγε και με πρόδωσε… Με έπιασαν ανήμερα 25ης Μαρτίου, ιδιώτη, στην Αθήνα».
Ακολούθησαν δίκες, φυλάκιση και βασανιστήρια. Οι βασανιστές του μετήλθαν στυγνές μεθόδους για να «κάμψουν» το ηθικό του.

«Δικάστηκα στο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, έξι και μισό χρόνια φυλακής. Και δύο φορές στην Αθήνα κεκλεισμένων των θυρών για περιύβριση αρχής. Έστειλα δύο υβριστικά γράμματα στον δικτάτορα Παπαδόπουλο. Καταδικάστηκα σε τρία χρόνια φυλακή για το καθένα. Κατά συγχώνευση έγιναν δώδεκα χρόνια και έμεινα στη φυλακή έξι χρόνια».
Με βασάνισαν πολύ σκληρά. Εκτός των άλλων βασανιστηρίων, φάλαγγες, κλπ, με θάψανε σε έναν λάκκο ζωντανό, έχασα τις αισθήσεις μου και όταν ξύπνησα, ήταν νύχτα, ήμουν στο αναρρωτήριο. Έριξαν σκυλιά στο κελί μου να με φάνε. Τα έδερναν έξω, για να τα αγριέψουν, ήταν ιδρωμένα. ‘Ανοιξα τα χέρια μου, τα αγκάλιασα. ‘Απλωσαν τα πόδια δεξιά και αριστερά, ηρέμησαν και με γλύφανε. Και γράφω στα απομνημονεύματα μου: «Τα σκυλιά γίνανε άνθρωποι και οι άνθρωποι έγιναν κτήνη».

Ο κ. Πνευματικός μίλησε στην εκδήλωση του ΣΦΕΑ (1967-74) για τη δράση του και έστειλε και ένα μήνυμα σε συναγωνιστές του και σε παρευρισκόμενους πολίτες που επίσης αγωνίστηκαν ενάντια στη δικτατορία.

«Ήρθα να τιμήσω όσους αγωνίστηκαν για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Να δω και ορισμένους φίλους που γνώρισα στη φυλακή. Δεν έχουμε όλοι τα ίδια φρονήματα, τις ίδιες ιδέες. Αλλά για μένα δεν υπάρχει πρόβλημα. Για μένα είναι αγωνιστής, φίλος, αυτός που αγωνίζεται για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Στον αγώνα αυτό, είμαστε αδέλφια».
Ο υποναύαρχος ε.α. του πολεμικού ναυτικού Γιάννης Ντουνιαδάκης παρέστη, μεταξύ άλλων, στην εκδήλωση για να τιμήσει τους παλαιότερους συναδέλφους του αξιωματικούς που συμμετείχαν σε αντιστασιακές δράσεις κατά της δικτατορίας. Και ο ίδιος θυμάται εκείνη την εποχή, ως δόκιμος τότε, στο πολεμικό ναυτικό.

«Εγώ, συγκεκριμένα, ήμουν στη σχολή το 1972, λίγους μήνες αφότου είχε αποφοιτήσει η σειρά του κ. Γκορτζή, του μετέπειτα μέλους του πληρώματος του «Βέλους». Θυμάμαι, ότι στα εκπαιδευτικά ταξίδια που κάναμε κυρίως είχαμε κάποιες ενδείξεις, υπήρχαν μηνύματα από την αντίσταση. Όταν ήμουν σε εκπαιδευτικό ταξίδι στο Σαν Ραφαέλ, η ομάδα Παππά, του «Βέλους» – που είχε ήδη εγκατασταθεί στην Ευρώπη, είχε ζητήσει πολιτικό άσυλο στην Ιταλία – είχε προσπαθήσει να προσεταιριστεί και τα δύο εκπαιδευτικά πλοία, με τα οποία είχαμε πάει εμείς, ως δόκιμοι τότε, εκπαιδευτικό ταξίδι».

Στην αρχή της εκδήλωσης μίλησε ο ιστορικός υπεύθυνος Αρχείων Μουσείου Μπενάκη, Τάσος Σακελλαρόπουλος, περιγράφοντας το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκδηλώθηκαν κινήσεις, ή δράσεις αντίστασης μέσα στο στράτευμα στη διάρκεια της δικτατορίας.

Γραπτό μήνυμα, το οποίο διαβάστηκε στο κοινό, έστειλε η Χριστίνα Μουστακλή, η χήρα του Σπύρου Μουστακλή, υπενθυμίζοντας τις ευθύνες των δικτατόρων για την κατάλυση των δημοκρατικών θεσμών και για την «τραγωδία της Κύπρου», αλλά και τον ηρωικό αγώνα του συζύγου της και άλλων δημοκρατικών αξιωματικών, οι οποίοι όρθωσαν το ανάστημα τους στη δικτατορία.
Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ Τριαντάφυλλος Μηταφίδης, Μάρκος Μπόλαρης, Δημήτρης Μάρδας, η κόρη του βασανισθέντος στον χώρο αυτό βουλευτή της ΕΔΑ Γιώργη Τσαρουχά, Καίτη Τσαρουχά, αξιωματικοί, πρώην στρατιωτικοί και πολίτες που αντιστάθηκαν στη δικτατορία, ο πρόεδρος του ΟΑΣΘ Στέλιος Παππάς κ.α.

Φάνης Γρηγοριάδης-ΑΠΕ