Στην «κόψη του ξυραφιού» η Μέση Ανατολή-Γιάννης Χουβαρδάς

Γράφει ο

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΟΥΒΑΡΔΑΣ

PhD© Διεθνολόγος-Πολιτικός Επιστήμονας

Ένας μεγάλος πόλεμος στη Μέση Ανατολή είναι πιο κοντά από ποτέ. Ο αεροπορικός βομβαρδισμός της πρεσβείας του Ιράν στη Δαμασκό από το Ισραήλ και η απόφαση της Τεχεράνης να απαντήσει πλήττοντας για πρώτη φορά την επικράτεια του από έδαφος της, εγκαθιστούν μία νέα κατάσταση τακτικών και εντυπωσιακών εκατέρωθεν χτυπημάτων που αποσκοπούν στην κάμψη του ηθικού και τη διερεύνηση των ικανοτήτων του αντιπάλου. Η σύγκρουση χαμηλής έντασης που μαίνεται εδώ και χρόνια μεταξύ τους, από σκιώδης και έμμεση καθίσταται επίσημη και εκτεταμένη.

Οι εξελίξεις είναι προϊόν του κινδύνου στρατηγικής ήττας που αντιμετωπίζει το Ισραήλ. Η γενοκτονική στρατιωτική δράση του δεν έχει επιτύχει την απελευθέρωση των ομήρων και βεβαίως δεν έχει κάμψει την αντίσταση των Παλαιστινίων στη Γάζα. Αντίθετα η αντίσταση αυξάνει στη Δυτική Όχθη και μία ορισμένη αντισυσπείρωση εναντίον του από οργανώσεις και άλλους δρώντες στον Αραβικό και Ισλαμικό χώρο συνεχίζει να διευρύνεται. Την ίδια ώρα τα σημάδια κόπωσης από τον πόλεμο είναι ορατά στην Ισραηλινή κοινωνία, ενώ οι λαϊκές αντιδράσεις στις Δυτικές χώρες οδηγούν ακόμη και συστημικούς διεθνείς θεσμούς να του ασκούν κριτική. Συνεπώς, το «άλμα προς τα μπρος» με το οποίο το Ισραήλ επιχείρησε να ανατρέψει τις επιπτώσεις της 7^ης Οκτωβρίου 2023 καταλήγει στο «κενό». Η τυχοδιωκτική απόπειρα ολοκληρωτικής ήττας της Χαμάς βρίσκεται σε αδιέξοδο,

Σε αυτό το πλαίσιο, η στρατηγική του Τελ-Αβίβ για ένα Ισραήλ μεγάλο και περιφερειακή υπερδύναμη δε δύναται να υλοποιηθεί. Η προσάρτηση των κατεχόμενων εδαφών και η αναγωγή της χώρας σε διαμετακομιστικό κόμβο εμπορίου και ενέργειας μεταξύ Ευρώπης και Ινδίας απαιτούν τη συντριβή της Παλαιστινιακής αντίστασης, τη σιωπηρή διαιώνιση της κατοχής των Παλαιστινίων και την αποσυσχέτιση του Παλαιστινιακού από τις σχέσεις του Ισραήλ με τον υπόλοιπο κόσμο. Εφόσον το Ισραήλ επιμένει στην υλοποίηση της, τότε δεν έχει άλλη επιλογή από το να πετύχει τους στόχους του στη Γάζα.

Το Ιράν κρίνεται ως το κύριο εμπόδιο στην προσπάθεια του. Η Τεχεράνη ασκεί κρίσιμη επιρροή σε Λίβανο και Συρία, διαθέτει δικούς της ή συμμαχικούς ένοπλους σχηματισμούς που δρούνε στα πεδία του Γκολάν και τις Φάρμες Σεμπάα στις δύο χώρες, τροφοδοτεί την Παλαιστινιακή αντίσταση στη Γάζα και στη Δυτική Όχθη, κατέχει πυραύλους μεγάλης εμβέλειας και δυνατοτήτων, ενώ εικάζεται ότι μπορεί να αναπτύξει πυρηνικά όπλα σε σύντομο χρόνο. Το Ισραήλ διαχρονικά συνδέει την υλοποίηση της στρατηγικής του με την προστασία του μονοπωλίου του στην πυρηνική στρατιωτική ισχύ στη Μέση Ανατολή, την «έξωση» του Ιράν και των συμμάχων του από τα σύνορα του, τη διακοπή των δεσμών τους με την Παλαιστινιακή αντίσταση και την αποδυνάμωση της περιφερειακής επιρροής τους. Η εμπλοκή του σε έναν στρατηγικό πόλεμο στη Γάζα αναπόφευκτα συσχετίζει το σύνολο της Ιρανοισραηλινής αντιπαράθεσης μαζί του.

Σε αυτό το φόντο, το Τελ-Αβίβ φαίνεται να επιχειρεί ένα ακόμη «άλμα προς τα μπρος».  Ο στόχος της νίκης στη Γάζα εγκολπώνεται σε έναν πολύ μεγαλύτερο τυχοδιωκτισμό που αφορά τη συρρίκνωση της περιφερειακής ισχύος του Ιράν με στρατιωτικά μέσα. Με λίγα λόγια το Ισραήλ για να διασώσει τη στρατηγική του «παίζει τα ρέστα του, ποντάροντας» σε μία νικηφόρα στρατιωτική δράση έναντι του Ιράν. Εξού η κλιμάκωση των πληγμάτων του σε Ιρανικούς στόχους μετά την 7^η Οκτωβρίου και καθώς το ίδιο εγκλωβίζεται στα ερείπια της Γάζας. Ωστόσο, η σύμπραξη των ΗΠΑ στα πολεμικά του σχέδια είναι αναγκαία για την επιτυχία τους.

Μία εξέλιξη που δεν είναι δεδομένη. Σήμερα οι ΗΠΑ εστιάζουν στην ανάσχεση της Κίνας στον Ινδοειρηνικό και στην ήττα της Ρωσίας στην Ουκρανία, ενώ θεωρούν βαρίδιο μία μεγαλύτερη στρατιωτική εμπλοκή τους στη Μέση Ανατολή. Παρόλα αυτά η μείωση του βαθμού της πλανητικής τους κυριαρχίας ενισχύει φωνές στο εσωτερικό που ζητούν την άμεση επιβεβαίωση της μέσω της χρήσης στρατιωτικής ισχύος σε περιοχές που ενδιαφέρουν τις ΗΠΑ. Η Μέση Ανατολή είναι μία τέτοια περιοχή, λόγω της σημασίας της στη διεθνή ενεργειακή τροφοδοσία και στη χάραξη των νέων εμπορικών οδών. Τα διλλήματα λοιπόν μεγαλώνουν για τις ΗΠΑ.

Η Ουάσιγκτον βλέπει την περιοχή ως μέρος ενός δακτυλίου επιρροής που θα κλείνει Κίνα και Ρωσία στο εσωτερικό της Ευρασίας και θα απομακρύνει το Ιράν από την επιρροή τους.  Η ενεργειακή και εμπορική ένωση της περιοχής με Ινδία και ΕΕ αποτελεί τον άξονα του Αμερικανικού σχεδίου. Η συσπείρωση των συμμάχων τους στην πολιτική τους και μία συμφωνία με το Ιράν που θα χαλιναγωγεί την επιρροή του είναι οι δύο κεντρικοί πυλώνες του. Ως εργαλείο οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν την πολιτική «διαίραιε και βασίλευε» και την αξιοποίηση των αντιθέσεων Σαουδικής Αραβίας-Ιράν-Τουρκίας-Ισραήλ. Ο ρόλος του κάθε ενός στο σχέδιο τους αλλάζει βάζει των εξελίξεων. Σήμερα, οι πόλεμοι σε Ουκρανία, Γάζα και Ερυθρά Θάλασσα αλλάζουν τα δεδομένα.

Διαχρονικά, το Ισραήλ είναι το βασικό στήριγμα των σχεδίων των ΗΠΑ στην περιοχή. Οι  εξαρτήσεις του από τις ΗΠΑ και οι ικανότητες του το έχουν καταστήσει μοναδικά αξιόπιστο σύμμαχο. Τεράστια χρηματικά ποσά και κρίσιμη τεχνολογία του προσφέρονται για να διατηρεί περιφερειακό στρατιωτικό πλεονέκτημα. Μεγάλο διπλωματικό και πολιτικό κεφάλαιο καταναλώνεται για να το απαλλάσσει από τις συνέπειες της κατοχικής πολιτικής και των «τσαμπουκάδων» που ασκεί. Αναγκαστικά μία αποδυνάμωση του θα λειτουργήσει σε όφελος του Ιράν και εταίρων των ΗΠΑ όχι τόσο αξιόπιστων όσο το ίδιο. Ακόλουθα, η εγκατάλειψη του “Μεγάλου Ισραήλ” ενέχει ρίσκο για την Ουάσιγκτον, γεγονός που γνωρίζει και εκμεταλλεύεται το Τελ-Αβίβ για την προώθηση των τυχοδιωκτισμών του.

Παρόλα αυτά, ένα τέτοιο ενδεχόμενο μπορεί και να ωφελήσει τις ΗΠΑ. Άλλοι στρατηγικοί εταίροι ή σύμμαχοι τους, όπως Τουρκία, Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία μπορούν να επιδράσουν θετικά στο Ιράν ή/και στην ανανέωση της Παλαιστινιακής Αρχής. Τα «καρότα και τα μαστίγια» που διαθέτουν αυτοί οι δρώντες είναι σημαντικά για τη ρυμούλκηση του πρώτου σε μία συμφωνία και για την «εξημέρωση» και συμπερίληψη μέρος της Παλαιστινιακής αντίστασης στη δεύτερη. Παρά τον κίνδυνο αποτυχίας της, ένεκα μίας πιθανής αρνητικής συμπεριφοράς από το Ιράν, το Ισραήλ και τους Παλαιστινίους ή των εγωιστικών/ιδιοτελών κινήσεων αυτών των εταίρων, η μεταφορά του κέντρου βάρους της Μεσανατολικής πολιτικής τους από το Ισραήλ προς αυτούς τους εταίρους δε μπορεί να αποκλειστεί ως επιλογή για τις ΗΠΑ.

Την ίδια ώρα, ο πόλεμος δεν είναι επιθυμητή εξέλιξη για το Ιράν. Η Τεχεράνη έχει ενισχύσει τη θέση της ως εταίρος της Κίνας και της Ρωσίας αλλά και ως συνομιλητής της Δύσης, καθώς οι πόλεμοι σε Γάζα και Ουκρανία πολλαπλασίασαν την περιφερειακή της επιρροή και τη γεωπολιτική της αξία. Το Ιράν αναδύεται ως ένα από τα νέα κέντρα ισχύος στο νέο πολυπολικό διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα. Τα χαρακτηριστικά της επίθεσης/απάντησης του στο Ισραήλ μαρτυρούν περισσότερο μία επίδειξη θέλησης και ισχύος και τη διερεύνηση των αντιαεροπορικών ικανοτήτων της άλλης πλευράς, παρά μία απόπειρα πρόκλησης στρατιωτικών αποτελεσμάτων. Μία εμπλοκή σε πόλεμο με το Ισραήλ θα έθετε σε κίνδυνο τα «κέρδη» και τους «δρόμους» που ανοίγει για το Ιράν η «διεθνοπολιτική συγκυρία». Αυτό όμως δε σημαίνει ότι η Τεχεράνη δε θα τα/τους υπερασπιστεί και με πολεμικά μέσα αν κρίνει ότι απειλούνται.

Συνοψίζοντας, η σύγκρουση Ιράν-Ισραήλ κλιμακώνεται. Το Ισραήλ φαίνεται να επιδιώκει τον πόλεμο για να βγει από το αδιέξοδο στη Γάζα και να διασώσει τη στρατηγική επέκτασης του και αναγωγής του σε περιφερειακή υπερδύναμη. Το Ιράν θέλει να τον αποφύγει για να μη θέσει σε κίνδυνο την πορεία ανάδειξης του σε νέο κέντρο ισχύος στο διεθνές στερέωμα. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δε θα δράσει στρατιωτικά αν αυτή η πορεία απειληθεί. Οι ΗΠΑ είναι ο ρυθμιστής των εξελίξεων. Τυχόν στοίχιση πίσω από το νέο τυχοδιωκτισμό του Ισραήλ σημαίνει εμπλοκή σε έναν μεγάλο πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Τυχόν μεταφορά του βάρους της Μεσανατολικής πολιτικής τους από το Ισραήλ σε άλλους εταίρους οδηγεί την περιοχή σε όχι απαραίτητα ειρηνικά μονοπάτια. Η αβεβαιότητα μεγαλώνει…