Ελλάδα-Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, Φεβρουάριος 1952! Το παρασκήνιο
Σχετικά άρθρα
Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος
Γυρίζουμε την ιστορία ακριβώς 72 χρόνια πίσω!
Η Ελλάδα εισήλθε στη Βορειοατλαντική Συμμαχία με το δεύτερο κύμα διεύρυνσης το 1952, επί κυβερνήσεως Νικόλαου Πλαστήρα…
Η Ελληνική Βουλή επικυρώνει τη
συμφωνία ένταξης της χώρας μας στο ΝΑΤΟ στις 18 Φεβρουαρίου 1952, με μόνες αρνητικές ψήφους τις οκτώ της ΕΔΑ και τη μία του ανεξάρτητου βουλευτή της Αριστεράς Μιχάλη Κύρκου.
Το διεθνές περιβάλλον σε αυτά τα πρώτα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου χαρακτηριζόταν από ένταση, κυρίως λόγω της απόκτησης πυρηνικών όπλων από τη Σοβιετική Ένωση, αλλά και την επικράτηση των κομμουνιστών, τόσο στον κινεζικό εμφύλιο όσο και τον Πόλεμο της Κορέας, γεγονότα που συνέβαλαν σημαντικά στην αναθεώρηση της αμερικανικής πολιτικής εθνικής ασφάλειας, στη στρατιωτικοποίηση του ΝΑΤΟ και στο γιγαντιαίων διαστάσεων ανταγωνισμό των εξοπλισμών, που ακολούθησε ανάμεσα στους δύο συνασπισμούς.
Όσον αφορά στα καθ’ ημάς, παρά τον τερματισμό του αποκλεισμού του Βερολίνου και την απόσχιση της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο από τη Μόσχα, παρέμενε έντονη η αίσθηση της εξωτερικής (από βορρά προερχομένης) απειλής για την ελληνική ασφάλεια, καθώς και της ανάγκης για συμμαχική κάλυψη μέσω της οργανικής ένταξης της χώρας στο δυτικό στρατόπεδο.
Η κοινοβουλευτική συζήτηση της 18ης Φεβρουαρίου 1952 αφορούσε στην κύρωση του Πρωτοκόλλου Προσχώρησης, και προσέφερε τη δυνατότητα σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις που εκπροσωπούνταν στο Κοινοβούλιο να τοποθετηθούν έναντι της ένταξης στο ΝΑΤΟ.
Έτσι, οι θέσεις που εξέφρασαν αποτελούν τη σημαντικότερη καταχώρηση των πολιτικών απόψεων στην κρίσιμη εκείνη στιγμή.
Η συζήτηση έχει ήδη προσελκύσει το ενδιαφέρον της έρευνας.
Σε μια γενική οπτική, εκφράστηκαν δύο απόψεις για τη δυτική συμμαχία: η θετική, από τις δυνάμεις της Δεξιάς, του Κέντρου και της Κεντροαριστεράς και η αρνητική, από την Αριστερά.
Στην αγόρευσή του, ο πρωθυπουργός δήλωσε:
«Δεν μπορεί κανείς να μην παραδεχθεί ότι όταν η Ελλάς συμμετέχει εις το Ατλαντικόν Σύμφωνον μετά των μεγάλων δυνάμεων, αι οποίαι κατοικούνται από ελευθέρους δημοκρατικούς λαούς, αισθάνεται αυτή ασφαλεστέραν…»
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΥΝΝΕΦΑ…
Στις αρχές της δεκαετίας του 50΄, Ελλάδα και Τουρκία είχαν το παρωνύμιο «δίδυμες χώρες» λόγω της ταυτόχρονης εισόδου τους στο ΝΑΤΟ.
Βρισκόμαστε διεθνώς στο καθεστώς της μετάβασης από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στον Ψυχρό Πόλεμο, και η είσοδος της Ελλάδας υπογράφεται από την κυβέρνηση, δύο μόλις χρόνια μετά την λήξη του εμφυλίου.
Την περίοδο εκείνη οι σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας βρίσκονται ίσως στο καλύτερο σημείο τους και οι κυβερνήσεις τους συνεργάζονται με ζέση για την προώθηση των βορειοατλαντικών συμφερόντων. Μάλιστα μαζί οι δύο χώρες θα κάνουν μία αποφασιστική κίνηση με αντισοβιετικό χαρακτήρα. Συνυπογράφουν το 1953 το λεγόμενο «Βαλκανικό Σύμφωνο» που προβλέπει την στρατιωτική συνεργασία και δράση Ελλάδας – Τουρκίας και Γιουγκοσλαβίας ακόμη και σε περίπτωση εισβολής σε μία από τις 3 χώρες.
Το σύμφωνο όμως αυτό θα καταστεί ανενεργό τα επόμενα δύο χρόνια μια και η αποσταλινοποίηση στην ΕΣΣΔ οδηγεί την Γιουγκοσλαβία να προσεταιριστεί εκ νέου το «ανατολικό μπλόκ».
Όμως η Τουρκία ακόμη και εκείνη την περίοδο φαίνεται ότι έχει σαφή προσανατολισμό για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της ακόμη και εντός της συμμαχίας.
Έτσι φέρεται να ακυρώνονται με παρέμβασή της ΝΑΤΟϊκά σχέδια δημιουργίας ναυτικής βάσης στην Λέρο, αφού η Άγκυρα υποστηρίζει την θέση για αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1955 ξεκινά και ολοκληρώνεται η εκδίωξη του ελληνικού στοιχείου από την Κωνσταντινούπολη που σηματοδοτεί σημαντική αλλαγή στις σχέσεις των ελληνικών κυβερνήσεων με τις τουρκικές.
Να πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή…
Από την ίδρυση του ΝΑΤΟ τον Απρίλιο του 1949, είχαν εκφραστεί ορισμένες επιφυλάξεις για τη νοτιοανατολική πτέρυγα της βορειοατλαντικής συμφωνίας.
Παρά το γεγονός ότι οι πρώτοι παραλήπτες της αμερικανικής βοήθειας ήταν η Ελλάδα και η Τουρκία, κάτι που δείχνει και τις βλέψεις των ΗΠΑ για τη νοτιοανατολική Μεσόγειο, είχαν εκφραστεί κάποιες αντιρρήσεις.
Η Νορβηγία, η Ισλανδία και η Δανία, εκτιμούσαν ότι η μη σταθεροποίηση της κατάστασης στην Ελλάδα, οι ελλείψεις της Τουρκίας και της Ελλάδας σε στρατιωτικής ενισχύσεις στο ΝΑΤΟ και το γεγονός ότι η ένταξη των δύο αυτών χωρών στο σύμφωνο, θα αποτελούσε πρόκληση προς την ΕΣΣΔ, ήταν λόγοι που οι εν λόγω χώρες είχαν εκφράσει τους δισταγμούς τους.
Ωστόσο η Μεγάλη Βρετανία θεωρούσε τη Τουρκία σημαντική διότι θα μπορούσε να της ανατεθεί ουσιαστικός ρόλος για την Εγγύς και τη Μέση Ανατολή ενώ από την άλλη μεριά οι ΗΠΑ επιδίωκαν τη στρατιωτική στήριξη της Γιουγκοσλαβίας.
ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ
Ο Βαν Φλιτ, πριν αποχωρήσει για την Αμερική το καλοκαίρι του 1950 επεσήμανε στον Αυλάρχη Λεβίδη ότι σε περίπτωση γενίκευσης της σύγκρουσης στο πόλεμο της Κορέας, η κυβέρνηση του Πλαστήρα, θα αποδεικνυόταν Πέμπτη
Φάλαγγα.
Οι ΗΠΑ στην περίπτωση της Ελλάδας, είχαν εντοπίσει στο πρόσωπο του Παπάγου τον άνθρωπο εκείνο που θα μπορούσε να φέρει την ισορροπία στην πολιτική ζωή της χώρας και θα συγκέντρωνε γύρω του τα συντηρητικά στοιχεία της κοινωνίας αλλά θα αναγνωριζόταν και από τις ένοπλες δυνάμεις.
Η κυβέρνηση Πλαστήρα, είχε αντιμετωπίσει το αποτυχημένο πραξικόπημα των αξιωματικών του ΙΔΕΑ, οι προτάσεις για αμνηστία και λήξη των διώξεων του Πλαστήρα δεν ήταν κάτι που ήταν στα άμεσα πλάνα των ΗΠΑ και είχε ξεσηκώσει αντιδράσεις από το στρατόπεδο των συντηρητικών και εθνικοφρόνων.
Έτσι, δινόταν η ευκαιρία στον αμερικανικό παράγοντα να προωθήσει τον πολιτικό της επιλογής του, αφού πρώτα χρεωνόταν στην ελληνική γνώμη η κυβέρνηση Πλαστήρα και πλέον Σοφούλη, καθώς από το Νοέμβριο ο γηραιός κεντρώος πολιτικός είχε νοσήσει, την ένταξη στο ΝΑΤΟ και την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη.
Επίσης από τις 22 Απριλίου 1951, είχε υπογραφεί στο Λονδίνο μεταξύ της αντιπροσωπείας Τουρκίας και Ελλάδας ένα πρωτόκολλο με το Συμβούλιο του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, όπου εξέφραζαν την πρόθεση τους να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ.
Κάτω από αυτό το διπλωματικό παρασκήνιο, στις 21 Φεβρουαρίου 1952 πραγματοποιείται η βορειοατλαντική διάσκεψη Λισαβόνας.
Η Ελλάδα γίνεται μέλος του ΝΑΤΟ μαζί με τη Τουρκία.
Η υποδοχή του τύπου είναι ιδιαίτερα χλιαρή καθώς διαβάζουμε στο «Βήμα» την Πέμπτη 21 Φεβρουαρίου 1952, ανταπόκριση του Ε.Τζαμουράνη, στη στήλη «Τα Ελληνικά πράγματα από την σκοπιά της Ουάσιγκτον».
«Οι ειδικοί εις την Ουάσιγκτον, εξαίρουν δύο ριζικάς και ιστορικάς μεταρρυθμίσεις που έγιναν εις τας ελληνικάς ένοπλους δυνάμεις μετά τον παγκόσμιον πόλεμον: την ανύψωσιν του βιοτικού επιπέδου του στρατιώτου και τον αποκομματισμό…
Ο κομματισμός θεωρείται ως το χειρότερον διαλυτικόν ενός στρατού…
Η αμερικανική στρατιωτική βοήθεια θα συνεχισθή εφόσον οι διεθνείς συνθήκαι το απαιτούν και θα παύση όταν η ειρήνη σταθεροποιηθεί.»
ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ
Ένα από τα πρώτα ζητήματα που απασχολούν τη κοινή γνώμη σχετικά με την ένταξη είναι το Κυπριακό ζήτημα. Ωστόσο αυτό που σκέπασε το γεγονός, ήταν στις 30 Μαρτίου 1952 η εκτέλεση Μπελογιάννη.
Διεθνή κινητοποίηση και αλληλεγγύη που εκδηλώθηκε προς το πρόσωπό του έφερε σε ακόμα πιο δύσκολη θέση τη κυβέρνηση.
Προοδευτικές προσωπικότητες και απλοί άνθρωποι από όλον τον κόσμο με εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και τηλεγραφήματα προς την κυβέρνηση Πλαστήρα, που σε μία μόνο εβδομάδα έφτασαν τις 250.000, κατέβαλαν απεγνωσμένες προσπάθειες να ακυρώσουν την εκτέλεση της απόφασης του Διαρκούς Στρατοδικείου Αθηνών, το οποίο οδήγησε τον Μάρτιο του 1952 τον Μπελογιάννη και τους συντρόφους του στον θάνατο.
Κάτω από το πλαίσιο της κοινής ένταξης της Τουρκίας και της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ, τον Απρίλιο του 1952, επισκέφθηκε ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Μεντερές την Ελλάδα μαζί με τον υπουργό Εξωτερικών του Κιοπρουλού.
Ωστόσο η λαϊκή δυσαρέσκεια διογκώθηκε παρά το εγκάρδιο κλίμα των πολιτικών αρχηγών των δύο κρατών.
Τον Μάιο πραγματοποιήθηκαν μεγάλα συλλαλητήρια στην Αθήνα λόγω της άρνησης της κυβέρνησης να βάλει το κυπριακό ζήτημα στην ημερήσια διάταξη προς συζήτηση στον ΟΗΕ.
Μετά από πολλές τρικυμίες και δυσαρέσκεια, η κυβέρνηση παραιτείται και ορκίστηκε η Υπηρεσιακή κυβέρνηση Δημητρίου Κιουσόπουλου 1952 με πρωθυπουργό τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Δημήτριο Κιουσόπουλο που διεξήγαγε τις εκλογές της 16ης Νοεμβρίου 1952 με πλειοψηφικό σύστημα.
Στις εκλογές νικητής αναδείχτηκε με πολύ μεγάλη πλειοψηφία ο Στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος.
Πληροφορίες
«NATO homepage»
«NATO Who’s who? – Secretaries General of NATO»
Η ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1770-2000
Βαληνάκης Γιάννης
Βακαλόπουλος Ε. Απόστολος, Νέα ελληνική ιστορία 1204–1985
