“Η σημαία η μαντήλα και το Έθνος” – Μια ψύχραιμη προσέγγιση από έναν καθηγητή

Πριν μερικά χρόνια ήταν ο Αντετοκούμπο. Τώρα η κοπέλα με τη μαντήλα.Και κάτι μας λέει ότι θα βρεθούν κάποιοι που θα …διαμαρτυρηθούν επειδή η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων έκανε παρέλαση με μαύρο παραράτη.

Ψυχραιμία και λογική μας χρειάζεται και πάντα μας λείπουν αυτά τα δύο.

Το κείμενο που ακολουθεί είναι του κ.Χαρίδημου Τσούκα,καθηγητή στο Πανεπισήμιο της Κύπρου. Το αναδημοσιεύουμε από την προσωπική του σελίδα στο facebook:

Η ΣΗΜΑΙΑ, Η ΜΑΝΤΗΛΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΘΝΟΣ: ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ

Μπορεί μια μουσουλμάνα, αλλοδαπής καταγωγής, να συμμετέχει στην παρέλαση για τη Γιορτή της Εθνικής Ανεξαρτησίας; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, είναι διδακτικό να πάμε 20 και πλέον χρόνια πίσω. Μπορεί ένας αριστούχος μαθητής, αλβανικής καταγωγής, να κρατά την ελληνική σημαία στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου;

Αυτό το ερώτημα δεν τίθεται πλέον, είναι ξεπερασμένο. Δεν τίθεται όχι γιατί «λύσαμε» το πρόβλημα αλλά γιατί, όπως λέει ο Βιτγκενστάϊν, το «διαλύσαμε» – δεν υφίσταται πλέον. Έχουμε αποδεχθεί ότι η εθνική προέλευση του αριστούχου μαθητή δεν μας ενδιαφέρει, στο μέτρο που αριστεύει μετέχοντας της ημετέρας παιδείας. Όταν τέθηκε για πρώτη φορά το θέμα, προκλήθηκαν, όπως είναι φυσικό, αντιδράσεις. Εκφράστηκαν διαφορετικές απόψεις (ακόμα θυμάμαι τους «αγανακτισμένους» γονείς στη Θεσσαλονίκη να διαμαρτύρονται κατά της σημαιοφορίας του μαθητή Οδυσσέα Τσεναϊ) αλλά το θέμα έληξε. Τους μετανάστες της δεκαετίας του 1990 τους αφομοιώσαμε, στα παιδιά τους επιτρέψαμε να κρατάνε την ελληνική σημαία, η κοινότητά μας εμπλουτίστηκε. Η πρόκληση της δεκαετίας του 1990 μας ώθησε να αναστοχαστούμε την ελληνικότητα, να εκλεπτύνουμε την αυτό-κατανόησή μας. Ως αποτέλεσμα, ωριμάσαμε.

Προτείνω να δούμε το θέμα της μουσουλμανικής μαντήλας στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου με παρόμοιο τρόπο. Ιδού γιατί – φιλοσοφικά και πραγματιστικά.

Φιλοσοφικά, για τον John Rawls, τον μεγαλύτερο ηθικό φιλόσοφο του 20υ αιώνα, ο πολιτικός φιλελευθερισμός σέβεται τον την αρχή του «reasonable pluralism», ότι δηλαδή η «εύτακτη κοινωνία» οφείλει να δημιουργεί χώρο για την έκφραση των ηθικών πεποιθήσεων των μελών της, συμπεριλαμβανομένων των θρησκευτικών. Προσέξτε την κρίσιμη έννοια «reasonable pluralism» («εύλογος πλουραλισμός»). Το γεγονός ότι δυσκολευόμαστε να προσδιορίσουμε οριστικά τι είναι «εύλογο» δεν σημαίνει ότι η έννοια είναι άχρηστη. Αντιθέτως, για τον Ρολς, στις φιλελεύθερες κοινωνίες προσπαθούμε κάθε φορά να ορίσουμε τι συνιστά «εύλογο», στα εκάστοτε συμφραζόμενα. Αυτή η ελεύθερη συζήτηση προσδιορίζει και τη φιλελεύθερη ταυτότητα της κοινωνίας – συζητούμε για να ανακαλύψουμε τι πεποιθήσεις να υιοθετήσουμε (ο ορισμός του John Dewey για τη στοχαστική σκέψη).

Πριν από 100 χρόνια δεν θεωρούνταν «εύλογο» οι μαύροι να έχουν πολιτικά δικαιώματα στις ΗΠΑ, ενώ θεωρούνταν «εύλογο» σε πολλές χώρες να διώκονται ποινικά οι γκέι. Οι φιλελεύθερες κοινωνίες, ακριβώς επειδή είναι ανοιχτές κοινωνίες, δεν θεωρούν οριστικό/τετελεσμένο το νόημα που συνέχει τους κοινωνικούς θεσμούς, αλλά διαρκώς συζητήσιμο και δυνητικά αναθεωρήσιμο.

Έτσι, θεωρείται «εύλογο» σήμερα να σέβεται μια φιλελεύθερη κοινωνία το δικαίωμα του σεξουαλικού αυτοπροσδιορισμού του ατόμου, όπως θεωρεί «εύλογο» να προσφέρει τη δυνατότητα εναλλακτικής θητείας στους αντιρρησίες συνειδήσεως. Το γεγονός ότι είναι πλέον δικαίωμα του Αμερικανού στρατιώτη να ομολογεί ότι είναι γκεϊ, δεν σημαίνει ότι ο Αμερικανικός Στρατός θα δεχθεί τραβεστί – αυτό δεν θεωρείται «εύλογο». Το γεγονός ότι όλοι, δυνητικά, μπορούν να μην υπηρετήσουν τη στρατιωτική τους θητεία (αν τους δοθεί η δυνατότητα), δεν είναι «εύλογο» να τη στερούμε από όσους, για λόγους συνειδήσεως, αρνούνται να το πράξουν.

Ισχυρίζομαι, λοιπόν, ότι η φιλελεύθερη κοινωνία μας, όπως συνταγματικά και πολιτισμικά είναι η ελληνική κοινωνία, πρέπει να θεωρεί «εύλογη» τη χρήση της μαντήλας, όπως αυτή της μουσουλμάνας μαθήτριας που παρέλασε την 25η Μαρτίου, ως έκφραση της θρησκευτικής της ιδιοπροσωπίας, αλλά δεν πρέπει να θεωρεί «εύλογη» την ένδυση της μπούρκας διότι αυτή, κυριολεκτικά, απο-προσωποποιεί το άτομο. Ιδιαίτερα για μας στην Ελλάδα που μεγαλώσαμε με γιαγιές, για τις οποίες ήταν αδιανόητο να βγουν στο δημόσιο χώρο δίχως να φοράνε τη μαντήλα τους, η χρήση της μαντήλας είναι ένα στοιχείο-σύμβολο, το οποίο μπορούμε πιο εύκολα να κατανοήσουμε απ’ ότι κοινωνίες στις οποίες αυτή η πρακτική ήταν άγνωστη.

Στη φιλελεύθερη νοο-τροπία, σημασία έχουν οι επιπόνως λεπτές διακρίσεις, όχι τα καθολικής ισχύος συμπεράσματα. Ο φιλελεύθερος θέλει να δώσει τη δυνατότητα «εύλογης» έκφρασης των ταυτοτικών πεποιθήσεων των συμπολιτών του. Με βάση αυτή τη φιλελεύθερη θεώρηση, δεν πρέπει να στερείται μια συμπολίτης μας τη δυνατότητα να εκφράσει την πολιτιστική της ιδιαιτερότητα στην Εθνική Εορτή μας.

Πραγματιστικά, πρέπει να χαιρόμαστε που το κάνει, διότι δείχνει επιθυμία ενσωμάτωσης στην κοινωνία μας. Μετέχοντας στα εθνικά μας σύμβολα, μετέχει της πάντοτε-υπό-διαμόρφωση εθνικής μας κουλτούρας, με τη δική της ετερότητα. Η συμμετοχή της στην παρέλαση και, γενικότερα, η συμμετοχή της σε ό,τι ιστορικά ορίζει το έθνος μας, την κάνει ελληνίδα. (Όπως έλεγε ο Πρίμο Λέβι, σε άλλα συμφραζόμενα, έγινα «εβραίος» στο Άουσβιτς). Γινόμενη αυτή ελληνίδα, εμπλουτίζουμε κι εμείς οι γηγενείς την κατανόηση της ελληνικότητας.

Η μαντηλοφορούσα μαθήτρια θα γίνει ελληνίδα, στο μέτρο που της επιτρέπουμε να μετέχει στα σύμβολα τη κοινότητάς μας, κομίζοντας τη δική της «εύλογη» ετερότητα. Εκτός, λοιπόν, από το φιλοσοφικό επιχείρημα, υπάρχει και το πραγματιστικό – πρόκειται για μια κατάσταση «κερδίζω-κερδίζεις» (win-win situation). Ωφελείται και η κοινωνία (υποδοχής) και το (ετερόδοξο) άτομο.

Εν κατακλείδι, δεν χρειαζόμαστε την χονδροειδή προπαγάνδα της «Αυγής» για τη μαντήλα που «τσακίζει το ρατσισμό», ούτε την ανελεύθερη «εθνικοφροσύνη»/κοσμικότητα όσων καταδικάζουν τη χρήση της μαντήλας. Και στις δύο περιπτώσεις γίνεται ιδεοληπτική χρήση του θέματος, οπότε χάνεται η γόνιμη πρόκληση που μας θέτει για περαιτέρω στοχασμό της ελληνικότητας και των συμβόλων της.

Χρειαζόμαστε, αντιθέτως, φιλ-ελεύθερο πνεύμα, σύνεση, και εμπιστοσύνη στον συλλογικό εαυτό μας. Αν κάτι μάθαμε από τις κοινωνίες του Νέου Κόσμου (ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, κλπ) είναι ότι ακμάζουν εκείνες οι κοινωνίες που δεν περιθωριοποιούν αλλά γόνιμα ενσωματώνουν τον «άλλο», καθιστάμενες έτσι πολιτισμικά πιο πλούσιες. Αλλά μια τέτοια στάση μόνο κοινωνίες με αυτοπεποίθηση μπορούν να υιοθετήσουν.

ΥΓ. Προσέξτε τι λένε οι αδαείς στο twitter: «θα τρίζουν τα κόκκαλα του Κολοκοτρώνη»! Αγνοούν οι αμαθείς ότι αρκετοί αγωνιστές τους ’21 δεν μιλούσαν καν ελληνικά!

Militaire.gr