Tου Αλέξη Λεκάκη Κερκυραίου
Ιρανολόγου-Διεθνολόγου *
Στις 12 Μαρτίου, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν πραγματοποίησε βαρυσήμαντες δηλώσεις, οι οποίες παραδόξως διέφυγαν της προσοχής των διεθνών μέσων μαζικής ενημέρωσης, πόσω μάλλον των εγχώριων. Συγκεκριμένα, ο αγιατολά Αλί Χαμενεΐ άσκησε δριμεία κριτική σε «κάποιες», όπως ανέφερε, κυβερνήσεις του μουσουλμανικού κόσμου που προσφέρουν αρωγή στο Ισραήλ, λέγοντας ότι «οποιοδήποτε είδος υποστήριξης που παρέχεται στον σιωνιστή εχθρό είναι σίγουρα χαράμ [θρησκευτικά απαγορευμένη] και πραγματικά έγκλημα». Ωστόσο, δεν αρκέστηκε μόνο στο να κατακεραυνώσει αυτές τις ισλαμικές χώρες, αλλά στη συνέχεια, μάλιστα, τις απείλησε ευθέως ότι «θα τιμωρηθούν για αυτήν την προδοσία».
Αν και στην ομιλία του δεν κατονόμασε τις εν λόγω χώρες, δεν υπάρχει αμφιβολία για τα ποια κράτη εννοούσε. Στις 25 Νοεμβρίου του περασμένου έτους, ο επίσημος ιστότοπος του Αλί Χαμενεΐ ανάρτησε σε ένα άρθρο του, που έφερε τον τίτλο «Ποιες μουσουλμανικές χώρες γεμίζουν το ντεπόζιτο της φονικής μηχανής;», την κάτωθι εικόνα, η οποία στοχοποιεί την Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, την Αίγυπτο, την Ιορδανία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και το Μπαχρέιν για τις συνεχιζόμενες εμπορικές τους σχέσεις με το Ισραήλ.
Η χρονική συγκυρία των ανωτέρω δηλώσεων του Χαμενεΐ δεν είναι καθόλου τυχαία, καθώς πραγματοποιήθηκαν τη στιγμή που η ιρανική στρατηγική επιβολής εμπορικού αποκλεισμού και κατ’ επέκταση κατατριβής του Ισραήλ, μέσω των επιθέσεων του κινήματος Ανσαρουλά (Χούθι) σε εμπορικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα και των κτυπημάτων με drones διάφορων ιρακινών πολιτοφυλακών σε ισραηλινά λιμάνια κι αεροδρόμια, υποσκάπτεται σταθερά από αρκετές μουσουλμανικές χώρες, με προεξάρχουσες την Τουρκία και τα ΗΑΕ.
Η, μεν, Τουρκία όχι μόνο διαμετακομίζει ακατάπαυστα αζέρικο πετρέλαιο μέσω του αγωγού Μπακού-Τσεϊχάν, το οποίο στη συνέχεια φορτώνεται σε δεξαμενόπλοια για να μεταφερθεί στις ισραηλινές ακτές, αλλά εξάγει επίσης κι άλλα εμπορεύματα που είναι κρίσιμα για την υποστήριξη της ισραηλινής πολεμικής μηχανής, όπως φέρ’ ειπείν χάλυβα και καύσιμα για μαχητικά αεροσκάφη.
Τα, δε, Εμιράτα (και το Μπαχρέιν) έχουν έρθει σε μια ακήρυχτη συνεννόηση με το Ισραήλ, εξασφαλίζοντας παράλληλα την αγαστή συνεργασία της Σαουδικής Αραβίας και της Ιορδανίας για τη χρήση των εδαφών τους, η οποία συνεννόηση έχει ενεργοποιήσει έναν χερσαίο διάδρομο ανεφοδιασμού του εβραϊκού κράτους με φορτηγά, που παρακάμπτει την Ερυθρά Θάλασσα, κι άρα τις επιθέσεις των Χούθι. Ειδικότερα, η προειρημένη χερσαία γέφυρα ακολουθεί τη διαδρομή: ΗΑΕ (λιμάνι του Ντουμπάι) ή Μπαχρέιν-Σαουδική Αραβία-Ιορδανία-Ισραήλ. Σημειωτέον, η αγγλόγλωσση εφημερίδα Tehran Times, που συνδέεται με την ιρανική κυβέρνηση, καυτηρίασε σε πρωτοσέλιδό της αυτήν τη χερσαία παράκαμψη των αραβικών κρατών ως τον «Διάδρομο της Προδοσίας», ο οποίος «τορπιλίζει» τις προσπάθειες των Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα.
(Πηγή: https://www.jns.org/uae-israel-land-corridor-operating-despite-war/)
Αποκωδικοποιώντας τις απειλές του Ιράν
Τούτων δοθέντων, αναδύεται ένα εύλογο ερώτημα για το τι είδους τιμωρία θα μπορούσε το Ιράν να επιβάλει δυνητικά στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Τουρκία. Μια εύκολη και συνάμα απλουστευτική απάντηση θα συνιστούσε ο ισχυρισμός ότι η Τεχεράνη θα μπορούσε να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ, καθότι τα μεγαλύτερα λιμάνια των Εμιράτων βρίσκονται στον Περσικό Κόλπο κι άρα είναι θεωρητικώς εκτεθειμένα σε έναν ενδεχόμενο ιρανικό αποκλεισμό. Ωστόσο, αυτή η απάντηση στερείται κατανόησης της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία χαρακτηρίζεται από περίσκεψη, στρατηγική υπομονή και προτίμηση σε χαμηλής κυρίως έντασης ασύμμετρες μεθόδους.
Ως εκ τούτου, η Τεχεράνη δεν έχει κανένα συμφέρον να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ. Πράγματι, η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν απειλεί για δεκαετίες ότι δύναται να κλείσει τα ανωτέρω στενά, αλλά δεν το έχει πράξει ποτέ. Διαφωτιστικό είναι το γεγονός ότι δεν το πραγματοποίησε ούτε στον πόλεμο με το Ιράκ (1980-1988), όταν δηλαδή ο Σαντάμ Χουσεΐν έκανε επιθέσεις σε ιρανικά πετρελαιοφόρα. Ο λόγος είναι ότι το Ιράν είναι εξίσου εξαρτημένο κι ευάλωτο από τα Στενά του Ορμούζ.
Εάν τα κλείσει, πώς θα εξάγει ύστερα το πετρέλαιό του, που αποτελεί ζωτικής σημασίας πηγή εσόδων του; Η συντριπτική πλειοψηφία των εξαγωγών ιρανικού πετρελαίου πραγματοποιείται από τον τερματικό σταθμό στο νησί Kharg, το οποίο βρίσκεται βαθιά μέσα στον Περσικό Κόλπο, ήτοι στο βόρειο άκρο του. Μάλιστα, έχει υπολογιστεί ότι το 90% περίπου των σχετικών εξαγωγών εκτελείται από εκεί. Γι’ αυτό, άλλωστε, το Ιράν εγκαινίασε τον Ιούλιο του 2021 τον τερματικό σταθμό εξαγωγής πετρελαίου στο λιμάνι Jask, στον Κόλπο του Ομάν, για να μειώσει τούτη την εξάρτηση. Ωστόσο, οι εξαγωγές πετρελαίου από το Jask παραμένουν προσώρας χαμηλές, καθότι οι σημαντικότερες ιρανικές πετρελαιοπηγές βρίσκονται πολύ μακριά από τον εν λόγω λιμένα, κάτι που έχει επιχειρηθεί να θεραπευθεί εν μέρει με την κατασκευή του αγωγού πετρελαίου Goreh-Jask που έχει μήκος 1000 χιλιόμετρα.
Εν ολίγοις, το κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ συνιστά το ύστατο χαρτί του Ιράν, που δεν θα το απολέσει/κάψει επιπόλαια για ένα δευτερεύον για την εθνική του ασφάλεια ζήτημα, δηλαδή για τη Γάζα. Επίσης, η Τεχεράνη γνωρίζει ότι το κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ θα επιφέρει ασφυκτική διεθνή πίεση, ακόμη κι από την Κίνα. Όντας ορθολογικός δρων, το Ιράν δεν θα προχωρήσει σε απερίσκεπτες κι απονενοημένες κινήσεις που θα απειλήσουν την εθνική του ασφάλεια ή θα κλιμακώσουν μετεωρικά την κατάσταση, τη στιγμή μάλιστα που βρίσκεται σε μια μεταβατική περίοδο ενόψει της επικείμενης διαδοχής του ανώτατου ηγέτη. Απεναντίας, συνηθίζει να επιλέγει πιο προσεκτικά σταθμισμένα αντίμετρα.
Ενδεχόμενοι στόχοι
Επομένως, ένα πιο πιθανό ενδεχόμενο είναι το Ιράν να προβεί, με επιλεκτικό και στοχευμένο τρόπο, σε κινήσεις παρενόχλησης ή κατάληψης εμπορικών πλοίων που είτε έχουν ως προορισμό τα ΗΑΕ είτε είναι εμιρατιανών συμφερόντων. Ενδεικτικά, στις 9 Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους γνωστοποιήθηκε ότι το ιρανικό Ναυτικό προχώρησε στη σύλληψη ενός δεξαμενόπλοιου των Εμιράτων, για το οποίο φέρεται να υπήρχαν αρχικές ενδείξεις ότι μετέφερε φορτίο για το εβραϊκό κράτος. Τοιουτοτρόπως, λοιπόν, ενδέχεται να ασκηθεί πίεση στο Αμπού Ντάμπι. Ανάλογο αποτέλεσμα θα είχαν τυχόν επιθέσεις του κινήματος Ανσαρουλά με drones και πυραύλους στην ενδοχώρα των ΗΑΕ, κάτι που στο πρόσφατο παρελθόν η υεμενίτικη σιιτική οργάνωση είχε πραγματοποιήσει στο πλαίσιο της δικής της ατζέντας.
Επίσης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο αρχηγός των Χούθι ανακοίνωσε δύο μόλις ημέρες μετά την ομιλία του Χαμενεΐ ότι η οργάνωσή του θα διευρύνει το γεωγραφικό πεδίο των επιχειρήσεών της, στοχεύοντας πλέον και στον Ινδικό Ωκεανό εμπορικά πλοία που σχετίζονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο με το Ισραήλ. Προφανώς, αυτή η επέκταση των επιχειρήσεων αποσκοπεί να παρεμποδίσει την παράκαμψη της Ερυθράς Θάλασσας που πραγματοποιείται είτε μέσω του Περσικού Κόλπου (και στη συνέχεια μέσω της προαναφερθείσας χερσαίας γέφυρας των ΗΑΕ-Ισραήλ) είτε μέσω του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδος.
Όσον αφορά την Τουρκία, ο γράφων είχε αναλύσει διεξοδικά σε παλαιότερο άρθρο του ότι το ιρανικό βαθύ κράτος, ήτοι το γραφείο του ηγέτη κι οι Φρουροί της Επανάστασης, έχει εντείνει την κριτική του προς την Άγκυρα αλλά και τον Ερντογάν προσωπικά για διβουλία στο ζήτημα της Γάζας. Αναδεικνύοντας και ξεμπροστιάζοντας την εν λόγω διπροσωπία, το Ιράν, πέρα από την άσκηση πίεσης, κατατείνει στο να κερδίσει πόντους σε επίπεδο προπαγάνδας και δημόσιας διπλωματίας εις βάρος της Τουρκίας, αφ’ ης στιγμής οι δύο πλευρές ανταγωνίζονται για ήπια ισχύ κι επιρροή στον μουσουλμανικό κόσμο.
Παράλληλα, το Ιράν έχει τη δυνατότητα να ασκήσει πίεση στην Τουρκία και σε άλλες αρένες. Ειδικότερα, θα μπορούσε να πλήξει, μέσω της κινητοποίησης φίλιων πολιτοφυλακών, τουρκικά συμφέροντα στη βόρεια Συρία και τουρκικές στρατιωτικές θέσεις στο βόρειο Ιράκ, κάτι άλλωστε που έχει πράξει αρκετές φορές στο παρελθόν.
Εν κατακλείδι, οι απειλές του Χαμενεΐ έρχονται ως επακόλουθο επαναλαμβανόμενων εκκλήσεών του τους τελευταίους μήνες προς τις μουσουλμανικές χώρες να διακόψουν τις διπλωματικές κι εμπορικές τους σχέσεις με το Ισραήλ, οι οποίες δεν εισακούστηκαν. Αυτή η αγνόηση από πλευράς ισλαμικών κρατών, άλλωστε, οδήγησε τον Άξονα της Αντίστασης να αναλάβει ενεργή δράση για τον εμπορικό αποκλεισμό του Ισραήλ, προκειμένου το τελευταίο να εξαναγκαστεί να τερματίσει τις επιχειρήσεις του στη Γάζα. Αναμφίλεκτα, πρόκειται για το αυστηρότερο μήνυμα του Αλί Χαμενεΐ προς τα συγκεκριμένα κράτη από την έναρξη του πολέμου στη Γάζα. Δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί ως μεγαλοστομία.
Το Ιράν έχει αποδείξει ότι ναι μεν αποφεύγει την άμεση στρατιωτική σύγκρουση, αλλά ταυτόχρονα δεν διστάζει να πιέζει άοκνα τους αντιπάλους του με ασύμμετρα μέσα και με έμμεσο τρόπο σε ένα διευρυμένο πεδίο και χρονικό ορίζοντα έως ότου τους αναγκάσει σε αναδίπλωση. Με άλλα λόγια, το Ιράν δεν θα μείνει αδρανές, ενόσω άλλες μουσουλμανικές χώρες υπονομεύουν καταλυτικά τη στρατηγική του να αποκόψει τον ανεφοδιασμό του Ισραήλ και κατ’ επέκταση να σώσει τη Χαμάς. Η ανακοίνωση των Χούθι ότι θα διενεργούν εφεξής επιχειρήσεις και στον Ινδικό Ωκεανό φαίνεται να είναι ένα πρώτο βήμα μετουσίωσης των απειλών του Χαμενεΐ.
* Ο Αλέξης Λεκάκης Κερκυραίος είναι υποψήφιος διδάκτωρ Ιρανικής Εξωτερικής Πολιτικής στο τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου. Στο πλαίσιο της υπό εκπόνηση διατριβής του, έχει πραγματοποιήσει επιτόπια έρευνα στην Τεχεράνη. Μελέτες του έχουν δημοσιευθεί σε διάφορα επιστημονικά περιοδικά.
