Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα

 Άρθρο του Ιωάννη Χατζηκυριακίδη 

Πτυχιούχου Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σπουδών Παντείου Πανεπιστημίου. κάτοχος, Μάστερ στις Στρατηγικές Διαχείρισης Περιβάλλοντος Καταστροφών και Κρίσεων Ελληνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. 

Τη στιγμή που γράφεται το άρθρο, οι Ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις προελαύνουν σε όλα τα μέτωπα, παρά την πεισματική αντίσταση των Ουκρανικών Ενόπλων Δυνάμεων οι οποίες είναι υποδιέστερες αριθμητικά και τεχνολογικά, συνάμα οι Ρώσικες Ένοπλες Δυνάμεις έχουν εξαπολύσει και κυβερνοπόλεμο εναντίον των υπηρεσιών του Ουκρανικού κράτους. 

Σε διπλωματικό επίπεδο ο γραμματέας Τύπου του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ δήλωσε ότι ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν εξέφρασε την ετοιμότητά του να συμμετάσχει σε διαπραγματεύσεις με τον Ουκρανό ομόλογό με όρους την τήρηση «ουδέτερης» στάσης αφοπλισμό και αποναζιστικοποίηση, εφόσον τελειώσει η στρατιωτική επιχείρηση. Η Ρωσία άσκησε βέτο σε σχέδιο ψηφίσματος στο οποίο το Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών που ζητά την άμεση διακοπή της επίθεσης στην Ουκρανία. Έντεκα χώρες μέλη ψήφισαν υπέρ του ψηφίσματος, τρεις απείχαν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Αλβανία ήταν οι εμπνευστές του σχεδίου ψηφίσματος . 

Από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρωπαϊκής Ένωσης καταφάνηκε η αδυναμία τους να ασκήσουν σοβαρή ισχύ είτε δυναμική είτε ήπια με σκοπό την αποτροπή της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία ακόμα και οι κυρώσεις που προανήγγειλαν μοιάζουν περισσότερο ως ανέκδοτο παρά ότι κατόρθωσαν να ασκήσουν κάποια μορφή πίεσης. 

Με βάση τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, η χρήση βίας (εννοείται ένοπλης βίας) επιτρέπεται μόνο σε δύο περιπτώσεις: (1oν) Όταν πρόκειται για αυτοάμυνα, συγκεκριμένα για «το φυσικό δικαίωμα ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας» σε περίπτωση που μια χώρα έχει υποστεί ένοπλη επίθεση, μέχρις ότου το Συμβούλιο Ασφαλείας λάβει τα αναγκαία μέτρα για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας (Άρθρο 51). (2ον) Όταν υπάρχει σχετική απόφαση από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στο πλαίσιο της γνωστής ως «επιβολής της ειρήνης» (ή σχετική απόφαση της Γενικής Συνέλευσης υπό την έκτακτη διαδικασία «Ενωμένοι για την Ειρήνη» Με βάση το Κεφάλαιο 7 του Χάρτη, το Συμβούλιο Ασφαλείας μπορεί, αν διαπιστώσει «απειλή της ειρήνης», «διατάραξη της ειρήνης» ή «επιθετική πράξη» κράτους, να επέμβει στρατιωτικά ή να εξουσιοδοτήσει επέμβαση «από αέρα, θάλασσα και ξηρά» (Άρθρο 42), ειδικά αν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι άλλα μέτρα (Άρθρο 41) 

για την εδραίωση της ειρήνης δεν έχουν τελεσφορήσει. Η πλειοψηφία των κρατών και οι περισσότεροι διακεκριμένοι νομικοί διεθνολόγοι υποστηρίζουν ότι το άρθρο 51 επιτρέπει την άμυνα μόνο αν και εφόσον έχει ήδη εκδηλωθεί επίθεση, που πρακτικά σημαίνει τα στρατεύματα ή οπλικά συστήματα του εχθρού να έχουν περάσει τα σύνορα του αμυνόμενου κράτους ή να έχουν εξέλθει από τα σύνορα του επιτιθέμενου και να κατευθύνονται κατά του αμυνόμενου κράτους. Συνεπώς, με βάση το υπάρχον νομικό καθεστώς όπως έχει καθιερωθεί μέχρι σήμερα στον ΟΗΕ δεν επιτρέπεται η προληπτική αυτοάμυνα. Στο παρελθόν όμως είχαμε κράτη που εφάρμοσαν το λεγόμενο “προληπτικό χτύπημα” πχ Ισραήλ στους Αραβοισραηλινούς πολέμους, Επέμβαση της Τουρκίας στο κυρίαρχο κράτος της Κύπρου ως εγγυήτρια δύναμη το 1974 παρά την καταδίκη της από τον ΟΗΕ. Επίσης οι λεγόμενες “ανθρωπιστικές παρεμβάσεις” σε Γιουγκσλαυϊα, Λιβύη, Ιράκ των Δυτικών Δυνάμεων συνιστούν και αυτές παραβίαση του Διεθνές Δικαίου όπως και η τωρινή δεν είναι τυχαίο ότι ο πρόεδρος της Ρωσικης Ομοσπονδίας έκανε χρήση των ίδιων επιχειρημάτων για την επεμβασή του στην Ουκρανία. 

Οι σχέσεις της Ρωσίας και της Ουκρανίας τα τελευταία τριάντα χρόνια πέρασαν “δια πυρός και σιδήρου” στην κυριολεξία, αναφέρουμε επιγραμματικά τα πιο σοβαρά γεγονότα: 

Η Ουκρανία έγινε ανεξάρτητη μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Τότε άρχισε μια περίοδος μετάβασης στην οικονομία της αγοράς κατά την οποία η Ουκρανία βίωσε οκταετή ύφεση. Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2000 η οικονομία σημείωσε πρόοδο, με κύριο δείκτη την αύξηση του ΑΕΠ τότε υπήρξε έντονη αντιπαράθεση με τη Ρωσία, η Μόσχα κατηγορήθηκε για απόπειρα δολοφονίας με δηλητήριο του προέδρου της Ουκρανίας Βίκτορ Αντρίγιοβιτς Γιούστσενκο. Με την παγκόσμια οικονομική ύφεση του 20008 όμως, η Ουκρανία υπέστη πλήγμα και η οικονομία της βυθίστηκε. Το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 20% από την άνοιξη του 2008 έως την άνοιξη του 2009, και μόνο στη συνέχεια σταθεροποιήθηκε. 

Το 2014 η απόφαση του προέδρου της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς να διακόψει τη διαδικασία σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτέλεσε αιτία μεγάλων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων, οι οποίες έμειναν γνωστές ως Euromaidan. Αυτές οι διαδηλώσεις είχαν ως αποτέλεσμα την πτώση της κυβέρνησης και τη διαφυγή του προέδρου, μέσα στους διαδηλωτές συμμετείχαν και σκληρές ακροδεξιές και ναζιστικές οργανώσεις , Οι κάτοικοι των ανατολικών νοτίων επαρχιών της Ουκρανίας, που είναι σε μεγάλο μέρος τους Ρωσόφωνες, αντέδρασαν στην επιβολή της νέας κυβέρνησης στο Κίεβο και στα μέτρα τα οποία προσπάθησε να επιβάλει. Έντονες 

διαδηλώσεις ξέσπασαν σε αυτές τις περιοχές για αλλαγή πολιτικής υπέρ της Ρωσίας. Οι αρχές της αυτόνομης τότε Κριμαίας, θα οργανώσουν δημοψήφισμα για την ένωση της περιοχής με τη Ρωσία ή την παραμονή στην Ουκρανία. Το αποτέλεσμα θα είναι συντριπτικό υπέρ της ένωσης με τη Ρωσία, κάτι που θα επικυρωθεί τις αμέσως επόμενες ημέρες από την Ρωσική Ομοσπονδία, και κάνοντας έτσι την Κριμαία μέρος της Ρωσικής επικράτειας κάτι που οι Δυτικές Δυνάμεις και η κυβέρνηση της Ουκρανίας, αρνούνται να αναγνωρίσουν. Ρωσόφωνοι διαδηλωτές στην Νοτιανατολική Ουκρανία συνέχισαν τις διαδηλώσεις τους και ζητούσαν πλέον και αυτοί δημοψήφισμα για τον καθορισμό της τύχης της περιοχής τους και άρχισαν να καταλαμβάνουν κυβερνητικά και περιφερειακά δημόσια κτίρια, κάτι που προκάλεσε την αντίδραση της κυβέρνησης του Κιέβου με στρατιωτικά μέσα στις περιοχές αυτές, έχοντας τη στήριξη της Ε.Ε. και των Αμερικανών. Ενώ οι συμπλοκές με τις δυνάμεις ασφαλείας της Ουκρανίας και με ομάδες του Δεξιού Τομέα συνεχίζονταν, ακολούθησε η ανακήρυξη της “Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονέτσκ”και της “Λαϊκής Δημοκρατίας του Λούγκαντς” που υποστηρίχθηκαν από τη Ρωσία οδηγηθήκαμε σε ένοπλη σύρραξη όπου συμμετείχαν και μέλη νεοναζιστικών οργανώσεων που ευθύνονται για εκτελέσεις αμάχων. Ακολούθησαν διαπραγματεύσεις που κατέληξαν στη συμφωνία του Μίνσκ το 2015. 

Η συμφωνία προέβλεπε την κατάπαυση του πυρός, την απόσυρση του βαρέος οπλισμού από τις πρώτες γραμμές, τον έλεγχο της πρώτης γραμμής από τον ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και την συνεργασία στην Ευρώπη), τις ΗΠΑ και τον Καναδά, τον διάλογο για τη διεξαγωγή τοπικών εκλογών σε περιοχές που καταλαμβάνονται από φιλορώσους αντάρτες, την πλήρη αποκατάσταση των οικονομικών και κοινωνικών δεσμών μεταξύ των δύο πλευρών, ώστε, για παράδειγμα, να καταβάλλονται οι συντάξεις, την αποκατάσταση του έλεγχου της Ουκρανίας στα σύνορα με τη Ρωσία, την αποχώρηση όλων των ξένων δυνάμεων και μισθοφόρων, τη συνταγματική μεταρρύθμιση που θα παρείχε κάποια αυτονομία στις περιοχές του Ντονμπάς. 

Από τις αρχές του Φεβρουαρίου του 2022 ξεκίνησαν ασκήσεις των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων στα σύνορα με την Ουκρανία και στο έδαφος της Λευκορωσίας πάλι στην παραμεθόριο περιοχή της Ουκρανίας με στόχο την αποτροπη της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Στις 21-2-2022 μετά από βομβαρδισμό στην περιοχή το Ντομπάς και την καταφυγή αμάχων Ρωσόφωνων προς την Ρωσία ακολούθησε η αναγνώριση της ανεξαρτησίας της “Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντονέτσκ” και της “Λαϊκής Δημοκρατίας του Λούγκαντς” , από την Ομοσπονδιακή Ρωσία. Ακολούθησε η απόφαση για εμπλοκή των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων στην 

περιοχή του Ντονμπάς της Ανατολικής Ουκρανίας στις 21 Φεβρουαρίου 2022. Στις Στις 24 Φεβρουαρίου του 2022, η Ρωσία εξαπέλυσε στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία. Ο Πρόεδρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας Βλαντίμιρ Βλαντίμιροβιτς Πούτιν ανακοίνωσε την έναρξη μιας στρατιωτικής επιχείρησης με στόχο την «αποστρατικοποίηση και αποναζιστικοποίηση της Ουκρανίας». 

Όμως πέρα από αυτό που φαίνεται θα πρέπει να δούμε και μια άλλη παράμετρο που έχει να κάνει με τους αγωγούς μεταφοράς φυσικού αερίου . Στον παρακάτω Εθνολογικό και γλωσσικό χάρτη παρατηρούμε τη διαστρωμάτωση που υπάρχει στην Ουκρανία. 

Πίνακας 1 

1) Με κόκκινο χρώμα περιγράφεται σε ποια περιοχή ομιλείται η Ουκρανική γλώσσα. 2) Με ρόζ χρώμα περιγράφεται σε ποια περιοχή ομιλείται κυρίως η Ουκρανική γλώσσα. 3) Με καφέ χρώμα περιγράφεται σε ποια περιοχή υπάρχει Ρωσική εθνική μειονότητα. 4) Με κίτρινο χρώμα περιγράφεται σε ποια περιοχή ομιλείται η Ρωσική γλώσσα. 5) Με κίτρινο ανοιχτό χρώμα περιγράφεται σε ποια περιοχή ομιλείται κυρίως η Ρωσική γλώσσα. 6) Με γκρί χρώμα περιγράφεται σε ποια περιοχή υπάρχει Ρουμανική εθνική μειονότητα. 7) Με πράσινο χρώμα περιγράφεται σε ποια περιοχή υπάρχει Ουγγρική εθνική μειονότητα. 8) Με μωβ χρώμα περιγράφεται σε ποια περιοχή υπάρχει Ουγγρική εθνική μειονότητα. 

Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι στον παραπάνω χάρτη δεν περιγράφονται οι εθνικές μειονότητες των Ελλήνων κα των Τατάρων. 

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι νοτιοδυτικά, νότια και ανατολικά της Ουκρανίας ομιλείται κυρίως η Ρωσική γλώσσα ενώ στην υπόλοιπη ομιλείται κυρίως η Ουκρανική γλώσσα. 

Στον παρακάτω πίνακα περιγράφεται στον πρώτο χάρτη οι αγωγοί μεταφοράς φυσικού αερίου και στο δεύτερο τον πολιτιστικό – γλωσσικό .διαχωρισμό της Ουκρανίας. 

Πίνακας 2 

Παρατηρούμε λοιπόν τα εξής; 

1) Η πλειοψηφία των αγωγών μεταφοράς του φυσικού αερίου της Gazprom βρίσκονται στις περιοχές της Ουκρανίας όπου ομιλείται η Ρωσική γλώσσα. 

2) Το εξήντα έξι τοις εκατό του φυσικού αερίου που προέρχεται από τη Ρωσία μεταφέρεται μέσω των αγωγών που βρίσκονται στην Ουκρανία, όπου οι κυριότεροι πελάτες είναι η Γερμανία, η Ιταλία και η Γαλλία. 

3) Το πενήντα οχτώ τοις εκατό του φυσικού αερίου που καταναλώνει η Ουκρανία προέρχεται από τη Ρωσία. 

Η Ρωσική Ομοσπονδία εφόσον δεν πετύχει τον στόχο της να επιβάλει δικό της καθεστώς στην Ουκρανία θα έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα κράτος που να περιλαμβάνει τις περιοχές που βρίσκονται νοτιοδυτικά, νότια και νοτιανατολικά όπου οι Ρωσόφωνοι είναι ο κυριός πληθυσμός, όπου θα έχει ειδικό καθεστώς απέναντι της είτε de facto χωρίς αναγνωριση από άλλα κράτη είτε de jure αναγνωρίζοντας το η ίδια και οι σύμμαχοι της. 

Τέτοιες πρακτικές έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν δημιουργώντας το κράτος της Υπερδνειστερίας το 1992 σε βάρος της Μολδαβίας, της Νέας Οσσετίας και Αμπχαζίας στη πρώτη δεκαετία του 2000 σε βάρος της Γεωργίας. 

Πίνακας 3 

Με αυτό τον τρόπο η Ρωσική Ομοσπονδία θα ελέγχει τις βόρειες περιοχές που βρέχει η Μαύρη θάλασσα, θα έχει κοινά σύνορα με την Υπερδνειστερία και δυτικά με την Ρουμανία, επίσης θα ελέγχει και την πλειοψηφία των αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου που βρίσκονται στην περιοχή της Ουκρανίας. 

Ως επίλογο η Ρωσική Ομοσπονδία με την εισβολή στην Ουκρανία κατέδειξε στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα τα παρακάτω: 

1) Την αδυναμία των Δυτικών Δυνάμεων οι οποίες παρά την λεκτική τους υποστήριξη προς την Ουκρανία την άφησαν να πολεμήσει μόνη της. 

2) Να κυριαρχήσει στο χώρο της Ουκρανίας ιδιαίτερα στα νότια και νοτιανατολικά .όπου κατοικεί η πλειοψηφία των Ρωσόφωνων. 

3) Το διεθνές δίκαιο παραβιάζεται χωρίς μεγάλη δυσκολία από από αναθεωρητικές δυνάμεις γιατί οι διεθνείς οργανισμοί όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έχουν χάσει την ισχύ τους επίσης η Δύση πληρώνει αυτή τη στιγμή την παρεμβατικότητα της με το πρόσχημα των ανθρωπιστικών παρεμβάσεων παραβίασαν το Διεθνές Δίκαιο συστηματικά. 

4) Ο μονοπολισμός των Ηνωμένων Πολιτειών παραχωρεί σιγά σιγά την θέση του σε ένα ασταθές πολυπολικό σύστημα με αδιευκρίνιστες συνέπειες. 

Πηγές 

Πίνακας 1 Χάρτης https://www.militaire.gr/to-oykraniko-mikro-meros-ton-schedion-ipa-nato-kata-tis-rosias/ 

Πίνακας 2 Χάρτης AEF https://www.businessinsider.com/heres-one-economic-reason-russias-invasion-of-crimea-pulls-in-europe-2014-3 

Πίνακας 3 Χάρτης https://www.tanea.gr/2014/03/05/world/yperdneisteria-i-didymi-tis-krimaias/ 

1. https://www.naftemporiki.gr/story/1835935/oukrania-polemos-paradotheite-leei-o-poutin-kai-thetei-duo-orous 

2. https://www.naftemporiki.gr/story/1836493/oukrania-eisboli-beto-tis-rosias-sto-psifisma-tou-sumbouliou-asfaleias-tou-oie-gia-tin-oukrania 

3. https://www.avgi.gr/politiki/408859_istoriko-plaisio-tis-roso-oykranikis-krisis 

4. Καταστατικός χάρτης του ΟΗΕ. 

5. https://slpress.gr/diethni/i-quot-psychogeopolitiki-toy-vathoys-quot-kai-o-neos-anorthologikos-psychros-polemos/