Οι Έλληνες πράκτορες της Στάζι, πως στρατολογήθηκαν

Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος

(πρώτο μέρος)

Κυκλοφορεί ελεύθερα στο διαδίκτυο μια επιστημονική μελέτη που αναφέρει τα στοιχεία και την δράση των Ελλήνων που στρατολογήθηκαν από την μυστική υπηρεσία κατασκοπίας της Ανατολικής Γερμανίας Στάζι, την εποχή του ψυχρού πολέμου.

Στον παγκόσμιο ιστό, ο κάθε ενδιαφερόμενος, είτε από περιέργεια είτε από ιστορικό η άλλο ενδιαφέρον, μπορεί μ ένα «κλικ» να μάθει των ψευδώνυμα και την δράση των συνεργατών του καθεστώτος (12 στον σκληρό πυρήνα), κι ακόμη, πόσοι Έλληνες βρέθηκαν στην Γερμανία του Χίτλερ, μετά τον πόλεμο (και τι ρόλο έπαιξαν,) πριν γίνει η διχοτόμηση της χώρας.

Πρόκειται για επιστημονικό πόνημα που υπογράφουν οι πανεπιστημιακοί  Στράτος Ν. Δορδανάς και Βάιος Καλογρηάς  στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος ΘΑΛΗΣ – Η Ελλάδα από τον Β’ Παγκόσμιο στον Ψυχρό Πόλεμο: Διεθνείς Σχέσεις και εσωτερικές εξελίξεις.

Επιστημονικά υπεύθυνος είναι ο Καθηγητής Νίκος Μαραντζίδης Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών, και Ανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος θα ασχοληθούμε – με βάση αποκλειστικά τα όσα αναφέρονται στην αποδεσμευμένη ηλεκτρονικά μελέτη-, με τους Έλληνες που το τέλος του πολέμου τους βρήκε στην ναζιστική Γερμανία.

ΈΛΛΗΝΕΣ ΣΤΑ ΣΥΝΤΡΙΜΜΙΑ ΤΟΥ Γ΄ ΡΑΙΧ

Μέσα στο χάος της γερμανικής κατάρρευσης του Γ΄ Ράιχ εκατομμύρια άμαχοι βρέθηκαν παγιδευμένοι στα συντρίμμια της  αυτοκρατορίας του Χίτλερ.

Οι δρόμοι ήταν γεμάτοι από πρόσφυγες, στρατιώτες νικητές και ηττημένους, ξένους υπηκόους που είχαν επιστρατευτεί κατά τη διάρκεια του πολέμου, απελευθερωμένους-επιζώντες από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης.

 Όλοι αυτοί έχριζαν άμεσης βοήθειας για να κρατηθούν αρχικά στη ζωή και στη συνέχεια με τη βοήθεια διεθνών οργανώσεων αρωγής να επαναπροωθηθούν στις πατρίδες τους.

Στα τέλη του 1947 ο Αντισυνταγματάρχης του Μηχανικού Σ. Ζησιμόπουλος, σύνδεσμος στους Αμερικανούς στην περιοχή της Φρανκφούρτης, υπέβαλλε στο υπουργείο Εξωτερικών αναλυτική κατάσταση των Ελλήνων στη Γερμανία, διακρίνοντάς τους σε δύο βασικές κατηγορίες: α) σε όσους ανήκαν στις προπολεμικές ελληνικές κοινότητες και σε όσους β) είχαν έλθει στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του πολέμου. 

Η πρώτη κατηγορία περιλάμβανε κατά κύριο λόγο εμπόρους, βιομήχανους, κτηματίες, επιστήμονες και καλλιτέχνες, κατανεμημένους ανά τη γερμανική επικράτεια σε κοινότητες, με τις πιο οργανωμένες να αναδεικνύονται αυτές της Λειψίας και της Δρέσδης εν συγκρίσει με εκείνες του Βερολίνου, του Αμβούργου και του Μονάχου.

 Η δεύτερη κατηγορία ήταν η πολυπληθέστερη και διακρινόταν σε τέσσερις υποκατηγορίες:

 O αρχιμανδρίτης Μελέτιος Γαλανόπουλος της ορθόδοξης εκκλησίας του Μονάχου, αποδεχόταν τη διάκριση μεταξύ «παλαιών» και «νέων» Ελλήνων.

 Αν για τους πρώτους έμενε να διευκρινιστεί η στάση τους κατά τη διάρκεια του πολέμου, για τους δεύτερους τα πράγματα ήταν πιο ξεκάθαρα.

 Στους εργάτες καταναγκαστικής εργασίας που μπροστά στο δίλλημα του εκβουλγαρισμού τους επέλεξαν να εγκαταλείψουν την Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη και να μεταβούν στη Γερμανία, σε όσους οικειοθελώς στρατολογήθηκαν ως εργάτες «μισθώσαντες την προσωπικήν των εργασίαν», στους ομήρους και στους φοιτητές.

Η ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΝΤΡΟΠΗΣ

«Την επομένην της καταρρεύσεως του γερμανικού μετώπου- αναφερει ο Ζησιμοπουλος- ο κόσμος ούτος των ελευθέρων εργατών ευρέθη άνευ εργασίας και περιθάλψεως εις τροφήν και στέγην.

 Το ένα μέρος τούτων διηυκολύνθη δια των πρώτων μεταφορών και επαναπατρίσθη.

 Εν μέρος υπελείφθη και παρέμεινε οικειοθελώς εν Γερμανία.

 Εξ αυτών τινες ζώσι εις διάφορα μικρά κέντρα.

 Η πλειονότης όμως τούτων συνεκεντρώθη εις μεγάλα κέντρα: εν Μονάχω, Άουγκσμπουργκ, Στουτγάρτη, Μανχάϊμ, Αϊντελβέργη, Φραγκφούρτη, Νυρεμβέργη, Αννοβέρω, Αμβούργω και Βερολίνω. 

Οι τόποι συγκεντρώσεως των εις τας άνω πόλεις -ειδικά καφενεία- θεωρούνται ως κέντρα όμοια προς τα φημολογούμενα καταγώγια της μαύρης χειρός και απασχολούσι διαρκώς την Αμερικανικην  και Γερμανικήν Αστυνομίαν και την ποινικήν δικαιοσύνην των Αρχών Κατοχής.

 Έκαστον εκ των κέντρων τούτων αποτελεί ένα στίγμα του ελληνικού πολιτισμού ενώπιον των ομμάτων ενός διεθνούς κόσμου. 

Αφίνουν την εντύπωσιν ότι οι σημερινοί Έλληνες είναι τοιαύτης χαμηλής, ταπεινής, εις πολιτισμόν, βαθμίδος, ως ούτοι οίτινες αποτελούσιν τα 80% περίπου των εν Γερμανία σήμερον διαβιούντων Ελλήνων. 

Αι ασχολίαι των είναι:

 Απάτη, κλοπαί, διαρρήξεις, ληστείαι, φόνοι.

 Χαρακτηριστικόν είναι ότι ήδη αλληλοαπατώνται, αλληλοκλέπτονται, αλληλοκαταγγέλονται, εμφανίζοντες και αναμεταξύ των την πλέον θλιβεράν εικόνα ανθρωπίνης εξαθλιώσεως. 

Οπιομανείς οι πλείστοι και κομμουνιστικών φρονημάτων ενασμενίζονται να εμφανίζωνται ως Έλληνες, πολλοί δε εξ αυτών φέρουσι και ελληνικόν διαβατήριον, το οποίον νεωστί απέκτησαν.

 Άπαντες ούτοι υπολογίζονται περίπου εις οκτακόσιους.

 Ως προς τους φοιτητάς είναι αρκετόν να σημειώσωμεν ότι εν Μονάχω συγκροτηθέντες εις σώμα ακαδημαϊκόν εξέλεξαν, ως Πρόεδρον αυτών, τον σεσημασμένον εν Ελλάδι, τότε ψευδοϊατρόν, ονόματι Κ.Κ, φέροντα καταδικαστικήν, εν Ελλάδι, απόφασιν πλέον των πέντε ετών.

 Εκ τούτου και μόνον δύναταί τις να συμπεράνη το βάθος της ηθικής καταπτώσεως εις ην οι λεγόμενοι φοιτηταί ευρίσκονται σήμερον εν Γερμανία.

 Ούτοι ανέρχονται σήμερον περίπου εις 50, ασχολούμενοι, επί πλέον, εις μαύρην αγοράν».

 Οι Έλληνες εργάτες, άπαντες στρατεύσιμοι και άνευ επαγγέλματος, παρέμεναν απλώς στη Γερμανία αναμένοντας καρτερικά να βελτιωθεί η κατάσταση στην Ελλάδα «ίνα επιστρέψωσι και απολαύσωσι των αγαθών της ειρήνης εάν δεν δυνηθώσι να φύγωσι εις άλλας χώρας».

 Οι καιροσκόποι αυτοί, όπως και οι φοιτητές, είχαν «καταρρακώσει το Ελληνικόν όνομα δια της αναξιοπρεπούς ζωής των άνευ κόκκου εθνικής συνειδήσεως και πατριωτισμού».

 Φυγόστρατοι, κοσμοπολίτες, δημοκράτες με δικαιώματα αλλά χωρίς υποχρεώσεις, κομμουνιστές, φωνασκούντες για τα δέματα βοήθειας και κοπτόμενοι για το μέλλον του ελληνισμού στη Γερμανία, όλοι τους παρουσίαζαν «μίαν αξιοθρήνητον εικόνα, χειρωτέραν δε οι σπουδαστές και ακαδημαϊκοί λεγόμενοι, οι ως επιστήμονες προετοιμαζόμενοι να κληθώσι να υπηρετήσωσι την Πατρίδα ως αναγκαίοι της αύριον μετά γερμανικής μορφώσεως»

 Ο στρατιωτικός ακόλουθος της πρεσβείας στο Παρίσι Ταξίαρχος Θεμιστοκλής Κετσέας μεταβαίνοντας στη Γερμανία για τον σκοπό αυτόν, σχημάτισε την ίδια ακριβώς γνώμη για τους εκεί Έλληνες, απαριθμώντας μάλιστα ορισμένες χαρακτηριστικές περιπτώσεις που αποδείκνυαν πως «αρκετόν μέρος εκ των Ελλήνων τούτων αποτελούσιν κοινωνικήν υποστάθμην, ασυναγώνιστον εις την εγκληματικότητα και τον εκχυδαϊσμόν του ανθρώπου». 

Απάτες, χαρτοπαιξία, μαυραγοριτισμός ήταν μερικοί μόνο από τους παραβατικούς τομείς, στους οποίους οι Έλληνες καταλάμβαναν την πρώτη θέση για να καταλήξουν εκατοντάδες από αυτούς στις γερμανικές φυλακές.

Πόσοι ήταν τελικά αυτοί οι Έλληνες στην καθημαγμένη Γερμανία, για τους οποίους είχε χυθεί έως τότε αρκετό μελάνι, με τους συντάκτες των εκθέσεων να αναφέρονται με τα χειρότερα λόγια για την πλειοψηφία τους; Με βάση την παραπάνω κατηγοριοποίηση υπολογιζόταν πως συνολικά στη Γερμανία παρέμεναν 4.000, από τους οποίους οι 1.500 ανήκαν στους «παλαιούς» Έλληνες και οι υπόλοιποι 2.500 ήταν οι εναπομείναντες που αρνούνταν να επαναπατριστούν.

 Όμως, ακριβής προσδιορισμός του αριθμού των Ελλήνων φαίνεται πως δεν ήταν δυνατός και γι’ αυτό όσοι παραδίδονται από τις πηγές ποικίλουν αλλά διαφοροποιούνται μεταξύ τους και ως προς τις ζώνες κατοχής.

Οι Έλληνες αυτοί αλλάζουν συνεχώς τόπο κατοικίας μεταβαίνοντας από τη μια ζώνη κατοχής στην άλλη για να μην εντοπιστούν από τις αστυνομικές αρχές- αναφέρουν οι αξιωματικοί που πραγματοποιούν την ερεύνα-.

 Μερικοί μάλιστα μεταβαίνουν στο εξωτερικό για να επιστρέψουν λίγο αργότερα και πάλι στη Γερμανία. 

Λίγους μήνες αργότερα νεα ερευνα  μετακινήθηκε από τον παραπάνω αριθμό, κάνοντας πλέον λόγο για 2.220 ανειδίκευτους εργάτες ως επί το πλείστον αλλά και επιστήμονες, γιατρούς, που δεν επιθυμούσαν να επιστρέψουν πίσω γιατί μεταξύ άλλων πολλοί είχαν παντρευτεί Γερμανίδες. 

Για πρώτη φορά στους «νέους» Έλληνες περιλαμβάνονταν Ελληνίδες που είχαν ακολουθήσει Γερμανούς στρατιώτες κατά την αποχώρηση από την Ελλάδα.

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΣΤΑΖΙ

Ποια πρόσωπα, στρατολογήθηκαν από τη Στάζι και για ποιο σκοπό; 

Με ποιον τρόπο τα πλησίασαν οι αξιωματικοί της και τι ακριβώς ανέμεναν από αυτά; 

Ποια υλικά ή άλλου είδους ανταλλάγματα υποσχέθηκαν για να εξασφαλίσουν τη συνεργασία τους; 

Τί ακριβώς περιλάμβανε το «μενού» των δραστηριοτήτων των Ελλήνων πρακτόρων; Πώς αντιλαμβάνονταν οι ίδιοι την υπηρεσία τους αυτή, δεδομένου ότι η Στάζι ήταν μισητή στον πληθυσμό και οι πράκτορές της ο «φόβος και ο τρόμος» της ανατολικογερμανικής κοινωνίας;

 Υπήρχε η δυνατότητα να αρνηθεί κανείς την ένταξή του στο δίκτυο συνεργατών της Στάζι; 

Ποια ήταν η τύχη των Ελλήνων συνεργατών μετά την πτώση του Τείχους και πώς επανήλθαν σε φυσιολογικούς ρυθμούς καθημερινότητας; 

Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα, τα οποία προέκυψαν από τη μελέτη των φακέλων της Στάζι και θυμίζουν, χωρίς υπερβολή, την καταπληκτική κινηματογραφική επιτυχία «Οι ζωές των άλλων».

Ο αριθμός των Ελλήνων συνεργατών δεν ήταν μεγάλος. 

Οι πιο δυναμικές προσωπικότητες ήταν δώδεκα στον αριθμό.

 Για καθέναν από αυτούς η Στάζι είχε συντάξει ξεχωριστό φάκελο που περιλάμβανε α) το βιογραφικό του, συνοδευόμενο από φωτογραφία, β) τους λόγους της στρατολόγησής του και, γ) τη δράση του ως όργανο της Στάζι μέσω των αναφορών που κάθε φορά υπέβαλε και βάσει των οποίων συντάσσονταν οι εκθέσεις των αρμόδιων αξιωματικών για τα «ύποπτα» πρόσωπα που ενδιέφεραν τη Στάζι. 

Κάθε φάκελος έφερε το ψευδώνυμο του συνεργάτη. 

Ανάμεσά τους ήταν τόσο άντρες όσο και γυναίκες, ανεξαρτήτου ηλικίας, επαγγέλματος και κοινωνικής ομάδας, όπως εργάτες, φοιτητές, επιστήμονες, νοικοκυρές, άνεργοι, τρόφιμοι φυλακών, περιθωριακά στοιχεία και «άνθρωποι της νύκτας»

(αύριο το δεύτερο μέρος)

Πηγή

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΣΤΑΖΙ

Στράτος Ν. Δορδανάς και Βάιος Καλογρηάς

Επιστημονικά υπεύθυνος Καθηγητής Νίκος Μαραντζίδης Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών, και Ανατολικών Σπουδών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.