Τι θρέφει την ακροδεξιά στην Ευρώπη;
Του Γιώργου Βοσκόπουλου,
αναπλ. Καθηγητή Ευρωπαϊκών Σπουδών στο ΠΑΜΑΚ
Η ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη είναι ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός. Αυτό αρχικά αποτέλεσε μία αντανακλαστική επιλογή δυσαρεστημένων πολιτών έναντι συγκεκριμένων επιλογών που αφορούσαν μεταξύ άλλων το κοινωνικό κράτος, την ενίσχυση της ανεργίας, την αποδόμηση της μεσαίας τάξης. Αυτή η οικονομικο-κοινωνική διεργασία δημιούργησε πολιτικές παρενέργειες και τομές στα πλαίσια των επιμέρους κοινωνικών μικρόκοσμων. Σε αυτό το πρώτο στάδιο του φαινομένου η επιλογή ακροδεξιών κομμάτων από πλευράς εκλογικών σωμάτων δεν συνιστούσε νομοτελειακά και αποδοχή της ακροδεξιάς ιδεολογίας.
Ωστόσο η επιδείνωση κοινωνικών δεικτών αλλά και ο επαναπροσδιορισμός της ιδεολογικής βάσης της ακροδεξιάς την κατέστησαν «λανθάνουσα» πολιτική επιλογή ακόμα και στα μάτια ενός παραδοσιακού δημοκρατικού κοινού. Σε μελέτη του Harvard Political Review (11.2.2017) [1]παρέχεται μία πολιτικό-κοινωνιολογική και οικονομική ερμηνεία του φαινομένου. Η οικονομική παράμετρος είναι αυτή που ουσιαστικά προσδιορίζει έναν εν δυνάμει υποστηρικτή της ακροδεξιάς. Μάλιστα με την ενίσχυση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού τα ακροδεξιά κόμματα διεύρυναν την δεξαμενή πιθανών υποστηρικτών τους.
Ταυτόχρονα τα ακροδεξιά κόμματα εκμεταλλεύτηκαν δύο παραμέτρους. Πρώτον, την εκλογική υποχώρηση των κεντρο-δεξιών κομμάτων (συντηρητικά αλλά δημοκρατικά) και τον κατακερματισμό της αριστεράς. Ειδικά στην Ευρώπη, τα χρόνια της κρίσης, η εναλλαγή στην εξουσία δεξιών και αριστερών κομμάτων τα οποία ακολούθησαν αμφότερα πολιτικές λιτότητας, αποδόμησης του κοινωνικού κράτους και απορύθμισης των εργασιακών σχέσεων, αποκαθήλωσαν ιδεολογικά παραδοσιακά μεγάλους πολιτικούς σχηματισμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Γαλλία και η καταβαράθρωση των Ρεπουμπλικανών και Σοσιαλιστών και η άνοδος του Ε. Μακρόν στην εξουσία. Η επιλογή Ε. Μακρόν θεωρείται από πολλούς (λαμβάνοντας υπόψη και το τεράστιο ποσοστό αποχής στις εκλογές) ως το μη χείρον βέλτιστο, μία επιλογή ανάγκης προκειμένου να αποτραπεί η άνοδος Λε Πεν στην εξουσία.
Όπως είχα επισημάνει παλαιότερα η ακροδεξιά μετατρέπεται σταδιακά από επιλογή διαμαρτυρίας σε συνδιαμορφωτή πολιτικών επιλογών. Ουσιαστικά η κοινοβουλευτική ενδυνάμωση της ασκεί πιέσεις σε άλλους χώρους (κυρίως κεντρο-δεξιούς) οι οποίοι προκειμένου να επιβιώσουν πολιτικά υιοθετούν θέσεις που βρίσκονται κοντά στην ακροδεξιά ατζέντα. Το πρόσφατο παράδειγμα της Αυστρίας καταδεικνύει του λόγου το αληθές. Το δεξιό κόμμα υιοθέτησε ακροδεξιές θέσεις προκειμένου να επιβιώσει πολιτικά. Ως αποτέλεσμα η δεξιά και κεντροδεξιά πλησίασε την ακροδεξιά, αφού τα αντανακλαστικά των επί μέρους κοινωνικών μικρόκοσμων τα χρόνια της κρίσης λειτούργησαν στρεβλά, ενδεχομένως και άκριτα, με αποτέλεσμα μέρος των εκλογικών σωμάτων να κάνει ακραίες επιλογές. Ο κίνδυνος, όπως έχω επανειλημμένα επισημάνει, είναι αυτές οι επιλογές να μην έχουν έναν συγκυριακό χαρακτήρα αλλά να καταστούν μήτρες ιδεολογικής αναπαραγωγής της ακροδεξιάς ιδεολογίας. Σε μία τέτοια περίπτωση το εφήμερο θα καταστεί μία κανονικότητα, ιδιαίτερα αν η ανασφάλεια συνεχίζει να αποτελεί ποιοτικό χαρακτηριστικό του μοντέλου διακυβέρνησης της ΕΕ. Ουσιαστικά η ακροδεξιά εκμεταλλεύεται ένα κενό εκπροσώπησης συλλογικών συμφερόντων και λειτουργεί στα πλαίσια ενός πολιτικού καιροσκοπισμού δαιμονοποιώντας τη διαφορετικότητα.
Με τη συμμετοχή της σε κυβερνητικούς συνασπισμούς αναγκάζει άλλους πολιτικούς χώρους να προσαρμοστούν στα κελεύσματα της. Πρακτικά και με όρους πολιτικής γεωγραφίας το κέντρο υποχωρεί υπό το βάρος των πιέσεων από τα αλληλένδετα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Πλέον η στρατηγική του βερμπαλικού αφορισμού της ακροδεξιάς δεν αρκεί, δεν πείθει και κυρίως δεν παρουσιάζει στα μάτια των Ευρωπαίων ψηφοφόρων μία εναλλακτική πρόταση διακυβέρνησης. Αντίθετα μόνο η αλλαγή πολιτικών μπορούν να εκκινήσουν μία διαδικασία αποδόμησης των ακραίων, ρατσιστικών και ξενοφοβικών δυνάμεων πριν μετεξελιχθούν σε συστημικούς πολιτικούς παράγοντες.
[1] The Rise of the Far Right, Harvard Political Review, by Audrey Sheehy, February 11, 2017
ΣΣ: Ένα ιδιαίτερο χρήσιμο βιβλίο για τη μελέτη της ακροδεξιάς είναι το Far-Right Politics in Europe των Jean-Yves Camus και Nicolas Lebourg, Harvard University Press, 2017.
