«Τα κατά συνθήκη ψεύδη κάνουν κακό στη χώρα»- Στέλιος Φενέκος

Γράφει ο

Τα κατά συνθήκη ψεύδη (ή λευκά ψέματα-white lies) θεωρούνται ως μικρά ή ασήμαντα ψέματα, που λέγονται συχνά για να αποφευχθεί μία ανεπιθύμητη αλήθεια, να προστατευθούν κρίσιμες λειτουργίες ενός κράτους, ενός οργανισμού ή σε ατομικό επίπεδο να προστατευθούν τα συναισθήματα των άλλων.

Αυτά τα ψέματα συχνά θεωρείται ότι δεν έχουν σοβαρές επιπτώσεις και ότι δεν προκαλούν μεγάλη ζημιά στο κράτος ή στον οργανισμό (αντιθέτως αυτοί που τα λένε θεωρούν ότι κάνουν καλό) , και στις σχέσεις των ανθρώπων ή στην εμπιστοσύνη με τους άλλους.

Στο βιβλίο “The (Honest) Truth About Dishonesty: How We Lie to Everyone – Especially Ourselves”, ο Dan Ariely εξετάζει τις καταστάσεις όπου οι άνθρωποι τείνουν να λένε τα κατά συνθήκη ψεύδη (ή λευκά ψέματα) και τις κοινωνικές και ψυχολογικές δυνάμεις που διαμορφώνουν τη συμπεριφορά μας.

Οι ψυχολόγοι αποκαλούν τα καλοπροαίρετα λευκά ψέματα φιλοκοινωνικά ψέματα.

Αυτά διαφέρουν από τα αντικοινωνικά ψέματα, που λέγονται με σκοπό το προσωπικό όφελος.

Σύμφωνα με έρευνες, τα φιλοκοινωνικά ψέματα μπορούν να οικοδομήσουν εμπιστοσύνη και μια αίσθηση καλοσύνης και αλληλεγγύης μεταξύ των ανθρώπων.

Όταν κάποιος λέει ψέματα από αλτρουισμό για να προστατεύσει τους άλλους ή να απαλύνει τον πόνο τους, αυτά τα ψέματα θεωρούνται ως αποδεκτά λευκά ψέματα.

Μια μελέτη του 2016 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature Neuroscience έδειξε ότι ο εγκέφαλος προσαρμόζεται στα επαναλαμβανόμενα ψέματα και στην ανεντιμότητα. Στο βάθος χρόνου δε, τα μικρά ψέματα (για οιονδήποτε λόγο) συνήθως κλιμακώνονται (γιατί δεν μπορούν να αναιρεθούν-έχουν χτίσει οικοδόμημα ψευδές) και οδηγούν ντετερμινιστικά σε μεγαλύτερες παραβάσεις. (χαρακτηριστική περιγράφή στον “Ερρίκο Δ'” του Πιραντέλλο)

Από τη μια πλευρά, τα λευκά ψέματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προστατεύσουν τα συναισθήματα κάποιου ή να αποφύγουν την πρόκληση βλάβης.

Από την άλλη πλευρά, τα λευκά ψέ ματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να χειραγωγήσουν ή να εξαπατήσουν κάποιον. Τελικά, είναι σημαντικό να εξετάσουμε τις συνέπειες ενός λευκού ψέματος και εάν τα οφέλη υπερτερούν των πιθανών αρνητικών επιπτώσεων.

Ακόμη όμως και τα φαινομενικά αβλαβή λευκά ψέματα μπορούν να γίνουν συνήθεια, όπως η δεύτερη φύση ή να οδηγήσουν τελικά σε δυσμενείς επιπτώσεις ή ακόμη και καταστροφικά αποτελέσματα.

Στην πράξη δε, μπορεί να καταστεί πιο εύκολο να λέει κάποιος λευκά ή κατά συνθήκη ψέματα, από το να είναι ειλικρινής (γιατί θα έπρεπε να τεκμηρίωση ή να υποστεί δυσμένεια εάν πει την αλήθεια).

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος του να πεί κάποιος λευκά ψέματα ή κατά συνθήκη ψεύδη, είναι ότι μπορεί να οδηγήσει στο να μην γίνουν οι δέουσες ενέργειες αποκατάστασης δυσλειτουργιών, βλαβών, κακών συμπεριφορών και τελικά να μην αναληφθεί κανένα μέτρο αποκατάστασης ή να μην λάβει την βοήθεια που χρειάζεται.

Ο Ariely τονίζει πώς οι άνθρωποι μπορούν να δικαιολογήσουν τα κατά συνθήκη ψεύδη (ή λευκά ψέματα), να αποκρύψουν, αποδομήσουν είτε να χαρακτηρίσουν σημαντικά γεγονότα ως ασήμαντα, με πρόθεση να αποκρύψουν ευθύνες, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά ευρείας αυτο-εξαπάτησης.

Οι κοινωνικές, πολιτιστικές και πολιτικές παράμετροι, μπορούν να επηρεάσουν την τάση αυτή για κατά συνθήκη ψεύδη (ή λευκά ψέματα).

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Τα κατά συνθήκη ψεύδη ως γενικός κανόνας στην πολιτική, στις κρατικές υποθέσεις και σε οργανισμούς μπορεί να είναι καταστροφικά για πολλούς λόγους:

1. Υπονομεύουν την εμπιστοσύνη που έχουν οι πολίτες στην ικανότητα της κυβέρνησης όχι μόνο να παρέχει αληθοφανή και αξιόπιστη πληροφόρηση, αλλά και την ικανότητά της να διορθώσει τα προβλήματα του τόπου και να λάβει μέτρα για να μην ξανασυμβούν καταστροφικά γεγονότα.

2. Ακυρώνουν την θεσμική λειτουργία της Δημοκρατίας γιατί η αλήθεια και η διαφάνεια είναι ζωτικής σημασίας για την ομαλή λειτουργία κάθε Δημοκρατικού καθεστώτος. Οι κατά συνθήκη ψευδείς δηλώσεις μπορούν να διαταράξουν τον δημόσιο διάλογο και να επηρεάσουν την ικανότητα των πολιτών να λαμβάνουν ενημερωμένες αποφάσεις και να συμμετάσχουν ενεργά στη δημοκρατική διαδικασία.

3. Στρεβλώνουν τις πολιτικές προτεραιότητες, ωθώντας την κυβέρνηση να καλύπτει λανθασμένες αποφάσεις και να επιδιώκει λανθασμένες πολιτικές προτεραιότητες. Αν οι πολιτικοί βασίζονται σε λανθασμένες πληροφορίες, μπορεί να παραμορφωθούν οι πολιτικές επιλογές, με σοβαρές συνέπειες για τη χώρα και τον πληθυσμό.

4. Διαβρώνεται η διεθνής φήμη της χώρας, με σοβαρές επιπτώσεις στην αξιοπιστία της χώρας στις διεθνείς σχέσεις της, συμμαχίες και συμφωνίες και τελικά αποδοχής της ως έγκυρος, αξιόπιστος και συνεπής συνομιλητής.

5. Δεν αποκαθίστανται συγκεκριμένες παθογενείς καταστάσεις που αποκρύφθηκαν με τα κατά συνθήκη ψεύδη, με αποτέλεσμα το δυσμενές αποτέλεσμα και οι πιθανές επιπτώσεις να είναι εκθετικής μορφής.

ΤΕΛΙΚΑ

Καλό στην πατρίδα του (ως πατριώτης) δεν κάνει αυτός που λέει “κατά συνθήκη ψεύδη” για να κρύψει ευθύνες οργανισμών και αδυναμίες και ευθύνες δημόσιων λειτουργών, αλλά αυτός που με τόλμη αναγνωρίζει τα προβλήματα, και εργάζεται για να διορθωθούν οι αδυναμίες, να αποκατασταθούν τα ελλείμματα υπέρ του κοινού καλού και να υπάρξει απονομή δικαιοσύνης ως βασικός θεσμός της Δημοκρατίας .