Στιγμές Ιστορίας: Η κόλαση της Μάλτας και η θυσία των αξιωματικών του υποβρυχίου Γλαύκος

Γράφει ο Δημήτρης  Σταυρόπουλος

Τέτοιες μέρες το 1942, η Μάλτα δέχθηκε τον… 1960^ο  (!)   αεροπορικό βομβαρδισμό από τα μαχητικά του Άξονα.

Μέχρι το τέλος του Πολέμου, είχε πληγεί περισσότερες από 3.000 φορές και ο Ουινστων Τσόρτσιλ, την είχε αποκαλέσει (δικαίως) «πιο βομβαρδισμένο μέρος της Γης» λαμβάνοντας τον Σταυρό του Γεωργίου στις 15 Απριλίου του 1942, ο οποίος έκτοτε κοσμεί τη σημαία του κράτους !

Οι υποδομές του νησιού καταστράφηκαν σχεδόν ολοσχερώς και εκατοντάδες άνθρωποι έχασαν την ζωή τους.

Ανάμεσα τους και Έλληνες αξιωματικοί του Ναυτικού και το Υ/Β «Γλαύκος» που βυθίστηκε μέσα στο λιμάνι της Βαλέτας.

Αυτή λοιπόν είναι η ιστορία του άτυχου υποβρυχίου και του πληρώματος του.

Ο «ΓΛΑΥΚΟΣ» ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

Η ιστορία του υποβρυχίου Γλαύκος (Υ-6) ξεκινά τον Νοέμβριο του 1925, όντας το τρίτο υποβρύχιο τύπου Loire-Simonot de 730 Tonnes που παραγγέλθηκε στα ναυπηγεία Chantiers Navals Francais στο Μπλαινβίλ της Γαλλίας, με τα άλλα δύο (Πρωτεύς-Νηρεύς) να έχουν παραγγελθεί στα ναυπηγεία Ateliers et Chantiers de la Loire.

Η σημαντική καθυστέρηση που επέδειξαν τα ναυπηγεία στην κατασκευή του υποβρυχίου οδήγησαν τελικά στην παράδοσή του στα τέλη του 1930, ως τέταρτο και τελευταίο, αφού στο μεταξύ είχε παραγγελθεί ένα επιπλέον υποβρύχιο στα Ateliers et Chantiers de la Loire και είχε ήδη παραδοθεί, το Τρίτων (Υ-5).

Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος βρήκε τον Γλαύκο (Πλωτάρχης Δ. Ζέππος) σε προγραμματισμένη μακρά επισκευή.

Ο σημαντικός φόρτος εργασίας των συνεργείων, για τη διατήρηση του αξιόμαχου των υπολοίπων υποβρυχίων που εκτελούσαν πολεμικές περιπολίες εκ περιτροπής, δεν επέτρεψαν την έγκαιρη ενεργοποίηση του Γλαύκου.

Σας αποτέλεσμα, ο πρώτος του πλους ήταν η διαφυγή προς την Αλεξάνδρεια, στις παραμονές της κατάληψης της Αθήνας από τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1941.

Τελικά, μετά από διαδοχικές αλλαγές Κυβερνητών, στις 9 Ιουνίου 1941, παρέλαβε Κυβερνήτης ο Πλωτάρχης Αρσλάνογλου με το δύσκολο έργο της τελικής ενεργοποίησης του υποβρυχίου και της έναρξης συμμετοχής του σε περιπολίες να βρίσκεται μπροστά του.

Ο Γλαύκος ολοκλήρωσε την πρώτη του περιπολία, μεταξύ 12-27 Ιουλίου 1941 (Καστελόριζο-Ρόδος), έχοντας βυθίσει δύο ιστιοφόρα, όμως, επέστρεψε βαθιά πληγωμένος από δύο σοβαρές βλάβες καθώς είχε αστοχήσει η μόνωση του δεξιού ηλεκτρικού κινητήρα προώσεως και ο σύνδεσμος της αριστερής κύριας μηχανής με τον ελικοφόρο άξονα.

Στους επόμενους μήνες, παρά τις προσπάθειες των βρετανών τεχνικών του συνοδού υποβρυχίων HMS Medway, δεν κατέστη εφικτή η επισκευή των βλαβών, λόγω της περιορισμένης τεχνογνωσίας και δει επί των παλαιών ηλεκτροκινητήρων Sulzer.

Ο Αρχηγός Στόλου (ΑΣ) Υποναύαρχος Καββαδίας επιχείρησε μάταια να αποταθεί στον μοναδικό άνθρωπο που είχε βαθιά γνώση στην ηλεκτρική εγκατάσταση των γαλλικής κατασκευής υποβρυχίων, αλλά βρισκόταν στην κατεχόμενη Ελλάδα, τον Πλοίαρχο Ηλεκτριστή Χρυσίδη της Βάσης Υποβρυχίων, επιχειρώντας να τον πείσει να κατέλθει στην Αλεξάνδρεια.

Όπως αποδείχθηκε μεταπολεμικά, τα σημειώματα που του προωθούσε μέσω ειδικών αποστολών ουδέποτε έφθασαν στον παραλήπτη τους.

Έτσι, τον Οκτώβριο του 1941, μετά την εφαρμογή ημιμέτρων για την επισκευή του κινητήρα και του συνδέσμου της κύριας μηχανής, αποφασίστηκε η μετάβαση του υποβρυχίου στη Μάλτα ώστε τα εξειδικευμένα συνεργεία της βρετανικής βάσης υποβρυχίων HMS Talbot να αναλάβουν την οριστική επισκευή.

Με την ευκαιρία αυτή θα εγκαθίστατο και ο μηχανισμός αφανούς εκσφενδόνισης των τορπιλών, το οποίο αποτελούσε μια σοβαρή έλλειψη στα ελληνικά υποβρύχια, ενώ προγραμματίστηκε η αποστολή και του Νηρεύς στην Μάλτα στις αρχές του 1942 για ανάληψη αριθμού επισκευών.

Ο Γλαύκος απέπλευσε στις 5 Νοεμβρίου από την Αλεξάνδρεια και μετά από μια σύντομη περιπολία βόρεια της Κρήτης, που οδήγησε σε ανεπιτυχή επίθεση εναντίον του μικρού ιταλικού βοηθητικού Herkules και σε μια ματαιωθείσα επίθεση εναντίον του ιταλικού εμπορικού Sant’Agata, κατευθύνθηκε προς τη Μάλτα στις 14 Νοεμβρίου.

Η ΜΑΤΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ

Στις 16 Νοεμβρίου ο Γλαύκος έλαβε οδηγία να κινηθεί εναντίον νηοπομπής που είχε αποπλεύσει από το Μπρίντιζι προς τη Βεγγάζη οπότε ο Αρσλάνογλου προσάρμοσε ανάλογα τις κινήσεις του, παρά την επανεμφάνιση της βλάβης στον κινητήρα.

Η επόμενη ανανεωμένη θέση της νηοπομπής επέβαλε ουσιαστικά την αναστροφή του υποβρυχίου ώστε να βρεθεί σε σημείο αναχαίτισης που απείχε 100 ναυτικά μίλια νοτιοανατολικά της θέσης του.

Ο Αρσλάνογλου, αναλογιζόμενος τις βαριές βλάβες και τη σφοδρότατη θαλασσοταραχή, με τα κύματα να σκεπάζουν το υποβρύχιο, αποφάσισε να ματαιώσει την προσέγγιση της νηοπομπής και να συνεχίσει τον πλου προς τη Μάλτα.

Η απόφαση αποδείχθηκε σοφή αφού έτσι κι αλλιώς η νηοπομπή με τα εμπορικά Tinos, Bolsena και το αντιτορπιλικό Orione, λόγω αεροπορικής επίθεσης που δέχθηκε, κατέφυγε στο Ναβαρίνο εν αναμονή ενίσχυσης της συνοδείας με το αντιτορπιλικό Strale.

Από το Ναβαρίνο η νηοπομπή απέπλευσε τελικά μόλις στις 21 Νοεμβρίου.

Ο Γλαύκος στο μεταξύ κατέπλευσε στη Βαλέτα της Μάλτας στις 08:00 της 19ης Νοεμβρίου όπου παρέβαλε σε προβλήτα της βάσης HMS Talbot στη νησίδα Manoel.

Ήταν η 2η φορά που ο Γλαύκος κατέπλεε στη Μάλτα αφού το 1936, μαζί με το Κατσώνης και άλλα πλοία του Στόλου, είχε επισκεφθεί το λιμάνι ξανά.

Για τον Γλαύκο, η τύχη δεν ήταν στο πλευρό του εξ΄ αρχής.

Ο Ύπαρχος του πλοίου Υποπλοίαρχος Μέρλιν, χάθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 1941 με το βρετανικό υποβρύχιο HMS Perseus, στο οποίο είχε ζητήσει να επιβεί για εκπαίδευση και εθισμό καθώς προοριζόταν να παραλάβει Κυβερνήτης στο νέο υπό κατασκευή υποβρύχιο Πιπίνος.

Τα χειρότερα θα ακολουθούσαν.

ΣΤΗΝ ΚΟΛΑΣΗ ΤΗΣ ΜΑΛΤΑΣ

Μέχρι τον κατάπλου του Γλαύκου η Μάλτα αποτελούσε σταθερό στόχο αεροπορικών επιδρομών, έχοντας περάσει δύσκολες στιγμές κατά το πρώτο εξάμηνο του 1941 από τη δράση του γερμανικού Δέκατου Αεροπορικού Σώματος (Fliegerkorps X) προς υποστήριξη των στρατευμάτων του Ρόμμελ που είχαν αρχίσει να επιχειρούν στη Βόρεια Αφρική.

Από τον Ιανουάριο του 1942 η Μάλτα μετατράπηκε σε κόλαση επί γης δεχόμενη καθημερινά 5-6 αεροπορικές επιδρομές ωριαίας διάρκειας, δηλαδή πάνω από 150 βομβαρδισμούς τον μήνα.

Σύντομα τα λιγοστά βρετανικά καταδιωκτικά εξουδετερώθηκαν με αποτέλεσμα τα γερμανικά και τα ιταλικά αεροσκάφη να βομβαρδίζουν και να ποντίζουν νάρκες με μοναδικό εμπόδιο τα αντιαεροπορικά πυροβόλα της ξηράς και των πλοίων. Συνέπεια αυτών, στις 27 Φεβρουαρίου 1942, κατά τη διάρκεια του χειρότερου έως τότε βομβαρδισμού, βρήκαν τον θάνατο ο Αρσλάνογλου και ο Ανθυποπλοίαρχος Κωστάκος.

Οι αξιωματικοί του Γλαύκου συσκέπτονταν κατά την έναρξη της επιδρομής και παρά τις σχετικές εντολές του Διοικητή του 10ου Στολίσκου Υποβρυχίων Πλοιάρχου Simpson καθυστέρησαν να μεταβούν στο καταφύγιο με αποτέλεσμα την τραγική αυτή κατάληξη.

Ο υποπλοίαρχος Δανιόλος απέμεινε έτσι ο μοναδικός αξιωματικός του υποβρυχίου.

Η αποστολή του Νηρεύς στη Μάλτα όπως ήταν λογικό αναβλήθηκε επ’ αόριστον.

Μέχρι τις 31 Μαρτίου 1942 η επισκευαστική δραστηριότητα της βάσης είχε επιβραδυνθεί σημαντικά λόγω των καταστροφών στις υποδομές και της απώλειας των ανταλλακτικών, τα περισσότερα βοηθητικά πλοία είχαν βυθιστεί και τα ανθρώπινα θύματα ήταν καθημερινά δεκάδες.

Εντός του λιμανιού είχαν ήδη βυθιστεί τα αντιτορπιλικά HMS Maori, Legion, Southwold και το υποβρύχιο HMS P39 και στις προσβάσεις άλλα πλοία είχαν πέσει θύματα ναρκών.

Σύμφωνα με την τελευταία οδηγία του Διοικητή του 10ου Στολίσκου Υποβρυχίων, κατά τη σήμανση αντιαεροπορικού συναγερμού, τα υποβρύχια στο εξής θα καταδύονταν εντός του λιμανιού.

Ο Γλαύκος δεν ήταν ακόμα δοκιμασμένος σε κατάδυση οπότε μεθόρμισε στον προβλήτα Hamilton (στο μέσον της αριστερής πλευράς του όρμου French Creek του Grand Harbor) όπου θα ολοκληρώνονταν οι εν όρμω δοκιμές.

Με εντολή του ΑΣ το υποβρύχιο θα απέπλεε από τη Μάλτα το αργότερο έως τις 10 Απριλίου αν οι δοκιμές του ήταν στοιχειωδώς επιτυχείς.

Ο Απρίλιος ξεκίνησε με τους χειρότερους οιωνούς.

Η πρώτη αεροπορική επιδρομή του μήνα οδήγησε στη βύθιση του υποβρυχίου HMS Pandora που βρισκόταν πρύμνηθεν του Γλαύκου, του HMS P36 στο Manoel, όπου ανατινάχθηκε και η φορτηγίδα στην οποία ήταν αποθηκευμένες οι κεφαλές μάχης των τορπιλών των υποβρυχίων συμπεριλαμβανομένου και αυτών του Γλαύκου και σοβαρές καταστροφές στα συνεργεία της HMS Talbot.

Η ΒΥΘΙΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ

Το μοιραίο πρωινό της 4ης Απριλίου 1942 η τελευταία πετρελαιοφορτηγίδα που είχε επιβιώσει προσδέθηκε στον Γλαύκο για να εφοδιάσει το υποβρύχιο με πετρέλαιο λόγω των εν πλω δοκιμών που προγραμματίζονταν για την επόμενη ημέρα.

Στην απέναντι πλευρά του όρμου, σε πλωτή δεξαμενή, βρισκόταν το αντιτορπιλικό HMS Lance και στη μόνιμη δεξαμενή Νο4, στο βάθος του όρμου, βρισκόταν το καταδρομικό HMS Penelope.

Τα γεγονότα που ακολούθησαν έχουν ως εξής:

Τα Stuka επιτίθενται στα πλοία και τα Ju 88 στους στόχους ξηράς.

Το HMS Penelope γίνεται βασικός στόχος και πλήττεται απευθείας από δύο βόμβες.

Βόμβα πλήττει το καταφύγιο της επισκευαστικής ζώνης όπου βρίσκουν τον θάνατο 16 άτομα, ανάμεσά τους ο Κυβερνήτης του αντιτορπιλικού HMS Kingstone και τραυματίζονται άλλα 50.

Το πετρελαιοφόρο RFA Plumleaf που βρίσκεται στο Dockyard Creek πλήττεται και βυθίζεται.

Ο Γλαύκος και η πετρελαιοφορτηγίδα δέχονται τρεις βόμβες και βυθίζονται εντός δύο λεπτών φράζοντας σε μεγάλο βαθμό το εσωτερικού του όρμου French Creek.

Όπως ήταν αναμενόμενο η Μάλτα έπαψε να λειτουργεί ως ναυτική βάση και όλα τα πλοία διατάχθηκαν να κατευθυνθούν στο Γιβραλτάρ ή στην Αλεξάνδρεια.

Τα υποβρύχια του 10ου Στολίσκου απέπλευσαν για την Αλεξάνδρεια με τις γερμανικές νάρκες γύρω από το λιμάνι να ολοκληρώνουν το καταστροφικό έργο προκαλώντας τη βύθιση του HMS Urge στις 27 Απριλίου.

Όσον αφορά στον Γλαύκο, το ναυάγιο παρέμεινε στη θέση του σε βάθος 12 μέτρων περιορίζοντας την πρόσβαση στη μόνιμη δεξαμενή Νο3 όπου πλέον ήταν εφικτή η πρόσβαση σε πλοία μεγέθους μέχρι αντιτορπιλικού τύπου Hunt.

Μεταξύ Αυγούστου – Δεκεμβρίου 1943 το ναυάγιο τεμαχίστηκε σε πέντε κομμάτια των 150 τόνων τα οποία τον Μάιο του 1944 μετακινήθηκαν από το σκάφος υποβρύχιων περισυλλογών (salvager) HMS Dispenser σε απόμερα αβαθή μέρη.

H τελική ανέλκυση και διάλυση των τεμαχίων έλαβε χώρα μεταξύ 1951-1952 πάνω στην παλαιά πλωτή δεξαμενή AFD-8 η οποία με το πέρας οδηγήθηκε επίσης για διάλυση.

Τα οστά του Αντιπλοιάρχου (μετά θάνατον προαγωγή) Αρσλάνογλου και του Υποπλοιάρχου (μετά θάνατον προαγωγή) Κωστάκου μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα στις 1 Αυγούστου 1946 με το αντιτορπιλικό Άστιγξ. Ότι απέμεινε από τον Γλαύκο είναι η ζωντανή του ανάμνηση και η σημαία του η οποία διασώθηκε και εκτίθεται σήμερα στο γραφείο του Διοικητή Υποβρυχίων.

Πληροφορίες

Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας

Γιώργος Απιδιανάκης