«Όταν ο ελληνικός στρατός πολεμούσε στην Ουκρανία»

Πριν από 103 χρόνια, και συγκεκριμένα το 1919, ο Ελληνικός Στρατός πήρε μέρος στην εκστρατεία της Ουκρανίας, που επιχείρησε η Γαλλία (ως κύριο μέλος της Αντάντ), κατά των Μπολσεβίκων, στην Κριμαία και γενικότερα στη ευρύτερη περιοχή.

Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος

Η ελληνική συμμετοχή αποτελείτο από το  Α΄ Σώμα Στρατού (που συγκροτούνταν από δύο μεραρχίες την ΙΙη και την ΧΙΙΙη.

Η εμπλοκή της Ελλάδος στην εκστρατεία αυτή, αποφασίστηκε από τον ίδιο τον Έλληνα πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και την κυβέρνησή του, που τελούσε από τον Ιούνιο του 1917 χωρίς την παρουσία αντιπολίτευσης. Η Ελλάδα προσφέρθηκε τότε να συμμετάσχει, (αρχικά), με τρεις μεραρχίες.

Η εκστρατεία αυτή όχι μόνο υπήρξε ατυχής, γεγονός που διαφαινόταν εξ αρχής, εκ της περιορισμένης δύναμης σε μια ευρύτατη έκταση επιχειρήσεων, αλλά και πολύ καταστροφική για τον ελληνογενή πληθυσμό όλης της εκεί και γύρω περιοχής, από τα αντίποινα που ακολούθησαν στη συνέχεια σε βάρος του, από τους Μπολσεβίκους, με δολοφονίες, καταστροφές, διωγμούς, εκτοπίσεις κλπ.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικός υπήρξε ο κίνδυνος που διέτρεξε το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα και τα ελληνικά πολεμικά πλοία που συμμετείχαν σε αυτή από την φαυλότητα των Γάλλων, εξαιτίας της οποίας λίγο έλειψε η «συμμαχική» εκστρατεία να εξελιχθεί σε αναμεταξύ σύρραξη – ναυμαχία, γεγονός που αποσοβήθηκε την τελευταία στιγμή με την παρουσία αγγλικών θωρηκτών που προσκλήθηκαν επί τούτου.

Την αποστολή ελληνικού στρατού στην Κριμαία, πληροφορήθηκε ο αθηναϊκός λαός, πολύ λακωνικά, δια του ελεγχόμενου τότε τύπου στις 12 Ιανουαρίου 1919 (παλαιό ημερολόγιο), δηλαδή πέντε ημέρες μετά την άφιξη του πρώτου τμήματος στην Οδησσό.

Τη ναυτική υποστήριξη του παραπάνω ελληνικού εκστρατευτικού σώματος ανέλαβε η επί τούτου συγκροτηθείσα Ναυτική μοίρα Μαύρης Θάλασσας ή Ευξείνου, στην οποία συμμετείχαν τα ελληνικά πολεμικά πλοία Θ/Κ «Κιλκίς», ως ναυαρχίδα, το Θ/Κ «Λήμνος», το Α/Τ «Πάνθηρ» και Α/Τ «Αετός» καθώς και τρία ορμούντα στη Σεβαστούπολη αγγλικά αντιτορπιλικά. 

Η διοίκηση της μοίρας αυτής είχε ανατεθεί στον ποντιακής καταγωγής και ομιλούντα τη ρωσική γλώσσα πλοίαρχο Γ. Κακουλίδη.

Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Στις 3 Ιανουαρίου/16 Ιανουαρίου (ν.ημ.) του 1919 απέπλευσαν από την Σκάλα Σταυρού Χαλκιδικής, τα ατμόπλοια “Τίγρης” και “Νορμανδία” στα οποία πρώτο είχε επιβιβαστεί το 34ο Σύνταγμα Πεζικού, με διοικητή τον μακεδονομάχο συνταγματάρχη Τσολακόπουλο ή Ρέμπελο Χρήστο.

Φθάνοντας η πρώτη αποστολή στην Οδησσό, τέθηκε αμέσως υπό τις διαταγές της 156ης γαλλικής μεραρχίας, που όμως δεν είχε λάβει καμία μέριμνα για την υποδοχή και εναποθήκευση του ελληνικού στρατιωτικού υλικού που εκφορτώθηκε στην αποβάθρα. Τελικά αυτό μεταφέρθηκε και εναποθηκεύτηκε πρόχειρα, σε αποθήκες με τη φροντίδα της ελληνικής ομογένειας της Οδησσού, με δικά της έξοδα και με εντόπια μεταφορικά μέσα.

Ακολούθησε το 7ο Σύνταγμα ΠΖ, ένα μέρος του οποίου επιβιβάστηκε στο πλοίο “Χερσών” που απέπλευσε από ίδιο όρμο στις 9 Φεβρουαρίου/22 Φεβρουαρίου, ενώ το υπόλοιπο τμήμα του στο πλοίο “Χίος” που απέπλευσε στις 20 Φεβρουαρίου/6 Μαρτίου για Οδησσό. 

Το δε 1ο Σύνταγμα ΠΖ επιβιβάστηκε από τη Θεσσαλονίκη στα πλοία “Τίγρης”, “Σηκουάνας” και “Ραιδεστός” που απέπλευσαν στις 22 Φεβρουαρίου/5 Μαρτίου.

 Παρότι στις 25 Φεβρουαρίου/10 Μαρτίου είχε ολοκληρωθεί η μεταφορά της ΙΙης Μεραρχίας εντούτοις δεν είχε ακόμα μεταφερθεί καμία μονάδα του πυροβολικού της.

 Κατά τον ίδιο προβληματικό τρόπο ακολούθησε και η μεταφορά της ΧΙΙΙης Μεραρχίας, από τους λιμένες Ελευθερών[κ] και της Θεσσαλονίκης, που ολοκληρώθηκε στις 9 Μαρτίου/22 Μαρτίου ενώ το 2ο Σύνταγμα αποβιβάστηκε στις 24 Μαρτίου στη Σεβαστούπολη.

 Η μεταφορά της ΧΙΙΙης Μεραρχίας πραγματοποιήθηκε με τα πλοία “Αυτοκράτωρ Νικόλαος”, “Ευφράτης”, “Ιερουσαλήμ”, “Αυτοκράτωρ Αλέξανδρος”, “Μηχανικός Ορκαντώφ” και “Αυτοκράτωρ Μέγας Πέτρος.”

ΟΙ ΣΦΟΔΡΕΣ ΜΑΧΕΣ

Το ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα με την άφιξή του βοήθησε στην εμπέδωση της τάξης. 

Στις 17 Φεβρουαρίου οι Μπολσεβίκοι εκδήλωσαν την πρώτη τους επίθεση κατά της πόλης αλλά αποκρούστηκαν.

 Έτσι ετοιμάστηκαν εντατικότερα.

 Στο μεταξύ και οι συμμαχικές δυνάμεις στη Χερσώνα ενισχύθηκαν. 

Στις 22 Φεβρουαρίου, όταν επαναλήφθηκε η επίθεση των μπολσεβίκων οι αμυνόμενοι διάθεταν το Ι/34ΤΠ υπό τον ταγματάρχη Κωνσταντίνο Βλάχο ή Πράσσο, τον 1ο και 2ο Λόχο του ελληνικού Ι/7ΤΠ (1/7, 2/7 Λόχοι), δύο μειωμένης σύνθεσης γαλλικούς λόχους πεζικού και μια διμοιρία πολυβόλων και δύο γαλλικούς ουλαμούς με συνολικά τέσσερα πυροβόλα των 65mm.

Γύρω στις 09.00 το πρωί της 22 Φεβρουαρίου εχθρικές μάζες, της 17ης Μεραρχίας των Σοβιέτ του αταμάνου Γρηγόριεφ, υποστηριζόμενες από πυροβολικό και τα πυρά τεθωρακισμένων αμαξοστοιχιών, εξόρμησαν. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Γρηγόριεφ, στις 16 Φεβρουαρίου, είχε τηλεφωνική συνδιάλεξη με τον Έλληνα υπολοχαγό Ηλία Ματθίο, διοικητή του 1/34 Λόχου που φρουρούσε τον σιδηροδρομικό σταθμό, ζητώντας του να καταθέσει τα όπλα, τονίζοντας του την συντριπτική αριθμητική υπεροχή των δυνάμεών του.  

“Μην λησμονείτε όμως τας Θερμοπύλας και πεισθήτε ότι όταν οι Έλληνες ευρεθούν εις την ανάγκη να κτυπήσουν, κτυπούν Ελληνικά”, ήταν η απάντηση του γενναίου υπολοχαγού.

Οι επιτιθέμενοι πίεσαν ιδιαίτερα τις δυνάμεις στο προάστιο Μπογιένα και στον σιδηροδρομικό σταθμό.

 Στο Μπογιένα οι μπολσεβίκοι υποχρέωσαν σε υποχώρηση τον 1/7 Λόχο, αλλά με αντεπίθεση δια της λόγχης απωθήθηκαν.

 Σταδιακά όμως οι μπολσεβίκοι επανήλθαν με συντριπτικά ανώτερες αριθμητικά δυνάμεις.

 Οι επιτιθέμενοι κατέλαβαν το τηλεγραφείο και το τηλεφωνείο της πόλης, περικυκλώνοντας σχεδόν τους αμυνόμενους στον σιδηροδρομικό σταθμό.

 Ο Γάλλος επικεφαλής, ταγματάρχης Λανσόν βλέποντας την κατάσταση ζήτησε ενισχύσεις. Όμως μόνο 130 άνδρες ήταν διαθέσιμοι και αυτοί δεν μπορούσαν να φτάσουν νωρίτερα από το μεσημέρι της επομένης ατμοπλοϊκώς από την Οδησσό.

Στην Χερσώνα η μάχη εξελισσόταν άγρια με τους Έλληνες να πολεμούν ηρωικά απωθώντας τον εχθρό και κρατώντας τις θέσεις τους ώσπου έπεσε η νύκτα. 

Τότε κατάφεραν να ανακαταλάβουν και ορισμένες απολεσθείσες θέσεις.

 Το βράδυ ο 1/34 Λόχος αντικαταστάθηκε στον σιδηροδρομικό σταθμό από τον 3/34 Λόχο. 

Την επομένη, 23η Φεβρουαρίου, οι μπολσεβίκοι επανέλαβαν την επίθεση. ο 1/7 Λόχος υποχρεώθηκε σε υποχώρηση από το Μπογιένα πιεζόμενος προς το φρούριο.

 Σε ενίσχυσή του στάλθηκε ο 1/34 Λόχος.

 Οι δύο ελληνικοί λόχοι μαζί πραγματοποίησαν θαύματα και τρεις φορές απώθησαν τους εχθρούς.

 Η αριθμητική υπεροχή των τελευταίων ήταν καταθλιπτική.

Ο γενναίος υπολοχαγός Ματθιός πυροβολήθηκε ύπουλα από μια γυναίκα και αντικαταστάθηκε από τον υπολοχαγό Καπέτο. Στο μεταξύ η πίεση των μπολσεβίκων κατέστη αφόρητη και στον σιδηροδρομικό σταθμό αλλά και στο Ζαμπόλκα. 

Παρόλα αυτά οι αμυνόμενοι κράτησαν μέχρι που έπεσε το σκοτάδι και οι επιθέσεις χαλάρωσαν.

Η κατάσταση το επόμενο πρωί ήταν τραγική και ο Βλάχος, καθώς δεν υπήρχαν πλέον πυρομαχικά, με τη σύμφωνη γνώμη των ανδρών του, είχε αποφασίσει τη διενέργεια εφόδου δια της λόγχης εξασφαλίζοντας έναν ένδοξο και έντιμο θάνατο. 

Η θυσία τους δεν χρειάστηκε τελικά καθώς  περίπολος του Ι/1ΤΠ ήρθε σε επαφή μαζί τους. 

Στο μεταξύ αφίχθη στο λιμάνι και το πλοίο που μετέφερε το ΙΙ/1ΤΠ, το οποίο ο Γαργαλίδης έθεσε σε ετοιμότητα.

Η αποχώρηση ξεκίνησε τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Φεβρουαρίου και ολοκληρώθηκε γενικά επιτυχώς. Εγκαταλείφθηκαν όμως όλα τα πυροβόλα και επτά ελληνικά πολυβόλα, μαζί με όλα τα μεταγωγικά του Ι/34ΤΠ, ενώ και λίγοι Έλληνες στρατιώτες που δεν κατάφεραν να επιβιβαστούν.

Τελικά, μία εβδομάδα άρχισε η εκκένωση της Κριμαίας. 

Στις 28 Απριλίου 1919, μία ημέρα μετά τη λήξη της ανακωχής, επιβιβάστηκε το ελληνικό Σύνταγμα, μαζί με τις υπόλοιπες δυνάμεις, και το βράδυ της ίδιας ημέρας όλα τα πλοία απέπλευσαν για Κωστάντζα Ρουμανίας, όπου και έληξε η εκστρατεία της Κριμαίας.

ΟΙ ΣΦΑΓΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ

Αμέσως μετά την αποχώρηση της συμμαχικής δύναμης εισήλθε στην πόλη η 17ης Μεραρχία των Σοβιέτ την οποία αντιμετώπισαν επί τρεις ημέρες πέντε ελληνικοί λόχοι τυφεκιοφόρων και ένας λόχος πολυβόλων μαζί με 200 – 250 περίπου Γάλλους.

 Οι Έλληνες και οι Εβραίοι κάτοικοι της πόλης που είχαν αιτηθεί την προστασία των συμμαχικών δυνάμεων σφαγιάστηκαν ανηλεώς από τους μπολσεβίκους, μαζί με λίγους Έλληνες στρατιώτες που έχασαν τον προσανατολισμό τους το βράδυ και δεν κατάφεραν να επιβιβαστούν στα πλοία.

 Η μάχη της Χερσώνας ιδιαίτερα ήταν  αιματηρή για τα ελληνικά Όπλα.

 Συνολικά 117 Έλληνες σκοτώθηκαν και 140 τραυματίσθηκαν. Οι Γάλλοι είχαν 11 νεκρούς και 21 τραυματίες.

Με απλά λόγια, οι Μπολσεβίκοι, ως αντίποινα, εξαπέλυσαν διωγμούς και δολοφονίες Ελλήνων της περιοχής, ενώ ένα τεράστιο κύμα προσφύγων άρχισε να φθάνει στην Ελλάδα, μετά μάλιστα και την άρνηση των συμμάχων Αγγλο-Γάλλων για την αποβίβασή τους στην Κωνσταντινούπολη που ήταν ο αρχικός προορισμός τους. 

Σύμφωνα με πληροφορίες που μετέδωσαν ξένα ειδησεογραφικά πρακτορεία, μόνο στο πρώτο δίμηνο που ακολούθησε μετά την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων 103 Έλληνες, ρωσικής υπηκοότητας, τουφεκίστηκαν μεταξύ των οποίων ο επιφανής Αμπατιέλος με το πρόσχημα ότι δεν κατέβαλαν τις αναγκαστικές εισφορές που τους επιβλήθηκαν.

Η ελληνική παροικία της Οδησσού φερόταν να υπέστη τα μέγιστα.

 Η δε κατάσταση των απόρων Ελλήνων, σύμφωνα με αναφορά του προξενείου της Ολλανδίας, στο οποίο είχαν καταφύγει προκειμένου να μεριμνήσει για την τελικά επάνοδό τους στην Ελλάδα, ήταν απελπιστική και ιδιαίτερα κρίσιμη, κάνοντας λόγο για επιτακτική ανάγκη διορισμού προξένου.

 Ειδικότερα για τις ελληνικές παροικίες του Κιέβου, Χερσώνας και Νικολάγιεφ, όπου ήταν η έδρα του ελληνικού προξενείου σημειώθηκαν μεγάλες αρπαγές. 

Τα αρχεία κάηκαν, τα έπιπλα κλάπηκαν ή καταστράφηκαν, ενώ οι προξενικές σφραγίδες αφαιρέθηκαν και τα οικήματα αποδόθηκαν σε άλλους ενοικιαστές. 

Τα δε οικήματα και εμπορεύματα επιφανών Ελλήνων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν καταφέρνοντας να διαφύγουν κατά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Οι παραπάνω καταστροφές του ελληνισμού της Κριμαίας άρχισαν να γίνονται γνωστές στην ελληνική ειδησεογραφία, τρεις μήνες αργότερα, κατά το δεύτερο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου του 1919.

Πληροφορίες

History point