Τραμπ εναντίον Ερντογάν: Η σύγκρουση 2 “πεισματάρηδων ηγετών” και το παιχνίδι χρέους

Του Χένρικ Μιλερ*

Η ιστορία λέγεται γρήγορα. Δύο αυτοαποκαλούμενοι ισχυροί άνδρες εμπλέκονται σε μια διαμάχη. Κανείς από αυτούς δεν ήθελε να εμπλακεί. Ο ένας, ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τράμπ, επέβαλε κυρώσεις σε μια χώρα με την οποία η Αμερική έχει διατηρήσει μια στρατηγική συνεργασία στο ΝΑΤΟ για επτά δεκαετίες.

Ο άλλος, ο Πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, καλεί το λαό του σε πατριωτική δράση για να αποτρέψουν μια οξεία οικονομική και νομισματική κρίση: «Μην αγοράζετε το iPhone», λέει στους συμπατριώτες του και αναζητά νέους συνεργάτες.

Το τέλος αυτής της ιστορίας δεν έχει γραφτεί ακόμα. Είναι όμως πιθανό η ζημιά να είναι μεγάλη και μόνιμη – για τον τουρκικό λαό, αλλά και για τον γεωπολιτικό ρόλο των ΗΠΑ και την ασφάλεια της Ευρώπης.

Η ιστορία των δύο πεισματάρηδων ηγετών δεν είναι λάθος. Αλλά κρύβει άλλες, βαθύτερες αιτίες. Διότι στην οικονομική κρίση για το Βόσπορο είναι επίσης εμφανείς οι θεμελιώδεις ανεπάρκειες του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού.

Είναι αλήθεια: η τρέχουσα κλιμάκωση – η ταχεία υποχώρηση του νομίσματος, η απότομη αύξηση του πληθωρισμού – προκλήθηκε από τη σύγκρουση μεταξύ δύο κορυφαίων εθνικιστών ηγετών. Αλλά τα πραγματικά αίτια είναι βαθύτερα. Τα προβλήματα της Τουρκίας δεν είναι μια μεμονωμένη περίπτωση, αλλά ένα σύμπτωμα.

Η σημερινή κρίση εγείρει δύο μεγάλα ερωτήματα:

Πώς γίνεται η τουρκική οικονομία να έχει συσσωρεύσει συνεχώς ένα αυξανόμενο χρέος εδώ και χρόνια;
Και γιατί οι διεθνείς επενδυτές ήταν ακόμη πρόθυμοι να δανείσουν αυτά τα γιγαντιαία ποσά;

Είναι γνωστό εδώ και χρόνια ότι βασικά πράγματα πήγαιναν στραβά. Ήδη το καλοκαίρι του 2013 υπήρξαν μαζικές πωλήσεις στα χρηματιστήρια των διαφόρων αναδυόμενων αγορών.

Το καλοκαίρι του 2014, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) στη Βασιλεία προειδοποίησε και πάλι για την ταχεία συσσώρευση χρεών στις αναδυόμενες αγορές. Και δεν ήταν τα κράτη ή οι ιδιώτες πολίτες που δανείστηκαν σε μεγάλη κλίμακα, αλλά οι εταιρείες. Ήδη εκείνη την εποχή, το BIS προειδοποιούσε για τις εξελίξεις στην Τουρκία.

Ο κίνδυνος δεν ήταν μόνο το ποσό του χρέους, αλλά και η σύνθεσή του. Στις ΗΠΑ, στην Ευρωζώνη, την Ιαπωνία και άλλες πλούσιες χώρες, τα επιτόκια ήταν πολύ χαμηλά – οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες αντλούσαν τεράστια χρήματα στις αγορές, και το κάνουν αυτό εν μέρει μέχρι σήμερα -, οι επιχειρήσεις δανείζονταν στην Τουρκία και άλλες αναδυόμενες αγορές, δολάρια και ευρώ.

Περισσότερο από το 90% των διεθνών ομολόγων και πάνω από το 80% των διεθνών τραπεζικών δανείων που δίνονταν σε εταιρείες στις αναδυόμενες αγορές ήταν εκφρασμένα σε ξένο νόμισμα, ανακοίνωσε η BIS το 2014.

Οι εταιρείες δανείζονταν χρήματα σε δολάρια ή σε ευρώ, αλλά το εισόδημά τους ήταν κυρίως εγχώριο. Ένα επικίνδυνο παιχνίδι: Σε περίπτωση υποτίμησης, θα ήταν πολύ πιο ακριβό για τις υπερχρεωμένες εταιρείες να εξυπηρετήσουν το χρέος τους σε ξένο νόμισμα. Επίσης, η λήψη νέων δανείων θα ήταν πιο δύσκολη και δαπανηρή – οι χρεοκοπίες δεν θα αποκλείονταν αργότερα.

Αυτοί οι κίνδυνοι ήταν γνωστοί, οι προειδοποιήσεις δεν μπορούσαν να αγνοηθούν. Παρ ‘όλα αυτά, το παιχνίδι χρέους συνεχίστηκε.

Οι συνέπειες είναι αρκετά δραματικές. Από το 2008, ο όγκος του δανεισμού σε δολάρια στις αναδυόμενες αγορές έχει υπερδιπλασιαστεί, φθάνοντας τα 3,6 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Πολλοί οφειλέτες τώρα απειλούν να βυθιστούν στην παγίδα του χρέους. Επειδή το δολάριο έχει γίνει πολύ ισχυρότερο τους τελευταίους μήνες. Και με τα επιτόκια στις ΗΠΑ να αυξάνονται, η χρηματοδότηση που ακολουθεί τείνει να γίνει ακόμα πιο ακριβή – εάν είναι διαθέσιμη φυσικά!

Η Τουρκία δεν είναι μια μεμονωμένη περίπτωση, αλλά ένα ιδιαίτερα αβέβαιο παράδειγμα της παγκόσμιας μανίας χρέους, το οποίο μεταφέρθηκε από τις δυτικές οικονομίες στις αναδυόμενες αγορές μετά την οικονομική κρίση του 2008.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), οι τουρκικές τράπεζες πήραν στα χρόνια του δανεισμού σημαντικά περισσότερα ποσά σε ξένα νομίσματα παρά σε λίρα. Συνολικά, το ένα τέταρτο του ανεξόφλητου χρέους εκφράζεται σε ευρώ, δολάρια και γιεν, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ.

Η ταχεία υποτίμηση της λίρας είναι τόσο εκρηκτική, κυρίως επειδή η Τουρκία στηρίζεται σε σταθερές εισροές κεφαλαίων από το εξωτερικό: το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι 5% του ΑΕΠ.

Ο πληθωρισμός αυξάνεται, θέτοντας το νόμισμα υπό πίεση και επιδεινώνοντας περαιτέρω την κατάσταση. Επίσης, επηρεάζονται οι τράπεζες της Ευρωζώνης, οι οποίες ίσως χρειαστεί να διαγράψουν μέρος των δανείων τους στην Τουρκία.

Άλλες αναδυόμενες οικονομίες όπως η Ινδία, η Βραζιλία ή η Νότια Αφρική απειλούν να βρεθούν σε αυτόν τον κύκλο δυσπιστίας, ακόμα κι αν οι συνθήκες είναι πολύ καλύτερες.

Στο τέλος, το ερώτημα είναι: ποιος φταίει;

Μυωπία, υπερηφάνεια και άλλες παθήσεις!

Το γεγονός ότι τα τρέχοντα προβλήματα χρέους των αναδυόμενων οικονομιών έχουν μακρά και σαφή ορατότητα αποκαλύπτουν μια αξιοσημείωτη μυωπία σε συνδυασμό με μια μεγάλη ευκαιρία οπορτουνισμού.

Από την άποψη των δανειοληπτών, τα επιτόκια ήταν τόσο χαμηλά: γιατί να μην χρησιμοποιήσετε τους φανταστικούς όρους χρηματοδότησης;

Οι πιστωτές αναζητούσαν απεγνωσμένα επενδυτικές ευκαιρίες που υπερέβαιναν τις παραδοσιακές επιστροφές στη Δύση: Γιατί να μην πάρουμε τον ένα ή τον άλλο κίνδυνο;

Οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες στις αναδυόμενες αγορές, όπως η Τουρκία, δεν μπορούσαν να σταματήσουν την έκρηξη: γιατί άφησαν την ευκαιρία να περάσει όταν υπήρχε υψηλότερο επίπεδο ευημερίας;

Οι δυτικές κεντρικές τράπεζες αγνόησαν σε μεγάλο βαθμό τις παγκόσμιες παρενέργειες της άνευ προηγουμένου πλημμύρας χρήματος.

Φυσικά σήμερα υπάρχει ο Πρόεδρος Ερντογάν, του οποίου η απαίτηση για παντοδυναμία, ακόμη και σε νομισματικά θέματα, υπονομεύει την οικονομική αξιοπιστία της χώρας του.

Όλα αυτά δείχνουν ότι ο παγκόσμιος οικονομικός καπιταλισμός χρειάζεται αυστηρούς παγκόσμιους κανόνες. Δεν είναι αρκετό να βασιστεί κανείς στον αυτοέλεγχο των μεμονωμένων παραγόντων.

Είναι ακριβώς το είδος της παγκόσμιας δημοσιονομικής πολιτικής που οι εθνο—λαϊκιστές, όπως ο Ερντογάν και ο Τραμπ, απορρίπτουν με υπερηφάνεια.

Πηγή: Der Spiegel

(*) Ο Χένρικ Μιλερ είναι καθηγητής Δημοσιογραφίας και Οικονομικής Πολιτικής στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Ντόρτμουντ. Είναι επίσης συγγραφέας πολλών βιβλίων για θέματα οικονομικής και νομισματικής πολιτικής