“Ο κόσμος γίνεται πολυπολικός”- Ποιοι οι νέοι “παίκτες” και η διαμόρφωση της νέας τάξης

Γράφει ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΥΓΕΡΟΣ *

Το Διεθνές Σύστημα και η Ισχύς:

Το διεθνές σύστημα μπορεί να χαρακτηριστεί από κυρίως δύο λέξεις, την αναρχία και τον ανταγωνισμό. Βάσει, του κύριου ρεύματος σκέψης των Διεθνών Σχέσεων, του Ρεαλισμού, στο Διεθνές Σύστημα υπάρχει μια έλλειψη πολιτικής εξουσίας που θα οργανώνει, θα καθορίζει και θα νομοθετεί, σε αντίθεση για παράδειγμα με το εσωτερικό ενός κράτους όπου οι εξουσίες μοιράζονται και ελέγχονται από τις αρμόδιες αρχές. Το παραπάνω έχει ως αποτέλεσμα, να υπάρχει μια κατανομή της ισχύος στους δρώντες του Διεθνούς Συστήματος (Κράτη, ΜΚΟ, Πολυεθνικές Εταιρείες κ.α.) βάσει του ανταγωνισμού με τη συνεχή προσπάθεια απόσπασης θετικών φορτίων. Όταν υπάρχει μια μοναδική υπερδύναμη (Ηγεμόνας), η οποία έχει συγκεντρωμένη τη περισσότερη ισχύ, σε σύγκριση με τους υπόλοιπους δρώντες, τότε γίνεται λόγος για Μονοπολικό Σύστημα. Όταν η ισχύς, είναι σχετικά ίσα μοιρασμένη σε δύο δρώντες τότε γίνεται λόγος για Διπολικό Σύστημα.


Η Πτώση της Ηγεμονίας των ΗΠΑ και η Νέα Τάξη:

Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης (1989) και άρα τη λήξη του ψυχρού πολέμου, το Διεθνές Σύστημα είδε μια μετατροπή από Διπολικό (δύο υπερδυνάμεις ΗΠΑ και ΕΣΣΔ), σε Μονοπολικό, με τις ΗΠΑ να γίνονται ο ηγεμόνας του νέου συστήματος. Όσον αφορά και την Ήπια-Soft και Σκληρή-Hard Ισχύ, μέχρι και το 2008, οι ΗΠΑ ήταν κυρίαρχη. Η επιρροή της τόσο οικονομικά, πολιτικά , κοινωνικά και πολιτιστικά (Ήπια Ισχύς) σε ολόκληρο τον κόσμο αλλά και στρατιωτικά (Σκληρή Ισχύς) έχοντας κυρίαρχο ρόλο επί της Βορειοατλαντική Συμμαχίας και εγκατεστημένα στρατεύματα σε πολλά και στρατηγικής σημασίας σημεία, την έκανα την αναμφίβολα μεγαλύτερη και εγκαθιδρυμένη υπερδύναμη.

Με την Διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση (2007-2008), έγινε φανερό πως οι ΗΠΑ δεν ήταν πια η υπερδύναμη που κατείχε το μονοπώλιο ισχύος, σίγουρα όχι σε οικονομικό και χρηματοοικονομικό επίπεδο. Το τελευταίο, έγινε εμφανές με την άνοδο της Κίνας και της Ινδίας ως οικονομικές υπερδυνάμεις, λόγω των ταχέως αναπτυσσόμενων οικονομιών και την πρωτοπορία τους στην τεχνολογία. Η πτώση των ΗΠΑ, έγινε ακόμα περισσότερο φανερή, από την αντιμετώπιση έναντι της ανερχόμενης υπερδύναμης, της Κίνας. Οι ΗΠΑ, δεν θέλουν να αφήσουν να ηνία της κυριαρχία του Διεθνούς Συστήματος και αρνούνται την Κίνα ως ισχυρότερη οικονομία και έτσι αντιδρούν επιθετικά όπως έκαναν με τον Εμπορικό και Δασμολογικό Πόλεμο (2018) που εξαπέλυσαν εναντίων της.

Η Κίνα, σχεδιάζει μέχρι το 2049, να έχει ολοκληρώσει το σχέδιο της One Belt One Road (OBOR) γνωστό και ως Belt and Road Initiative (BRI). Το τελευταίο, είναι ένα τολμηρό και φιλόδοξο πλάνο, το οποίο έχει ως στόχο να ενώσει την Ασία με την Αφρική και την Ευρώπη μέσω χερσαίων και θαλάσσιων δικτύων, με σκοπό την ανάπτυξη του εμπορίου της οικονομιάς και του ενεργιακού δικτύου (αγωγών). Προς τη δυσαρέσεκεια των ΗΠΑ, όπου βλέπουν αυτό το έργο, ως ένα το οποίο όχι μόνο θα ωθήσει την Κίνα προς την παγκόσμια οικονομική κυριαρχία αλλά και θα της δώσει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει το συγκεκριμένο έργο για στρατιωτικό επεκτατισμό, δεν μπόρεσαν να προσφέρουν μια περισσότερο ελκυστική οικονομικά και αναπτυξιακά πρόταση στα ενδιαφορόμενα κράτη, με αποτέλεσμα ήδη περισσότερες από 60 χώρες (περίπου τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού) να έχουν ενταχθεί στο σχέδιο OBOR.

Με την πια φανερή πτώση των ΗΠΑ από ηγεμόνα και την παράλληλη άνοδο άλλων δρώντων όπως, η Κίνα, η Ινδία, η Ρωσία, η Βραζιλία και η ΕΕ είναι σχεδόν σίγουρό πως οδηγούμαστε σε ένα Πολυπολικό Σύστημα. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, πως θεωρητικά, ο Πολυπολισμός είναι η περίπου ίση κατανομή ισχύος σε παραπάνω από δύο δρώντες. Το τελευταίο δεν φαίνεται να υλοποιείται σύντομα καθώς, αν και γίνεται ήδη λόγος για μεγαλύτερη οικονομική (και ίσως τεχνολογικά) ισχύ της Κίνας, οι ΗΠΑ στρατιωτικά είναι και θα συνεχίσουν να είναι από τις υπερδυνάμεις. Οπότε, μέχρι να έρθει η κατανομή ισχύος σε μια σχετική ισορροπία (Η συνολική Ισχύς. Δεν πρέπει σε όλους τους τομείς ισχύος να είναι ίσοι οι δρώντες, ο καθένας μπορεί να γίνει υπερδύναμη με την απόκτηση φορτίων σε έναν ή μερικούς τομείς) ανάμεσα στους δρώντες που θα μπορέσουν να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες για ενίσχυση τόσο της Ήπιας όσο και της Σκληρής Ισχύς, μετατρέποντας τους σε υπερδυνάμεις, το Διεθνές Σύστημα θα είναι σε ένα μεταβατικό στάδιο.

Καθώς βρισκόμαστε στη μετάβαση προς το Πολυπολικό Σύστημα, αναμένεται η εμφάνιση Αναθεωρητικών Κρατών και η Αρπαγή φορτίων ισχύος για την εκ νέου διαμόρφωση status quo, σε διακρατικό και περιφερειακό επίπεδο. Είναι ολοφάνερη η περίπτωση της Τουρκίας, που αν και οι πράξεις της στην Ανατολική Μεσόγειο βρίσκονται σε αντίθεση με το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας, οι Μαξιμαλιστικές της τάσεις δεν βρίσκουν πραγματική αντίσταση και αντίποινα. Έτσι, σε μια περίοδο όπου τέτοια αναθεωρητικά κράτη βρίσκουν γόνιμο έδαφος για αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων, αναθεώρηση συμφωνιών και τη γενική διάθεση για βεβιασμένη μεγιστοποίηση της ισχύος τους, θα συνεχίσουν να προσπαθούν να διαμορφώσουν το status quo της περιοχής και τη γενικότερη θέση τους στη γεωπολιτική σκακιέρα, προς όφελος τους.

Η ιστορία έχει αποδείξει, πως το Πολυπολικό Σύστημα είναι ασταθές και δημιουργεί εντάσεις και διαμάχες (Τριακονταετής Πόλεμος 1618-1648, Ναπολεόντειοι Πόλεμοι 1803-1815). Όμως, στον ολοένα και περισσότερο αλληλεξαρτώμενο και παγκοσμιοποιημένο (κυρίως Δυτικό) κόσμο, οι μεγάλες σε έκταση και διάρκεια πολεμικές συρράξεις μοιάζουν αν και όχι αδύνατες, όχι τόσο πιθανές. Λόγω της συνεχούς ανάπτυξης της τεχνολογίας, οι σημερινοί πόλεμοι, είναι πολύ πιο πιθανό να πραγματοποιούνται από έναν υπολογιστή ή μέσω ανορθόδοξων μεθόδων με μη συμβατικά μέσα, μακριά από το πεδίο της μάχης, έχοντας όμως το ίδιο ή και περισσότερο καταστροφικές συνέπειες. Στο μεταβατικό στάδιο που βρίσκεται το Διεθνές Σύστημα, θα είναι προς το όφελος των κρατών που έχουν βλέψεις για μεγάλη ενίσχυση της Ισχύος τους και την απόσπαση της από τα ανταγωνιστά κράτη, να χρησιμοποιήσουν μέσα στα οποία δεν είναι εύκολο να αποδειχθεί η εμπλοκή τους, με αποτέλεσμα να αρπάζουν έτσι, φορτία ισχύος και να υπονομεύουν τα άλλα ανταγωνιστικά κράτη, χωρίς να αντιμετωπίζουν συνέπειες. Οπότε είναι ύψιστης σημασίας, η προσοχή των κρατών να στραφεί, πέρα από τη προετοιμασία για παραδοσιακού τύπου συρράξεις και σε απειλές υβριδικού τύπου (Κυβερνοπόλεμος, Βιολογικές Απειλές, Προπαγανδιστικός Πόλεμος) και τα Phy Ops (Phycological Operations-Warfare, Ψυχολογικές Επιχειρήσεις-Πόλεμος) από τις οποίες κινδυνεύει η εθνική τους ασφάλεια. Η διατήρηση της ισχύς των κρατών θα διαμορφωθεί σίγουρα και από το πως θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις υβριδικού τύπου απειλές, για τις οποίες συχνά δεν λαμβάνει κάποιος την ευθύνη (σε αντίθεση με τον παραδοσιακό πόλεμο) και έχουν δυνητικά σοβαρές επιπτώσεις τόσο στο κύρος όσο και στα υπόλοιπα φορτία ισχύος της χώρας. Μερικά παραδείγματα, είναι:

• Η επιρροή των Προεδρικών εκλογών των ΗΠΑ το 2016 από, κατά ισχυρισμόν, Ρώσους hackers. Υβριδική Απειλή
• Η αποτυχημένη προσπάθεια βεβιασμένης εισχώρησης μεταναστών και τρομοκρατών σε ελληνικό έδαφος, από την Τουρκία τον Φεβρουάριο του 2020. Με την μονομερή ανακοίνωση για “άνοιγμα” των συνόρων και την ώθηση χιλιάδων μεταναστών και προσφύγων, ανάμεσα στους οποίους τοποθετήθηκαν και τρομοκράτες. Υβριδικός Πόλεμος
• Η ρίψη κόκκινης μπογιάς πάνω στην ελληνική σημαία στο νησί του Καστελόριζου τον Σεπτέμβριο του 2020, χωρίς να αποδίδεται ή να λαμβάνει κάποιος την ευθύνη. Phy Ops

Συμπεράσματα:
Οι επόμενες δεκαετίες θα είναι καθοριστικές για την διαμόρφωση του νέου Διεθνούς Συστήματος, το οποίο θα μετατραπεί σε Πολυπολικό. Τα κράτη αλλά και γενικά όλοι οι δρώντες θα έχουν να αντιμετωπίσουν απειλές, λόγω της αναθεωρητικής τάσης που θα υιοθετήσουν κάποιοι άλλοι και άρα από τις απόπειρες Αρπαγής, όμως, θα έχουν να εκμεταλλευτούν και ευκαιρίες που θα τους προσφέρει αυτή η μεταβατική περίοδος για θετική ενίσχυση των φορτίων ισχύος τους. Η άνοδος και οικονομική κυριαρχία της Κίνας σε παγκόσμιο επίπεδο είναι σίγουρη, μέσα στις επόμενες δεκαετίες θα είναι εμφανής η στροφή της διεθνούς προσοχής προς την Ασία. Η πλειοψηφία των αγαθών που θα καταναλώνονται θα είναι κινεζικής προέλευσης και είναι επόμενο να επηρεαστεί ο τρόπος ζωής, με την υιοθέτηση προτύπων, αντί αμερικάνικων όπως ήταν μέχρι στιγμής, τώρα πια ασιατικών. Το Πολυπολικό Σύστημα αν και παραδοσιακά θεωρείται από πολλούς αναλυτές Διεθνούς Πολιτικής ασταθές, λόγω του αλληλεξαρτώμενου και παγκοσμιοποιημένου κόσμου είναι λιγότερο πιθανή η μεγάλης κλιμάκωσης στρατιωτικές συρράξεις. Όμως, οι δρώντες θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν μη συμβατικές απειλές οι οποίες μπορεί να έχουν εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες για την ασφάλεια και την ισχύ τους.

*Φοιτητής του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.