Σχετικά άρθρα
Γράφει ο Κυριάκος Δημάγγελος
Δημοσιογράφος, απόφοιτος Διεθνών Σχέσεων και Ασφάλειας και υποψήφιος διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων
Μετά από ένα τετράμηνο μεγάλης πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής, στις 7 Μαΐου του 2000, ένας νέος και άγνωστος στο ευρύ κοινό άντρας, ορκιζόταν πρόεδρος της Ρωσικής Δημοκρατίας. Ο άνθρωπος αυτός, δεν ήταν άλλος από τον Βλαντίμιρ Πούτιν… τον πολιτικό που σημάδεψε όσο κανένας άλλος την σύγχρονη ιστορία της Ρωσίας.
Τα πρώτα βήματα: η περίοδος της ειρηνικής συνύπαρξης
Οι πρώτες δημόσιες αναφορές του Πούτιν, ως πρόεδρος της Ρωσίας, επικεντρώνονταν στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, στην ανάγκη για μεταρρυθμίσεις στην αγορά και τέλος στον μεγάλο του θαυμασμό για τον δυτικό πολιτισμό. Το γεγονός πως ο νέος Ρώσος πρόεδρος, έβαζε ως προτεραιότητα την οικονομική ανάπτυξη και όχι τους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς που κυριαρχούσαν την προηγούμενη περιόδο στις σχέσεις Δύσης-ΕΣΣΔ, ελήφθη από την Δύση ως μια ιδιαίτερα θετική εξέλιξη για την διεθνή ειρήνη.
Πράγματι, τα πρώτα τέσσερα χρόνια της διακυβέρνησης του, ο Βλαντίμιρ Πούτιν επικεντρώθηκε σε δύο άξονες: την ανάκαμψη της ρωσικής οικονομίας και την ήττα του αυτονομιστικού κινήματος της Τσετσενίας. Και στα δυο αυτά μέτωπα, ο Πούτιν «θριάμβευσε»: με ωμή βία κατάφερε να καταστείλει την εξέγερση των Τσετσένων και την ίδια ώρα μαζί με τους Ρώσους ολιγάρχες να δώσει τεράστια ώθηση στην οικονομία της χώρας.
Τα πρώτα σύννεφα κάνουν την εμφάνιση τους
Όσο ανίσχυρη και αν βρέθηκε η Ρωσία την επαύριον της Σοβιετικής κατάρρευσης, το μεγαλείο της Τσαρικής Ρωσίας αλλά και η αίγλη της πανίσχυρης Σοβιετικής Ένωσης είχε διαμορφώσει μια ιδιαίτερη κουλτούρα στους Ρώσους αλλά και στον ίδιο τον Πούτιν. Για τον Ρώσο πρόεδρο, η Ρωσία δεν μπορούσε να είναι ένα κράτος δορυφόρος των Η.Π.Α ή της Δύσης. Η Ρωσία λόγω ιστορίας, ισχύος και θέσης, όφειλε να είναι μια μεγάλη περιφερειακή δύναμη με καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις. Αυτές οι γεωπολιτικές βλέψεις άρχισαν να κάνουν σταδιακά την εμφάνιση τους στα μέσα της δεκαετίας του 2000.
Κινητήριος δύναμη για την γεωπολιτική μεταστροφή του Πούτιν, ήταν η «Pax Americana» και η μονομέρεια της Ουάσινγκτον στην διεθνή σκηνή. Μέσα σε λίγα μόλις χρόνια από την πτώση της ΕΣΣΔ, οι Η.Π.Α είχαν επεκτείνει το ΝΑΤΟ στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, είχαν εξαπολύσει έναν πόλεμο στο Ιράκ χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της διεθνούς κοινότητας, είχαν εγκαταστήσει την αντιπυραυλική ζώνη στην Πολωνία, ενώ την ίδια στιγμή στήριζαν αντι-ρωσικές κυβερνήσεις σε μια σειρά κρατών που θεωρούταν από την Μόσχα ως «φυσικός ζωτικός της χώρος».
Τα πρώτα δείγματα γραφής της Ρωσίας μπροστά σε αυτή τη νέα κατάσταση δόθηκαν στην πρώτη κρίση της Ουκρανίας το 2004 και την «Πορτοκαλί Επανάσταση» και μετέπειτα στην Γεωργία κατά της κυβέρνησης του Μιχαήλ Σαακασβίλι. Τότε, για πρώτη φορά μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ρωσία μέσω της χρήσης ήπιας ισχύος είτε την απειλή χρήσης βίας, επεδίωξε να επηρεάσει εξελίξεις σε τρίτα κράτη.
Ο ηττημένος του Ψυχρού Πολέμου… έβγαλε φωνή
Το 2007, στην συνδιάσκεψη ασφαλείας του Μονάχου, ο Βλαντίμιρ Πούτιν αυτοσυστήθηκε εκ νέου στην Δύση. Απαλλαγμένος από τη φοβικότητα του παρελθόντος, ενισχυμένος από την ανάκαμψη της ρωσικής οικονομίας αλλά και πεπεισμένος για την εχθρότητα της Δύσης προς την Ρωσία, ο Ρώσος πρόεδρος εκφώνησε το δικό του σχέδιο για την διεθνή κοινότητα. Ανάμεσα στα άλλα:
-Κατηγόρησε την αμερικανική μονομέρεια στις διεθνείς σχέσεις
-Κατήγγειλε το ΝΑΤΟ για πρόκληση ανασφάλειας στην Ανατολική Ευρώπη
-Καταδίκασε την Ευρωπαϊκή Ένωση για προσπάθεια ανάμειξης στα εσωτερικά τρίτων κρατών
Παράλληλα:
-Ζήτησε να λαμβάνονται υπ´ όψιν από την Δύση τα ρωσικά συμφέροντα
-Τόνισε πως η ασφάλεια στην Ευρώπη και τον κόσμο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη συμμετοχή της Ρωσίας
-Ανέφερε πως το διεθνές σύστημα δεν μπορεί να κυβερνάται από τον αμερικανικό ηγεμόνα αλλά από μια σειρά χωρών… κηρύσσοντας έτσι τον πόλεμο στον μονοπολισμό.
Ο πρώτος βρυχηθμός της ρωσικής αρκούδας
Οι δυτικές κυβερνήσεις και προπάντων οι Η.Π.Α εξέλαβαν την ομιλία Πούτιν ως ένα «στιγμιαίο» επεισόδιο. Άλλωστε ένα χρόνο αργότερα ο Πούτιν έφυγε από τη ρωσική προεδρία και τα καθήκοντα του ανέλαβε ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ.
Η πρώτη δοκιμασία των αντοχών του Πούτιν και της Ρωσίας… θα ήταν η Νότια Οσεττία και η Αμπχαζία. Μετά από χαμηλής έντασης συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους αυτονομιστές της Οσεττίας, της Αμπχαζίας και του γεωργιανού στρατού, ο Μιχαήλ Σαακασβίλι αποφάσισε να εισβάλει στις δυο αυτόνομες περιοχές που από το 1990 είχαν status αυτονομίας και κατοικούνταν από Ρώσους και ρωσόφιλους πληθυσμούς.
Το γεγονός αυτό προκάλεσε την άμεση απάντηση της Ρωσίας, η οποία μέσα σε ελάχιστες ώρες εισέβαλλε στην Γεωργία, κατατροπώνοντας τον στρατό του μικρού κράτους του Καυκάσου. Η ασυμμετρία ισχύος, ο ρωσικός αιφνιδιασμός και η ένταση της επίθεσης δεν άφησε κανένα περιθώριο στον γεωργιανό στρατό ενώ έπιασε κυριολεκτικά τις Η.Π.Α και την Δύση «στον ύπνο».
Το παρασκήνιο πίσω από τον πόλεμο των «5 ημερών» έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Από το 2004, στην Γεωργία είχαν καταφθάσει αμερικανικές δυνάμεις που εκπαίδευαν τον γεωργιανό στρατό, ο Σαακασβίλι είχε συζητήσει την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ, ενώ σύμφωνα με πηγές, προσωπικά ο πρόεδρος των Η.Π.Α είχε δεσμευτεί στον Σαακασβίλι πως θα τον στηρίξει σε ενδεχόμενο πολέμου.
Οδεύοντας στο σημείο της «μη επιστροφής»
Μετά τον πόλεμο του 2008, οι σχέσεις Η.Π.Α και Ρωσίας δεν θα ήταν ποτέ οι ίδιες. Η καχυποψία κυριάρχησε, ενώ ο φόβος ενός νέου πολέμου επισκίασε την όποια γέφυρα επικοινωνίας επιχειρούσε να στηθεί ανάμεσα στην Μόσχα και την Ουάσινγκτον.
Στην πραγματικότητα, οι δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των δυο χωρών, κατέρρευσαν το 2011, όταν τα αμερικανικά και γαλλικά πολεμικά αεροσκάφη διέλυσαν την Λιβύη, ρίχνοντας την χώρα στο χάος και την αναρχία.
Ο Πούτιν είχε συνηγορήσει στην επέμβαση της διεθνούς κοινότητας για την αποτροπή της σφαγής των αντικαθεστωτικών από τον στρατό του Καντάφι, αλλά όχι στο αιματοκύλισμα της χώρας και την στήριξη των αντικαθεστωτικών απέναντι στον Καντάφι.
Σύμφωνα, με πολλούς αναλυτές της Ρωσικής Εξωτερικής Πολιτικής, τα γεγονότα της Λιβύης, έπεισαν τον Πούτιν πως η συνύπαρξη του με την Δύση δεν θα ήταν ποτέ ασφαλείς.
Η κρίση της Ουκρανίας και η εμπλοκή στην συριακό εμφύλιο
Το 2014, μετά τα γεγονότα της Ουκρανίας και την πτώση του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ο Πούτιν πήρε μια ριψοκίνδυνη απόφαση. Να εισβάλλει στην Ουκρανία και να επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποτρέψει την είσοδο της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, ο στόχος του είχε γίνει πραγματικότητα. Οι ρωσόφωνοι και ρωσόφιλοι πληθυσμοί της Ανατολικής Ουκρανίας συνεπικουρούμενοι από τους στρατιώτες της Wagner, κατέλαβαν την Κριμαία και επεκτάθηκαν σε όλη την Ανατολική Ουκρανία. Με άλλα λόγια, είχαν διασπάσει την χώρα σε δυο κομμάτια, φτάνοντας την Ουκρανία στα όρια της εμφύλιας σύρραξης.
Έναν χρόνο μετά τον ουκρανικό θρίαμβο, ο Πούτιν πήρε την πιο δύσκολη απόφαση της πολυετούς του θητείας στον προεδρικό και πρωθυπουργικό θώκο: να στείλει τον ρωσικό στρατό πέρα από τα σύνορα της πρώην ΕΣΣΔ. Υπενθυμίζεται πως η τελευταία φορά, που ρώσος στρατιώτης πέρασε τα όρια της Σοβιετικής Ένωσης ήταν το 1979 στον πόλεμο του Αφγανιστάν, που εξελίχθηκε στο «ρωσικό Βιετνάμ».
Στην Συρία, ο ρωσικός στρατός κλήθηκε να φέρει εις πέρας μια δύσκολη αποστολή: την διατήρηση του Άσαντ στην εξουσία. Για να πετύχει αυτόν το στόχο, ο Πούτιν δεν δίστασε να τα βάλει με την Τουρκία, έναν σημαντικό σύμμαχο της Ρωσίας, αλλά και τις Η.Π.Α, οι οποίες ήθελαν διακαώς την πτώση του Άσαντ.
Μετά από μάχες μηνών απέναντι στους τζιχαντιστές, οι Ρώσοι κατάφεραν σε συνδυασμό με τις χερσαίες δυνάμεις της Χεζμπολάχ αλλά και των Φρουρών της Επανάστασης να σταθεροποιήσουν τον Άσαντ και να επιφέρουν σημαντικά πλήγματα στο Ισλαμικό Κράτος.
Αντί επιλόγου
Μέσα σε είκοσι χρόνια, ο Πούτιν κατάφερε να αναμορφώσει τον ρόλο της Ρωσίας στην διεθνή σκηνή, καθιστώντας την Μόσχα κυρίαρχο παίκτη στις εξελίξεις στην Ανατολική Ευρώπη αλλά και σε μια σειρά χωρών της Μέσης Ανατολής. Παράλληλα, μέσω της ρωσικής ισχύος, ανάγκασε τις Η.Π.Α και την Ευρώπη να δουν την Ρωσία εκ νέου ως ένα σημαντικό παίκτη στη διεθνή σκηνή, ενώ την ίδια ώρα, κατέστησε την Ρωσία ως έναν αξιόπιστο εταίρο για μια σειρά χωρών που πλέον έχουν ισχυρές σχέσεις με την Μόσχα είτε αυτές αφορούν οικονομικές συναλλαγές είτε προμήθεια πολεμικών εξοπλισμών.
Ο Πούτιν δεν κατάφερε -και μάλλον δεν θα καταφέρει ποτέ- να γυρίσει την Ρωσία σε αυτό που ήταν στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, δηλαδή ο κυρίαρχος αντιπαραθετικός πόλος των Η.Π.Α. Όμως μέσα από έναν παρατεταμένο πόλεμο φθοράς, έχει κατορθώσει να φθείρει την αμερικανική ηγεμονία, να πληγώσει το γόητρο της, και να αναγκάσει την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες να λαμβάνουν σοβαρά υπ’ όψιν τα συμφέροντα της Ρωσίας.
