Πως το Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ σώθηκε από βύθιση έξω από τον Πειραιά! Στιγμές Ιστορίας

Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος

Αν ο θρυλικός «Αβέρωφ» βρίσκεται σήμερα αγκυροβολημένος στο Φάληρο και ως ναυτικό μουσείο, κρατάει ζωντανή την μακραίωνη και ένδοξη ελληνική θαλασσινή ιστορία και παράδοση, θυμίζοντας στις νεωτέρες γενιές τα κατορθώματα του Παύλου Κουντουριώτη, το οφείλει (κυρίως) σε δυο νέα παιδιά!

Δυο αμούστακους Σημαιοφόρους που ύψωσαν το ανάστημα τους, έβγαλαν τα περίστροφα από τις θήκες τους και στάθηκαν με θάρρος απέναντι στους Ναύαρχους που είχαν αποφασίσει την αυτοβύθιση και την καταστροφή του!
Τα όσα συνέβησαν πριν από 79 χρόνια πάνω στα καταστρώματα του θωρηκτού, ενώ η χώρα κατέρρεε, είναι συγκλονιστικά και οι λεπτομέρειες περίπου άγνωστες…

«ΒΥΘΙΣΑΤΕ ΤΟ ΑΒΕΡΩΦ»

Βρισκόμαστε τη νύχτα της 17ης Απριλίου του 1941. Το μέτωπο άμυνας του ελληνικού στρατού στη Μακεδονία είχε καταρρεύσει και οι Γερμανοί κατευθύνονταν προς την Αθήνα, ενώ την ίδια στιγμή οι Άγγλοι εγκαταλείπουν την Ελλάδα.
Ο Τσολάκογλου ετοιμάζεται να παραδώσει τη χώρα και τυπικά στη ναζιστική Γερμανία.
Η ελληνική κυβέρνηση και το υπουργείο Ναυτικών είχαν δώσει την εντολή να καταστραφούν τα κλείστρα των πυροβόλων του Αβέρωφ και αυτό να βυθιστεί στα ανοιχτά της Ψυτάλειας για να μην πέσει στα χέρια των κατακτητών.
Οι περισσότεροι αξιωματικοί του πλοίου δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένοι από την απόφαση.
Στην ανταρσία πρωτοστατούν δύο σημαιοφόροι και ένας ιερέας. Ο Αλέξανδρος Διαμαντής μηχανικός του πλοίου, ο Π. Ηλιομαρκάκης και ο στρατιωτικός ιερέας Δ. Παπανικολόπουλος.
Την προηγούμενη μέρα καθώς είχε ήδη ξεσπάσει αναταραχή ο Διαμαντής ανοίγει το οπλοστάσιο του πλοίου και μοιράζει όπλα στους ναύτες διαχέοντας την ιδέα το πλοίο να φύγει παρά το ρίσκο που έχει μια τέτοια απόφαση και να κατευθυνθεί στην Αλεξάνδρεια για να ενωθεί με το συμμαχικό στόλο. Ο Ηλιομαρκάκης ενημερώνει τον πλωτάρχη Πότη Δαμηλάτη, διευθυντή του πυροβολικού για την πρόθεση μερίδας των αξιωματικών να σώσουν το πλοίο έστω και με τη βία.
Ο κυβερνήτης Βλαχόπουλος και ο ύπαρχος Παπαβασιλείου δεν βρίσκονταν στο πλοίο εκείνη τη στιγμή και ο Δαμηλάτης ως ανώτερος στην ιεραρχία είχε την ευθύνη του πλοίου.
Ο Δαμηλάτης βρέθηκε σε δύσκολη θέση καθώς δεν μπορούσε να πάρει την απόφαση και προσπάθησε να καθησυχάσει τους αξιωματικούς του. Επικρατεί χάος και ο Ηλιομαρκάκης προτείνει σε όσους θέλουν να φύγουν και να επιστρέψουν στις οικογένειές τους. Ο πόλεμος για την Ελλάδα είχε τελειώσει.
Το πλήρωμα ωστόσο αναστατωμένο αρχίζει να φωνάζει “να σωθεί το Αβέρωφ”. Ανταρσία όμως εν καιρώ πολέμου σημαίνει το λιγότερο εκτελεστικό απόσπασμα.
Ο υποπλοίαρχος μηχανικός Μ. Χρονόπουλος που ήταν και ο αρχαιότερος μηχανικός βάζει τις φωνές λέγοντας ότι αυτές είναι παράτυπες ενέργειες και δεν μπορεί αν αποπλεύσει το πλοίο χωρίς διαταγή.
Απειλεί μάλιστα ότι θα σαμποτάρει τους λέβητες για να μην μπορούν να δουλέψουν οι μηχανές και επιτίθεται στον Δαμηλάτη κατηγορώντας τον για συνωμοσία με τους δύο σημαιοφόρους.
Ο Ηλιομαρκάκης τότε λέει στον Διαμαντή να αναλάβει αυτός τις μηχανές και να τις προετοιμάσει για απόπλου.
Η ανταρσία ήδη έχει ξεσπάσει σε μια ατμόσφαιρα απειθαρχίας και αβεβαιότητας και με τη μεγάλη πλειοψηφία των αξιωματικών να είναι σημαιοφόροι, δηλαδή νέοι άντρες εκ των οποίων πολλοί μόλις είχαν βγει από τη σχολή χωρίς εμπειρία σε ανάλογες κρίσεις και εκ των πραγμάτων ελάχιστα, αυτό που λέμε, «μπαρουτοκαπνισμένοι.»
Τα νεύρα πάνω στο Αβέρωφ είναι ήδη τεντωμένα και ο Δαμηλάτης κάνει γενική κλήση πληρώματος ζητώντας στη μία μετά τα μεσάνυχτα το πλοίο να είναι έτοιμο για απόπλου και θα περιμένει διαταγές καθώς και την επιβίβαση των ανώτερων αξιωματικών.
Το πλήρωμα φωνάζει και ζητά να φύγει το καράβι γρήγορα για να μην πέσει είτε στα χέρια του εχθρού είτε στους αξιωματικούς που ήταν αντίθετοι με την ανταρσία.

ΒΙΡΑ ΤΙΣ ΑΓΚΥΡΕΣ…

Η ανταρσία βρίσκεται σε εξέλιξη με το πλοίο έτοιμο να αναχωρήσει, υπό το βάρος τόσο του περιορισμένου χρόνου που είχε το πλήρωμα να βγάλει το πλοίο από τον όρμο της Ελευσίνας και της αποστολής αυτοκτονίας που είχε μπροστά του, όσο και υπό το βάρος της σκέψης ότι οι συμμετέχοντες ήταν πλέον στασιαστές εν καιρό πολέμου με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει για τη μετέπειτα ζωή τους.
Η περιπέτεια για το θωρηκτό αρχίζει λίγο μετά τα μεσάνυχτα. Στο ημερολόγιο καταγράφεται κάθε λεπτομέρεια
ώρα 00.55
Εις τάξιν απάρσεως. Λύσαμεν σημαντήρας. Εν Ελευσίνι εγκαταλείφθη Α΄ ατμάκατος, Α΄ λέμβος, μια άκατος και άν άμμα εφέδρου αγκύρας λόγω επισπεύσεως κινήσεων πλοίου
ώρα 00.58
Πρόσω. Κατευθυνόμεθα στενόν Λέρου – Κυράς.
ώρα 01.28
Διάπλους μεγάλου ναυστάθμου.
ώρα 01.55
Κράττει έξωθι φράγματος Ψυτταλείας-Κυνοσάργους. Αναμένωμεν ανέωξιν φράγματος. Αιτηθείσα δεν επραγματοποιήθη. Ελήφθη απόφασις όπως το φράγμα ανοιχθή δια των μέσων του πλοίου.
ώρα 02.05
Καθαίρεσις ακάτου. Εργασία ανεώξεως θύρας φράγματος.
Τα νέα έχουν φτάσει στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού (αρχηγός Α. Σακελλαρίου, αρχηγός Στόλου Ε. Καββαδίας) που πανικόβλητο προσπαθεί να κρατήσει το πλοίο μέσα στον όρμο και ξεκινά μία δραματική επικοινωνία σε μια ύστατη προσπάθεια να αποφευχθεί ο απόπλους.
Το πλήρωμα ωστόσο είναι αποφασισμένο να συνεχίσει.
Τα σήματα του Αβέρωφ στην επικοινωνία του με το ΓΕΝ είναι αποκαλυπτικά.
Από ΑΓΕΝ προς Αβέρωφ
“Εν ονόματι κινδυνευούσης πατρίδος εξορκίζω υποταγήν και επιζητώμεν μεταφοράν στόλου εις Αλεξανδρείαν. Μονομερής ενέργειά σας αποτελεί προφανή κίνδυνον καταστροφής πλοίου από εχθρών ίσως και φίλων. Αγκυροβολήσατε”
02.57
Από Αβέρωφ προς ΑΓΕΝ
“Άπαντες εν τω πλοίω επιθυμούσι συνέχισιν πλου. Παρακαλώ επιτρέψατε”
03.03
Από Αβέρωφ προς ΑΓΕΝ
“Άπαντες εν τω πλοίο επιθυμούσι επιβή υπουργός και ΑΓΕΝ.”
03.07
Από ΑΓΕΝ προς Αβέρωφ
“Πλους αδύνατος άνευ κανονικώς συγκροτημένου προσωπικού. Ασφαλώς γίνετε στόχος των πυροβόλων των συμμάχων. Καταστροφή σας βεβαία άνευ συνοδείας δι ην συνεννοούμεθα μετά συμμάχων. Εξορκίζω αγκυροβολήσατε και ομονοήσατε. Αποστέλλω κυβερνήτην”
03.15
Από ΑΓΕΝ προς Αβέρωφ
“Κρατήσατε. Πλοίου επιβή πλοίαρχος Βλαχόπουλος”
Οι επιτελείς του ΓΕΝ καταλαβαίνουν ότι δεν υπάρχει περίπτωση να σταματήσουν το πλοίο και το πλήρωμα που ουσιαστικά έχει κάνει μια ανταρσία επειδή θέλει να πολεμήσει.
Προκειμένου να έχει τον έλεγχο της κατάστασης , όσο μπορεί, το ΓΕΝ υποχρεώνεται να αποστείλει κυβερνήτη στο καράβι νομιμοποιώντας ατύπως αλλά ουσιαστικά την κίνηση του πληρώματος.
03.51
Από Αβέρωφ προς ΑΓΕΝ
“Διαδρομούμεν μεταξύ Φλεβών-Μυρμήγκια εν αναμονή διαταγής”
04.10
Από ΑΓΕΝ προς Αβέρωφ
“Επιθυμία πρωθυπουργού Αβέρωφ να μη βληθή”
Ημερολόγιο πλοίου
ώρα 04.30
”Επέβη ο κυβερνήτης πλοίαρχος Βλαχόπουλος υπό τας ζωηράς επευφημίας των ανδρών του πληρώματος. Κατευθυνόμεθα προς Ζούρβαν πλέοντες ελίγδην.”
04.45
σήμα από Αβέρωφ προς ΑΓΕΝ
“Σήμα σας 04.40 διατάξατε που επαναπλεύσωμεν. Επανάπλους Ναύσταθμον επικίνδυνος ίσως λόγω ναρκών. Αβέρωφ πειθαρχεί διαταγάς σας.”
Πλωτάρχης Δαμηλάτης.
07.45
από Αβέρωφ προς ΑΓΕΝ
“Πάντες πειθαρχούν. Πλέομεν Αργολικόν όπου αναμένωμεν διαταγάς υμών.
08.55
Από ΑΓΕΝ προς Αβέρωφ
“Ο θεός μαζί σας. Συνεννοούμαι με συμμάχους δια πλουν σας. Αναφέρατε στίγμα, ώραν, ταχύτητα και από ποιόν εκ των διαύλων Κρήτης θα πλεύσετε προς Νότο προς ειδοποίηση συμμάχων.”

ΤΟ ΑΙΣΙΟ ΤΕΛΟΣ ΚΑΙ Η ΤΥΧΗ ΤΩΝ «ΣΤΑΣΙΑΣΤΩΝ»

Το Αβέρωφ έφτασε στη Σούδα την άλλη μέρα στις επτά το πρωί όπου εκεί ενώθηκε με τον υπόλοιπο ελληνικό και αγγλικό στόλο και συνέχισε το ταξίδι του προς την Αλεξάνδρεια.
Το γεγονός ότι το Αβέρωφ υπάρχει μέχρι σήμερα οφείλεται κυρίως στους Διαμαντή και Ηλιομαρκάκη και στο Δαμηλάτη που πήρε την απόφαση στην πιο κρίσιμη στιγμή.
Η ιστορία όμως στη συνέχεια στάθηκε σκληρή με τους πρωταγωνιστές της ανταρσίας.
Αν και η επιχείρηση ήταν επιτυχημένη και ατύπως μεν αλλά ουσιαστικά νομιμοποιήθηκε από το υπουργείο Ναυτικών, στην Αλεξάνδρεια, συνεστήθη με προτροπή των Άγγλων ναυτοδικείο.
Τον επόμενο χρόνο ο Ηλιομαρκάκης αποτάχθηκε και ο Διαμαντής τέθηκε σε διαθεσιμότητα.
Το 1948 ζήτησε παραίτηση η οποία δεν του δόθηκε.
Μέχρι την επανάκλησή του κατέφυγε στο Χαρτούμ, στην ελληνική παροικία, η οποία τον τίμησε σαν ήρωα. Αργότερα παρασημοφορήθηκε για την πράξη του με τον σταυρό πρώτης τάξης.
Τέσσερα χρόνια αργότερα ο Βλαχόπουλος θα πνιγεί μαζί με τη σύζυγό του.
Ο Δαμηλάτης θα εξαναγκαστεί σε παραίτηση το 1952.
Μετά το Αβέρωφ έγινε κυβερνήτης στο πλοίο Κανάρης το οποίο έκανε απόβαση στη Σικελία τον Ιούλιο του 1943.

Πηγές

Αρχιπλοίαρχος Γ. Δροσινός. (σημαιοφόρος στο Θωρηκτό Αβέρωφ, 1940-1941)
Στυλιανός Χαρατσής «1023 αξιωματικοί και 22 κινήματα»

CNN Greece

Κώστας Πλιακος

Ραφαήλ Διαμαντής