Πόλεμος και τρομοκρατία-Ι.Ιντζές

Γράφει ο

ΙΩΑΝΝΗΣ ΙΝΤΖΕΣ*

Καθημερινά κατακλυζόμαστε από σοκαριστικές εικόνες από την εξέλιξη των γεγονότων στην Γάζα και γενικότερα στο Ισραήλ. Από τις 7 Οκτωβρίου βλέπουμε δολοφονίες αμάχων, βομβαρδισμούς κτηρίων, νοσοκομείων, εκκλησιών. Καραβάνια αμάχων προσφύγων να κινούνται σε πρόχειρους καταυλισμούς. Πρόσωπα παιδιών στα οποία διακρίνεται ο τρόμος και η αγωνία. Πολεμικές κινητοποιήσεις. Εμπρηστικές δηλώσεις από ηγέτες κρατών και οργανώσεων, προειδοποιήσεις και απειλές.

Σε αυτό το σκηνικό χάους και καταστροφής, είναι σημαντικό να διακρίνουμε την τρομοκρατία με τον πόλεμο, αν και τις περισσότερες φορές τα δύο αυτά συμπλέκονται σε ένα.

Ας δούμε πρώτα τι είναι η τρομοκρατία; Σύμφωνα με ένα γενικό ορισμό, «τρομοκρατία είναι κάθε πρόσωπο ή οντότητα που χρησιμοποιεί τον φόβο ως εργαλείο καταναγκασμού» και όποιος χρησιμοποιεί τον φόβο ως μέσο για να επιτύχει κάποιου είδους στόχο (πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, θρησκευτικό κ.λπ.) είναι τρομοκράτης. Και είναι προφανές ότι ο τρόμος μπορεί να επιβληθεί όχι μόνο με τη βία, αλλά και με απειλή ή ακόμα και με αποφασιστική επίδειξη δύναμης. Σύμφωνα με την ελληνική ετυμολογία της λέξης τρομοκρατία έχουμε όταν κάποιος «κρατεί (άρχει) με τον τρόμο». Η τρομοκρατία είναι ένα μίγμα βίας, στόχων και φόβου.

Το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ως τρομοκρατία θεωρεί την «προμελετημένη βία με πολιτικά κίνητρα που διαπράττεται εναντίον αμάχων από εθνικές ομάδες ή μυστικούς πράκτορες». Ενώ σύμφωνα με Ρωσικό νόμο τρομοκρατία νοείται «η ιδεολογία της βίας και η πρακτική επηρεασμού μιας απόφασης δημοσίων αρχών, φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης ή διεθνών οργανισμών, που σχετίζονται με τον εκφοβισμό του πληθυσμού και/ή άλλες μορφές παράνομων βίαιων ενεργειών».

Η τρομοκρατία και η βία γενικά είναι ένα μέσο για να προσελκύσει την προσοχή και να στείλει ένα μήνυμα σε συγκεκριμένους αποδέκτες σχετικά με τις προθέσεις και τους στόχους κάποιου. Για το λόγο αυτό οι στόχοι των τρομοκρατών είναι πιο συχνά άμαχοι, καθώς τα νεκρά σώματα παιδιών και γυναικών αποτελούν μία πιό φρικτή εικόνα. «Η τρομοκρατία είναι προπαγάνδα με πράξεις».

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η τρομοκρατία έχει θεωρητικό υπόβαθρο την γνωστή  θεωρία του Μακιαβέλι ότι «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Η θεωρία αυτή επηρέασε όχι μόνο πολλούς ανθρώπους, αλλά και την πρακτική κρατών και θρησκειών. Η εφαρμογή της είναι αυτόχρημα λανθασμένη και επιφέρει ένα φαύλο κύκλο βίας και τρόμου. Οδηγεί σε μία ζούγκλα, όπου ο καθένας κάνει ότι θέλει με την δικαιολογία ότι έχει αγαθούς σκοπούς. Πολλοί πόλεμοι ξεκινήσαν με «αγαθούς» σκοπούς, όπως πχ. η αποκατάσταση της δημοκρατίας στο Ιράκ. Ο Μουσολίνι αναφερόμενος στην εξολόθρευση των πολιτικών του αντιπάλων, τις χαρακτήριζε ως «κοινωνική υγιεινή». Όπως κάνει ένας γιατρός «για να βγάλει έναν βάκιλο» από έναν ασθενή.

Τι κάνει όμως έναν άνθρωπο τρομοκράτη; Υπάρχουν πολλές θεωρίες που εξηγούν το φαινόμενο.

Σύμφωνα με τη θεωρία «της ταυτότητας» υποψήφιοι για τρομοκρατία είναι νέοι άνθρωποι που δεν έχουν αυτοεκτίμηση και έχουν έντονες ή και απελπισμένες ανάγκες να εδραιώσουν την ταυτότητά τους και αναζητούν μια αίσθηση σκοπού και αυτοεκτίμησης, μια θέση στον ήλιο. Αυτή η άποψη είναι αντίστοιχη με την θεωρία  του Φρόιντ, ότι η αρχή της αυτοδιάθεσης μπορεί να είναι αδιαχώριστη από την παρόρμηση για καταστροφή. «Παλεύουμε, άρα υπάρχουμε».

Υπάρχουν τρομοκράτες σε «αποκαλυπτικές ομάδες» που παρουσιάζουν απολυταρχική ηθική πόλωση, εξιδανίκευση μιας μεσσιανικής φιγούρας και φαντάζονται τεράστιες συνωμοσίες του κακού. Είναι συχνά ασυμβίβαστοι ηθικολόγοι που βλέπουν τη μαζική καταστροφή ως έναν δρόμο για την αντικατάσταση του διεφθαρμένου κόσμου με μια καθαρή νέα κοινωνική τάξη πραγμάτων. Ίσως για τον λόγο αυτό οι σχεδιαστές των τρομοκρατικών επιθέσεων στο Ισραήλ ονόμασαν την επιχείρησή τους «Καταιγίδα Al-Aqsa», για να πυροδοτήσουν τις εσχατολογικές και θρησκευτικές ευαισθησίες όλων των Μουσουλμάνων, αφού το τέμενος Aqsa στην Ιερουσαλήμ βρίσκεται στην θέση που κάποτε ήταν χτισμένος ο αρχαίος Ναός του Σολομώντος.

Τέλος μία άλλη περίπτωση τρομοκρατών εξηγείται από τη θεωρία της «Ταπείνωσης-Εκδίκησης». Καταστάσεις διαβίωσης, όπου ένας λαός δέχεται συνεχείς ταπεινώσεις, ή βομβαρδισμούς σε κατοικημένες περιοχές στις οποίες ζουν άμαχοι και παιδιά δημιουργεί σημαντικά τραύματα και μια έντονη εχθρότητα από τις αδικαιολόγητες «παράπλευρες απώλειες». Όλα αυτά αποτελούν σημαντικό παράγοντα που ωθεί νεαρούς να γίνονται βομβιστές αυτοκτονίας και να είναι έτοιμοι να πεθάνουν με αυτόν τον τρόπο, παρά να πεθαίνουν καθημερινά με απογοήτευση και ταπείνωση.

Επομένως εάν κάποιος αναρωτηθεί τι είναι αυτό που κάνει ανθρώπους να γίνονται μαχητές μιας οργάνωσης όπως την ΧΑΜΑΣ και να προβαίνουν σε τρομοκρατικές πράξεις, όλες οι παραπάνω θεωρίες μπορούν είναι μία αποδεκτή απάντηση.

Η τρομοκρατία χρησιμοποιείται και από κράτη

Η τρομοκρατία δεν αποτελεί μόνο τακτική κάποιων αδύναμων και μικρών ομάδων, αλλά τη σχεδιάζουν ή την υποστηρίζουν και κράτη. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, μυστικές τρομοκρατικές τακτικές, όπως δολοφονίες και δολιοφθορές, στόχευαν στην προώθηση της ιδεολογίας και στην αύξηση του κόστους για έναν αντίπαλο, χωρίς να διακινδυνεύουν μια άμεση σύγκρουση. Επίσης τα κράτη χρησιμοποιούν την τρομοκρατία για τον έλεγχο άλλων κρατών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της οργάνωσης των «αδελφών Μουσουλμάνων» (από την οποία προήλθε και η ΧΑΜΑΣ) η οποία ιδρύθηκε από ξένες μυστικές υπηρεσίες με σκοπό τον έλεγχο της Αιγύπτου και για να μην μετατραπεί σε κουμμουνιστική χώρα. Υπάρχουν και περιπτώσεις στήριξης τρομοκρατικών οργανώσεων για την εξυπηρέτηση στρατηγικών σκοπών. Γνωστή είναι η περίπτωση της ΑΛ ΚΑΪΝΤΑ, η οποία την δεκαετία του 80 υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ στο αγώνα εναντίον της πρώην ΕΣΣΔ, αλλά αργότερα αρκετά μεταλλαγμένη βρέθηκε να πολεμά εναντίον της. Το ίδιο συνέβη και με την στήριξη της Τουρκίας στον ISIS στη Συρία.

Τα κράτη χρησιμοποιούν όμως την τρομοκρατία άμεσα και φανερά για την υλοποίηση των στόχων τους. Μαζικοί βομβαρδισμοί χωρίς καμία στρατιωτική αναγκαιότητα και διάκριση μεταξύ αμάχων και μαχητών είναι στην ουσία πράξεις τρομοκρατίας ενός λαού. Οι επιδρομές της Ναζιστικής Luftwaffe στη Βαρσοβία και το Κόβεντρι, οι συμμαχικοί βομβαρδισμοί της Δρέσδης και του Τόκιο και οι ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι στόχευαν εσκεμμένα τον άμαχο πληθυσμό του αντιπάλου. Ήταν στην κυριολεξία της λέξης πράξεις τρομοκρατίας, γιατί μέσω αυτών έγινε προσπάθεια επίτευξης πολιτικών και στρατιωτικών στόχων, έτσι ώστε να «καμφθεί η θέληση του αντιπάλου να συνεχίσει τον πόλεμο». Ας μη ξεχνάμε ότι αυτό αποτελεί έναν πολύ σημαντικό σκοπό σε μία στρατιωτική επιχείρηση.

Τρομοκρατία και απελευθερωτικός αγώνας

Σε μία εμπόλεμη κατάσταση οι μαχητές της μίας πλευράς μπορεί να θεωρούνται τρομοκράτες, αλλά από την αντίπαλη πλευρά θεωρούνται αγωνιστές και ήρωες. Η διάκριση τρομοκρατίας και απελευθερωτικού αγώνα, είναι δύσκολη και δυσδιάκριτη σε κάποιες περιπτώσεις. Σε έναν πόλεμο ακόμη και πολιτισμένες χώρες, χρησιμοποιούν την βία και τον τρόμο, για την επίτευξη των στόχων τους. Το ίδιο και μια απελευθερωτική κίνηση ενός πληθυσμού θα χρησιμοποιήσει βία και τρόμο για να πετύχει τον σκοπό της, αφού μειονεκτεί στρατιωτικά. Ο Νέλσον Μαντέλα, συμμετείχε σε εκστρατεία δολιοφθοράς κατά της κυβέρνησης της Νοτίου Αφρικής λόγω του φυλετικού διαχωρισμού (apartheid). Συνελήφθη και καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για συνωμοσία για την ανατροπή του κράτους. Εξέτισε 27 χρόνια φυλάκιση, απελευθερώθηκε το 1990, ενώ το 1994 έγινε ο πρώτος μαύρος Πρόεδρος της χώρας, λαμβάνοντας μάλιστα και Νόμπελ Ειρήνης. Από τρομοκράτης, ήρωας και στο τέλος Νομπελίστας ειρήνης.

Σε κάθε πόλεμο πρέπει να υπάρχουν κανόνες

Η ειρήνη αποτελεί ύψιστο αγαθό μίας κοινωνίας. Για το σκοπό αυτό τα έθνη έχουν θεσπίσει κανόνες ακόμη και για τη διεξαγωγή του πολέμου, έτσι ώστε σε κάθε περίπτωση να διευκολύνεται η αποκατάσταση της ειρήνης. Πόλεμος χωρίς κανόνες προκαλεί άσβεστο μίσος και εχθρότητα η οποία συνεχίζεται για γενεές.

Ένας βασικός κανόνας του δικαίου των ένοπλων συγκρούσεων (LOAC) είναι ότι ο πόλεμος διεξάγεται μεταξύ ενόπλων οργανωμένων τμημάτων και όχι εναντίων αμάχων ή γυναικόπαιδων. Όλες οι στρατιωτικές προσβολές θα πρέπει να διακρίνονται από τέσσερεις αρχές. Την στρατιωτική αναγκαιότητα, τον ανθρωπισμό, τη διάκριση και την αναλογικότητα. Στην σχεδίαση κάθε στρατιωτικής επιχείρησης και στη διαδικασία «στοχοποίησης» τα νοσοκομεία, οι χώροι λατρείας, οι καταυλισμοί προσφύγων, τα πολιτιστικά μνημεία, κλπ είναι «απαγορευμένοι» στόχοι και δεν προσβάλλονται. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση χρήσης τους από τον αντίπαλο για στρατιωτικούς σκοπούς, οπότε η προστασία τους αίρεται και έτσι καθίσταται νόμιμη (legitimate) η προσβολή τους. Βέβαια στη διάρκεια ενός πολέμου αυτό είναι πολύ δύσκολο να διαπιστωθεί, καθόσον απαιτεί επί τόπου έρευνα από αμερόληπτες επιτροπές ειδικών.

Σαν μέτρα αποφυγής του πολέμου έχουν υπογραφεί διεθνείς συμβάσεις που έχουν καταστεί και θεσμικό (οικουμενικό) δίκαιο, που καθορίζουν τι είναι «γενοκτονία», «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας» και «εγκλήματα πολέμου», έτσι ώστε να λειτουργούν αποτρεπτικά σε όσα κράτη ή ομάδες τις παραβιάζουν.

Η πιο σημαντική παραβίαση σε έναν πόλεμο είναι η γενοκτονία, όρος που πρωτοεμφανίσθηκε το 1946, ως απάντηση στις ναζιστικές πολιτικές συστηματικών δολοφονιών Εβραίων, αλλά και σε προηγούμενες περιπτώσεις εξολόθρευσης συγκεκριμένων ομάδων ανθρώπων (πχ Αρμένιοι, Έλληνες του Πόντου). Ως γενοκτονία καλούνται «πράξεις που διαπράττονται με πρόθεση να καταστρέψουν, συνολικά ή εν μέρει, μια εθνική, εθνική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα, όπως, δολοφονίες, πρόκληση σοβαρής σωματικής ή ψυχικής βλάβης, σκόπιμη πρόκληση συνθηκών ζωής που υπολογίζεται ότι θα επιφέρουν τη φυσική καταστροφή της ομάδας εν όλω ή εν μέρει, κλπ».

Επίσης σε ένα πόλεμο οι παρακάτω πράξεις θεωρούνται ως «εγκλήματα πολέμου»:

• Η σύλληψη αμάχων ως ομήρων.
• Η αξιοποίηση της παρουσίας αμάχου ή άλλου προστατευόμενου ατόμου για να καταστήσει ορισμένα σημεία, περιοχές ή στρατιωτικές δυνάμεις απρόσβλητες από στρατιωτικές επιχειρήσεις.
• Η επίθεση ή ο βομβαρδισμός, με οποιοδήποτε μέσο, πόλεων, χωριών, κατοικιών ή κτιρίων που είναι ανυπεράσπιστα και που δεν αποτελούν στρατιωτικούς στόχους.
• Η σκόπιμη προσβολή προσωπικού, εγκαταστάσεων ή οχημάτων ανθρωπιστικής βοήθειας ή ειρηνευτικής αποστολής.
• Η μεταφορά, άμεσα ή έμμεσα, από τη Δύναμη Κατοχής τμημάτων του δικού της άμαχου πληθυσμού στην επικράτεια που κατέχει, ή η απέλαση ή η μεταφορά ολόκληρου ή μέρους του πληθυσμού της κατεχόμενης περιοχής εντός ή εκτός αυτής της επικράτειας.
• Η χρήση ασφυξιογόνων και δηλητηριωδών αερίων.
• Η σκόπιμη χρησιμοποίηση της πείνας αμάχων ως μέθοδο πολέμου, στερώντας τους αντικείμενα απαραίτητα για την επιβίωσή τους και η εσκεμμένη παρεμπόδιση των προμηθειών βοήθειας.

Η κατάσταση στην Γάζα έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός πολέμου. Οι αντιμαχόμενοι χρησιμοποιούν όλα τα διαθέσιμα στρατιωτικά τους μέσα και με την ανάλογη προπαγάνδα και μυστική διπλωματία, προσπαθούν να επιβληθούν στον αντίπαλο. Ένας πόλεμος που, από ότι φαίνεται από τις εκατέρωθεν δηλώσεις, έχει στόχο την εξολόθρευση του αντιπάλου. Η αλήθεια στα γεγονότα που διαδραματίζονται δεν είναι πάντα όπως φαίνεται ή όπως διαδίδεται. Επομένως και τα όποια συμπεράσματα για την διάπραξη εγκλημάτων πολέμου είναι επισφαλής. Αυτό είναι έργο του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, όταν αποκατασταθεί η ειρήνη στην περιοχή και εφόσον υποβληθούν τα σχετικά στοιχεία, γεγονός όμως που επηρεάζεται από πολιτικές ισορροπίες και αποφάσεις.

Ο πόλεμος είναι μία κατάσταση εξαχρείωσης και αποκτήνωσης του ανθρώπου. Η βία, η αδικία, το ψέμα και ο τρόμος χρησιμοποιούνται για την επιβολή του ενός αντιπάλου στον άλλο. Μη ξεχάσουμε όμως ότι είμαστε άνθρωποι. Μη ξεχάσουμε τον χρυσό κανόνα (Λουκά 6,31) που πρέπει να διέπει τις ανθρώπινες κοινωνίες και σχέσεις «Όλα όσα θέλετε να σας κάνουν οι άνθρωποι, να κάνετε και εσείς τα ίδια σε αυτούς».

*Ο Ιωάννης Ιντζές είναι Αντιστράτηγος ε.α. απόφοιτος της Σχολής Εθνικής Άμυνας και κάτοχος ΜΑ στην «Εφαρμοσμένη Στρατηγική και τη Διεθνή Ασφάλεια».