Πόλεμοι “δια αντιπροσώπων” στη Μέση Ανατολή, στην Αν.Μεσόγειο και η ελληνική πραγματικότητα

Γράφει ο Σπύρος Μπαμιατζής *

Συνοπτική περίληψη του θέματος. O θάνατος του Qasem Suleimani έφερε στο προσκήνιο τις παραστρατιωτικές οργανώσεις ή proxies, οι οποίες μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι ήδη έχουν επιφέρει μια επαναστατική αλλαγή όσον αφορά τον τρόπο που θα διεξάγονται ή ήδη διεξάγονται οι πολεμικές αναμετρήσεις τον 21ο αι, στη Μ. Ανατολή και αλλού. Σύμφωνα με μια μελέτη του ερευνητικού Ινστιτούτου New America, με τίτλο «Το μέλλον του πολέμου», «ο πόλεμος διά των αντιπροσώπων, proxy, έχει την έννοια της απευθείας ή κατά πλάγιο τρόπο ανάθεσης πολεμικών και άλλων πράξεων, μέσω τρίτων οργανωμένων ή άτακτων ομάδων, οι οποίες βρίσκονται εκτός της συνταγματικής τάξης ενός κράτους που βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση».

Ο πόλεμος δι’ αντιπροσώπων ή proxy-wars, είναι η στρατηγική που επιλέγουν όλες οι δυνάμεις που αντιπαρατίθενται στα πεδία των μαχών, προκειμένου να ασκήσουν την επιρροή τους στον διαρκώς ασταθή χάρτη της Μ. Ανατολής. Τα όρια αυτού του χάρτη έχουν αρχίσει εσχάτως να μετακινούνται προς τον χώρο της Αν. Μεσογείου. λόγω των σχεδίων της Τουρκίας που αναπτύσσει μια οθωμανική ιμπεριαλιστική πολιτική. Σύμφωνα με όλες τις ιστορικές ενδείξεις και όπως οι γεωπολιτικές καταστάσεις εξελίσσονται, η διπολικότητα καθώς και όλες οι τακτικές του Ψυχρού Πολέμου έχουν μπει πλέον στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.  Οι σημερινές γεωπολιτικές σχέσεις βασίζονται σε έναν κόσμο «πολυπολικό», άρρηκτα συνδεδεμένο και εξαρτώμενο από την τεχνολογία.

Αυτές οι εξελίξεις στις γεωπολιτικές σχέσεις οφείλονται στις εξής δυναμικές:

1) Στην αποδυνάμωση της κρατικής εξουσίας.

2) Στη δημιουργία διακρατικών κοινωνικών ομάδων, με διαφορετικές ιδεολογίες και πιστεύω και

3) Στη διαρκή ανάπτυξη της στρατιωτικής και της πληροφοριακής τεχνολογίας.

Οι συγκεκριμένες τρεις δυναμικές έχουν μετακινήσει το κέντρο βάρους των στρατιωτικών επιχειρήσεων στο πεδίο των μαχών, από τις στρατιωτικές δυνάμεις των αντιμαχομένων πλευρών, στις παραστρατιωτικές οργανώσεις οι οποίες και διεξάγουν τις πολεμικές επιχειρήσεις, proxywars, για λογαριασμό των εμπλεκομένων κρατών. Οι αρνητικές η θετικές συνέπειες αυτής της στροφής στη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων, και όχι μόνο, έχουν επιφέρει μια συγκλονιστική αλλαγή στις διεθνείς σχέσεις, καθώς αυτές οι κοινωνικές ομάδες ξεφεύγουν από τον έλεγχο των κρατών-εργοδοτών τους και δημιουργούν δικές τους βάσεις εξουσίας, αναπτύσσουν διπλωματικές σχέσεις ανάλογα με τα συμφέροντά τους, συνάπτουν συμμαχίες με οποιαδήποτε άλλη ομάδα που φαίνεται να ευνοεί τα συμφέροντά τους, πολλές φορές και χωρίς τη συγκατάθεση των «αφεντικών» τους.

Οι εν λόγω ομάδες έχουν πριμοδοτηθεί με τα πλέον σύγχρονα, τελευταίας γενιάς, τεχνολογικά συστήματα και έχουν εξοπλισθεί με τον πιο μοντέρνο και θανατηφόρο οπλισμό. Αυτή η διάταξη της σύνθεσης των proxyομαδων τους δίνει ένα διαρκές άλλοθι, συνοδευόμενο από τη δυνατότητα άρνησης  των πράξεών τους εκ μέρους των συμβαλλομένων κρατών, κάτι το οποίο γεννά πολλά ηθικά ερωτήματα.

Ιστορική αναδρομή – πώς φτάσαμε μέχρι εδώ. Το εφαλτήριο για τη σημερινή επίδραση των proxies, που αποτελούν κράτος εν κράτει, αποτέλεσε η κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης το 1991, η οποία συνοδεύτηκε από τους εξής καθοριστικούς παράγοντες: α) Αλλαγή στις παγκόσμιες στρατιωτικές ισορροπίες,  β) Τεχνολογικές εφευρέσεις και εφαρμογές, και γ) Το φαινόμενο της Παγκοσμιοποίησης, το οποίο δημιούργησε καινούργιους ανταγωνισμούς στον τομέα της οικονομίας και της ενεργειακής πολιτικής.

Ολες αυτές οι συνθήκες δημιούργησαν αντιπαραθέσεις μεταξύ μιας ανανεωμένης Ρωσίας, μιας ανερχόμενης Κίνας και των ΗΠΑ, οι οποίες αντιλαμβανόμενες τον αρνητικό πολιτικό αντίκτυπο που θα είχε στις κοινωνίες τους η συσσώρευση νεκρών στρατιωτών τους, τόσο οι ΗΠΑ που είχε και την εμπειρία του Βιετνάμ και του πολέμου στο Ιράκ, όσο και η Ρωσία που έσερνε τη δική της εμπειρία από το Αφγανιστάν, άρχισαν να χρηματοδοτούν και να εφοδιάζουν με την πιο σύγχρονη τελευταίας γενιάς τεχνολογία, παραστρατιωτικές οργανώσεις, υποτίθεται υπό την επίβλεψή τους, που θα μετέφεραν στο πεδίο των μαχών τον ανταγωνισμό της εξωτερικής τους πολιτικής.

Το παράδειγμα των μεγάλων δυνάμεων μιμήθηκαν και άλλες χώρες. Ετσι, το Ιράν έχει εφοδιάσει τη Χαμάς και τη Χεζμπολλάχ και τις χρησιμοποιεί ως proxies στη διαμάχη του με το Ισραήλ, έχει επίσης εφοδιάσει με βαλλιστικούς πυραύλους και ντρόουνς τους Χούτις στην Υεμένη, ενώ η Σαουδική Αραβία και οι χώρες του Κόλπου τροφοδοτούν τη συριακή αντίσταση κατά του Ασσαντ. Στο μεταξύ, η Συρία εξαρτάται από τη Χεζμπολλάχ και άλλες παρακρατικές οργανώσεις για να ενισχύσει το συρρικνωμένο στρατιωτικό της προσωπικό. Να σημειωθεί πάντως ότι όλες αυτές οι proxies λαμβάνουν βοήθεια από το Ιράν.

Η Ρωσία από την πλευρά της κρατάει μακριά τα στρατεύματά της, ενώ έχει ενισχύσει τα συμφέροντά της στο πεδίο της μάχης με στρατιωτικούς εργολάβους όπως το WagnerGroup, το οποίο, σύμφωνα με το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με τον Πούτιν ένεκα του συνδέσμου του με τον Yeygeni Prigozhin του WagnerGroup, το οποίο έχει στείλει τους «εργολάβους» του στο Σουδάν, στη Λιβύη και στη Δημοκρατία της Κεντρικής Αφρικής.

Οι ΗΠΑ εξάλλου έχουν χρησιμοποιήσει τους Κούρδους στον πόλεμο ενάντια στον ΙΣΙΣ, οι οποίοι και έχασαν 11,000 μαχητές στα πεδία των μαχών.

Αλλα όπως ήδη αναφέραμε πιο πάνω, δεν είναι μόνο οι Μεγάλες Δυνάμεις που προσπαθούν να αποφύγουν το κόστος που θα επωμίζονταν από τις μεταξύ τους απευθείας στρατιωτικές αντιπαραθέσεις. Το ίδιο πράττουν και οι «δευτερεύουσες» δυνάμεις, οι οποίες ακολουθούν το παράδειγμα των Μεγάλων Δυνάμεων. Σύμφωνα με τη RANDCorp, ένα από τα πιο σημαντικά Think Tanks των ΗΠΑ, το Ιράν εν προκειμένω έχει υιοθετήσει στρατηγικές και τακτικές πολέμου, που βρίσκονται λίγο κάτω από τον πήχη που έχουν θέσει οι ΗΠΑ για να χαρακτηρίζουν εμπόλεμη μια κατάσταση, τακτική που χρησιμοποιούν και η Κίνα και η Ρωσία επίσης.

Βέβαια, η Αμερική υιοθέτησε ένα ριζοσπαστικό gamechange, που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο με επίθεση από αμερικανικά ντρόουνς του διοικητή των Quds, Qasεm Suleimani, και που ήταν απόρροια της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ προς το Ιράν. Χαρακτηριστική είναι στην προκειμένη περίπτωση η δήλωση του πρώην διοικητή των Αμερικανικών Δυνάμεων στο Ιράκ, στρατηγού Πετρέα, ο οποίος φέρεται να γνωρίζει πολύ καλά τη δράση του Suleimani: «Ο θάνατος του Suleimani, είναι πολύ πιο σημαντικός και από το θάνατο του Osama Bin Laden και του Abu Bakr Al-Bghdadi του ΙΣΙΣ» δήλωσε ο στρατηγός Πετρέας.

Η Τουρκια και οι σχεσεις της με proxy γκρουπς. Η άλλη χώρα που επιδίδεται συστηματικά στην αξιοποίηση proxy οργανώσεων και που ενδιαφέρει πιο πολύ και την Ελλάδα, είναι η Τουρκία, η οποία έχει πλούσιο ιστορικό της χρήσης εκ μέρους της μιας πληθώρας proxy συμμαχιών στη Συρία και στη Λιβύη. Οι συγκεκριμένες συμμαχίες εξυπηρετούν, έναντι αμοιβής βέβαια, τους στόχους της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει τις σχέσεις της Τουρκίας με αυτά τα proxyγκρούπς στη Συρία.

Overview of the relations between Turkey and Syria’s armed opposition groups

Από το 2016 η Τουρκία, έχει κάνει άξονα της εξωτερικής της πολιτικής τη δημιουργία στοχοποιημένων,  αποτελεσματικών και προσαρμοσμένων ανάλογα με την περίπτωση σχέσεων, με διαφορετικές κατηγορίες ενόπλων οργανώσεων, που αντιτίθενται στην κυβέρνηση του Ασσαντ. Η συνεισφορά δε του «Ελεύθερου Συριακού Στρατού» (SNA), μιας καθαρά παραστρατιωτικής οργάνωσης,  έχει αποβεί καταλυτική στη στρατηγική προσπάθεια της Τουρκίας να δημιουργήσει «αποστρατικοποιημένες ζώνες». Σε αντάλλαγμα, η Τουρκία δίνει στην οργάνωση οπλισμό, τροφοδοσία, μισθό και εκπαίδευση.

Μια άλλη οργάνωση που η Τουρκία χρησιμοποιεί ως proxy, είναι η Εθνική Οργάνωση Απελευθέρωσης (NLF), η οποία χρησιμοποιείται ως οπισθοφυλακή από την Τουρκία στις τουρκικές επιχειρήσεις του Αφρίν και της Αζάζ-Γιαμπουλούς. Η Τουρκία επίσης παρέχει και σ’ αυτή την οργάνωση μισθό, τροφοδοσία, οπλισμό και εκπαίδευση.

Η Ελλάδα. Στην παρούσα συγκυρία η Ελλάδα θα πρέπει να υιοθετήσει καινούργιες στρατηγικές και να εφαρμόσει στρατιωτικές καινοτομίες και τακτικές που απέχουν παρασάγγας από τις λογικές και τακτικές του πάλαι ποτέ ψυχρού πολέμου. Καμιά σκέψη, ως προς τη δομή που πρέπει να αποκτήσει και τις συμμαχίες που πρέπει να επιδιώξει η Ελλάδα στο πλαίσιο της  ατμόσφαιρας που κυριαρχεί στη γειτονιά της και η οποία γίνεται όλο και πιο αποπνικτική, δεν μπορεί να μείνει εκτός συζήτησης και προβληματισμού ούτε όμως και να γίνει δεκτή ή ν’ αποριφθεί αποκλειστικά και μόνο με κριτήριο την εξίσωση κόστους/κέρδους.