«Παύλος Μελάς» και Λάρισα, οι ζωντανοί-νεκροί αιχμάλωτοι των ναζί

Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος

(δεύτερο μέρος)

Το πρώτο μέρος ΕΔΩ

Τα δυο μεγαλύτερα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί- μετά το Χαϊδάρι-, ήταν εκείνα στην Σταυρούπολη της Θεσσαλονίκης με την ονομασία «Παύλος Μελάς» και της Λάρισας.

Πραγματικά κέντρα βασανισμού και εξαθλίωσης της ανθρώπινης ύπαρξης, όπου οι κρατούμενοι, όσοι δεν εκτελέστηκαν, η προωθήθηκαν για καταναγκαστική εργασία στην Γερμανία, αργοπέθαιναν από τις αρρώστιες, τον υποσιτισμό και τα βασανιστήρια.

Ο θάνατος εκεί ήταν λύτρωση…

Από τα στρατόπεδα αυτά πέρασαν οι πιο άγριοι βασανιστές, που το όνομα τους και μόνο, προκαλεί ανατριχίλα και τρόμο.

Κάποιοι μάλιστα μετά την απελευθέρωση καταδικάστηκαν για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας!

ΟΙ ΜΕΛΛΟΘΑΝΑΤΟΙ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΑΡΧΗ ΛΙΣΤ 

Το κολαστήριο «Παύλου Μελά» ήταν ένα στρατόπεδο στη Σταυρούπολη της Θεσσαλονίκης. 

Επί Γερμανικής κατοχής, στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, λειτούργησε ως στρατόπεδο κράτησης, σε πρώην στρατώνες πυροβολικού από τη γερμανική υπηρεσία ασφαλείας (SD). 

Μετά την απελευθέρωση του 1944 συνέχισε τη λειτουργία του ως στρατόπεδο του Ελληνικού Στρατού έως το 2005.

Το συγκρότημα στρατώνων υπάρχει από το 1881 και η γαλλική συμμαχική Στρατιά το χρησιμοποίησε στη διάρκεια των ετών 1915 – 1917 στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το 1941 κατέλαβαν το στρατόπεδο γερμανικά στρατεύματα κατοχής. 

Αρχικά 278 άτομα που συνελήφθησαν στις 5 Ιουλίου 1941 κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων κατά της ελληνικής αντίστασης κρατούνταν φυλακισμένοι στο στρατόπεδο.

Στους κρατούμενους συμπεριλαμβάνονταν αρκετές εθνικότητες. Εκτός από Έλληνες, Σέρβους και Εβραίους υπήρχαν και Αλβανοί, Βόσνιοι, Πολωνοί, Ρώσοι, Γάλλοι, αλλά και Βούλγαροι και Γερμανοί, ενώ μετά την παράδοση της Ιταλίας το 1943 φυλακίστηκαν και Ιταλοί.

Μετά από αρκετές πράξεις σαμποτάζ και επιθέσεων, ο διοικητής της στρατιωτικής διοίκησης Θεσσαλονίκης-Αιγαίου, Κουρτ φον Κρέντσκι, διέταξε τον Σεπτέμβριο του 1941 την δημιουργία στρατοπέδου συγκέντρωσης στη Θεσσαλονίκη. 

Ο Επικεφαλής της Βέρμαχτ για την Νοτιοανατολική Ευρώπη, Βίλχελμ Λιστ ,ζητούσε να κρατούνται όμηροι κρατούμενοι για να εφαρμοστεί η διαταγή εξιλέωσης Sühnebefehl (888/41) σύμφωνα με την οποία για κάθε νεκρό Γερμανό στρατιώτη έπρεπε να πυροβοληθούν 50 έως 100 κομμουνιστές. Μερικές από τις εκτελέσεις πραγματοποιήθηκαν μέσα στο στρατόπεδο και σε διάφορα μέρη γύρω από αυτό συμπεριλαμβανομένης της φυλακής του Επταπυργίου.

Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗ

Η πρώτη εκτέλεση πραγματοποιήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1941.

Στις 27 Δεκεμβρίου 1941, ύστερα από μια πράξη σαμποτάζ στο σιδηροδρομικό δίκτυο και την ανατίναξη του σπιτιού του στενού συνεργάτη των Γερμανών Γεώργιου Πούλου, ο στρατιωτικός διοικητής της Θεσσαλονίκης διέταξε την εκτέλεση δώδεκα κρατουμένων στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, ως αντίποινα για το σαμποτάζ για το οποίο ευθύνονταν, σύμφωνα με τους Γερμανούς, οι κομμουνιστές.

 Οι φύλακες, οι γιατροί, οι νοσοκόμες και οι μάγειρες του στρατοπέδου ήταν Έλληνες, και η διοίκηση ελληνική, αλλά υπό άμεση γερμανική επιτήρηση, κάτι πρωτοφανές για τις κατεχόμενες χώρες.

Σε ότι αφορά τον αριθμό των εκτελέσεων, από τη μέχρι στιγμής έρευνα, που πραγματοποιείται εδώ και ένα χρόνο, έχει προκύψει ότι αυτές ξεπέρασαν τις εξακόσιες με επτακόσιες, ωστόσο αυτός είναι ένας κατά προσέγγιση αριθμός, που μένει να αναλυθεί περισσότερο.

 

Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΦΥΜΑΤΙΚΩΝ

Από το στρατόπεδο «Παύλου Μελά», το «Χαϊδάρι της Θεσσαλονίκης», την 1η Μάρτιου του 1943, πήραν οι Γερμανοί και εκτέλεσαν 38 αριστερούς – αγωνιστές που κρατούνταν 7 και πάνω χρόνια στις φυλακές και τους οποίους η κυβέρνηση πριν την κατοχή παρέδωσε ομήρους στους κατακτητές τον Απρίλη του 1941.

Οι 18 απ’ αυτούς ήταν πρώην εξόριστοι, που μεταφέρθηκαν εκεί, από την Ανάφη κι επειδή αρνήθηκαν την πρόταση να δεχτούν τη βουλγαρική υπηκοότητα εκτελέστηκαν. 

Τους υπόσχονταν πως αν δέχονταν να γίνουν Βούλγαροι υπήκοοι (κατάγονταν από περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας που είχαν παραχωρηθεί στη φασιστική κυβέρνηση της Βουλγαρίας και βρίσκονταν κάτω από τη βουλγαρική κατοχή) θα τους άφηναν αμέσως ελεύθερους. 

Οι υπόλοιποι ήταν φυματικοί που τους είχαν πάρει από το σανατόριο της Πέτρας – Ολύμπου και τους μετέφεραν στο στρατόπεδο για να τους εκτελέσουν.

Στις 6 Ιουνίου 1944 εκτελέστηκαν 101 όμηροι κρατούμενοι. 

Η τελευταία εκτέλεση πραγματοποιήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 1944.

Το στρατόπεδο Παύλου Μελά απελευθερώθηκε στις 21 Οκτωβρίου 1944, λίγες μέρες πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.

ΟΙ ΙΤΑΛΟΙ  ΣΤΗΝ ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΙΚΑΛΑ

«Κάζα Πρεβεντίβα»: 

Στα ιταλικά σημαίνει «σπίτι του κρατούμενου» και με αυτό το όνομα πέρασε στην ιστορία το ιταλικό στρατόπεδο των Τρικάλων, στα μαύρα χρόνια της Κατοχής. Άρχισε να λειτουργεί τον Σεπτέμβριο του 1941 και διατηρήθηκε ως τις 18 Μαΐου του 1943 -είκοσι σχεδόν μήνες- οπότε και διαλύθηκε.

 Αρχικά εγκαταστάθηκε σ’ ένα παλιακό δίπατο κτίριο γνωστό ως «μύλος του Κατσάμπα», που βρισκότανε πίσω από τον Σιδηροδρομικό σταθμό, ανάμεσα στις σιδηροδρομικές γραμμές και το ποτάμι της Αγίας Μονής και τρεις μήνες μετά, τον Δεκέμβριο μεταφέρθηκε στην συνοικία Κουτσομύλια κι’ εγκαταστάθηκε στο εκεί δημοτικό σχολείο.

Σ’ αυτό κλείστηκαν στην αρχή κρατούμενοι από τη Θεσσαλία και στη συνέχεια από την Αθήνα, την Θεσσαλονίκη και άλλες περιοχές. Ανάμεσά τους ήταν και πολιτικοί κρατούμενοι, ,πολλοί από τους οποίους, ήταν σημαίνοντα στελέχη του Κ.Κ.Ε

Οι Ιταλοί το είχαν επιτάξει ένα μήνα νωρίτερα σπάζοντας την πόρτα του.

 Με αγγαρεία των κατοίκων της περιοχής Τρικάλων, επισκεύασαν το επάνω πάτωμα, όπου εγκαταστάθηκε η φρουρά των Καραμπινιέρων και είκοσι στρατιώτες, καθώς και η Διοίκηση.

Στο υπόγειο σιδερόφραξαν πόρτες και παράθυρα κι’ έζωσαν με αγκαθωτό σύρμα τον αυλόγυρο. 

Η πρώτη παρτίδα κρατουμένων που έφθασε στο στρατόπεδο, περιελάμβανε 112 νεαρά άτομα, ηλικίας 18-25 χρόνων, όλοι τους σαλταδόροι, που τους είχαν πιάσει στο Βόλο να κάνουν «πλιάτσικο» σε στρατιωτικούς καταυλισμούς, σε λάστιχα αυτοκινήτων κλπ. 

Η πράξη τους αυτή, θεωρήθηκε από τους Ιταλούς κατακτητές «σαμποτάζ».

Οι συνθήκες διαβιώσεως στην «Κάζα Πρεβεντίβα» τον πρώτο καιρό, ήταν πολύ άθλιες.

 Οι κρατούμενοι υπόφεραν από τη βρώμα, την ψώρα και τους ποντικούς.

 Τους θέριζε και η πείνα.

 Έτρωγαν ότι τους έστελνε ο Δήμος, συνήθως πράσα, σπανάκι, παντζάρια, κρεμμύδια, μαζί με λίγη λασπωμένη μπομπότα.

Ο Κώστας Στούρνος, γράφει σχετικά στο βιβλίο του: 

Η «Κάζα Πρεβεντίβα» είναι μια φυλακή απ’ τις χειρότερες που μπορεί να φανταστεί και θανατοποινίτης κατάδικος

. Έχει μια μεγάλη ισόγεια σάλα πλακοστρωμένη που πιάνει όλο το ισόγειο και με μια μοναδική πόρτα σιδεροζωσμένη και σιδερόφρακτα παράθυρα. 

Παντού υπάρχει άφθονη ψείρα και μιλιούνια οι ποντικοί.

 Και το σπουδαιότερο, δεν έχει συσσίτιο.

 Η ιταλική υπηρεσία του στρατοπέδου, δεν θεωρεί τον εαυτό της υποχρεωμένο να δώσει συσσίτιο στους κρατούμενους. 

Οι κρατούμενοι μένουν ακόμη στη ζωή μ’ ένα μοναδικό πρασόζουμο που το παραχωρεί ο Δήμος Τρικάλων και από ογδόντα δράμια λασπωμένη μπομπότα που είναι η μόνη που υπάρχει τροφή».

Ο Κ. Λουλές που ήταν κρατούμενος στην «Κάζα Πρεβεντίβα», θυμάται: 

«Οι εκτελέσεις γίνονταν μπροστά στα μάτια μας στο νεκροταφείο της πόλης που ήταν λίγο πιο πέρα από το στρατόπεδο. 

Μαντεύει κανένας από αυτό και την τρομερή δοκιμασία μας όταν γίνονταν εκτελέσεις. Γίνονταν αυτές το πρωί, σε ώρα που το στρατόπεδο ήταν ανοιχτό.

 Σαν βλέπαμε από μακριά το καμιόνι με το εκτελεστικό απόσπασμα να έρχεται, όλο το στρατόπεδο πάγωνε.

 Και ο καθένας αναρωτιόταν μέσα του: «Να ναι άραγε η σειρά μου;»

Η δημιουργία του στρατοπέδου στην πρωτεύουσα της Θεσσαλίας, ήταν απόφαση της ιταλικής κατοχικής δύναμης όταν έφθασε στη Λάρισα τον Ιούνιο του 1941. 

Το στρατόπεδο στεγάσθηκε στις εγκαταστάσεις του αντιαεροπορικού πυροβολικού, οι οποίες βρίσκονταν μέσα στην περιοχή του αεροδρομίου. 

Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του υπολογίζεται ότι 30.000 κρατούμενοι πέρασαν από τα άθλια και αφιλόξενα κτίσματά του. 

Υπήρχαν περιπτώσεις όπου ο αριθμός των κρατουμένων του στρατοπέδου ξεπερνούσε τα 1.500 άτομα. 

Από άποψη κίνησης είχε γίνει το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης σε όλη την Ελλάδα.

 Με την έναρξη της λειτουργίας του άρχισαν να μεταφέρονται σ’ αυτό αιχμάλωτοι, πολιτικοί κρατούμενοι, κατάδικοι, υπόδικοι, εξόριστοι, όμηροι, αριστεροί, αντάρτες και ύποπτοι.

(αύριο τα άγνωστα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Ελλάδα)

Πληροφορίες

«Στρατόπεδο Παύλου Μελά»

occupation-memories.org.

«Pavlos Melas.gedenkorte-europa.eu.

Δήμος Τρικκαιων

gedenkorte-europa