Οι συστημικοί κίνδυνοι από ένα Brexit χωρίς συμφωνία

Του Υποπτέραρχου  (Ο) ε.α.

Δημητρίου Δρόσου

(MBA, MSc, PM, MA, LLB) Μέλους ΔΣ/ΣΕΕΘΑ

Oι προοπτικές της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης κατά την Christine Lagarde, (νυν Πρόεδρος της ECB), δεν προβλέπονται ευοίωνες. Στις συνόδους του IMF και της World Bank (12-14 Απριλίου), η Lagarde με την τότε ιδιότητά της (τότε Διευθύντρια του IMF) ήδη είχε αναφέρει ότι η παγκόσμια οικονομία έπειτα από δύο έτη σταθερής ανάπτυξης αρχίζει και γίνεται επισφαλής, με τις προβλέψεις να είναι συγκρατημένες.

Συστημικοί κίνδυνοι αρχίζουν και εμφανίζονται στο παγκόσμιο εμπόριο, (no deal Brexit, Τουρκική Λίρα, πολιτική αστάθεια Ιταλίας, εμπορική συμφωνία με Κίνα, πρόσφατη οικονομική κρίση στις σχέσεις Ν. Κορέας και Ιαπωνίας, επιβράδυνση της Γερμανικής οικονομίας, κλπ).

Η παγκόσμια οικονομική σταθερότητα διαταράσσεται και από άλλες εγγενείς αβεβαιότητες που αυξάνουν την οικονομική μεταβλητότητα (volatility) του συστήματος και αυξάνουν επίσης τον πιστωτικό κίνδυνο (credit risk), όπως οι ζημιές που ανακοίνωσε στις 24/7/19 η Deutsche Bank, για το Β’ τρίμηνο του έτους, την περικοπή 18.000 θέσεων εργασίας και την περαιτέρω υποχώρηση της μετοχής της, ενώ τα προβλήματα της παγκόσμιας αυτής τράπεζας επιδεινώθηκαν με το πρόστιμο που επέβαλλαν οι ΗΠΑ το 2017 των 7,2 δισ. USD για το ρόλο της τράπεζας στην κρίση της αγοράς των στεγαστικών δανείων.

Ωστόσο οι οικονομικές συνέπειες που θα προκαλέσει ένα no deal Brexit στην οικονομική αβεβαιότητα και στην παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση, θεωρούνται πολύ μεγαλύτερες από όλους τους προηγούμενους συστημικούς οικονομικούς κινδύνους.

Αυτό που ξεκίνησε ως συντεταγμένη έξοδος με συμφωνία και το μόνο σημαντικό πρόβλημα αρχικά, ήταν το ζήτημα των συνόρων της Βρετανικής Βόρειας Ιρλανδίας με την Ιρλανδία (Éire), ήτοι το λεγόμενο backstop, έχει εξελιχθεί σε σοβαρό πρόβλημα μεταξύ Ε.Ε. – Ηνωμένου Βασιλείου αλλά και παγκοσμίως.

Η πρώην Βρετανίδα πρωθυπουργός Theresa May, εμφανίσθηκε σχετικά άτολμη στη λήψη αποφάσεων, ενώ ζήτησε παράταση στην προγραμματισμένη για το Μάρτιο 2019, έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου και προσέγγισε για αυτό τον ηγέτη του Εργατικού Κόμματος (Labor Party) Jeremy Corbyn. Συναντήθηκε χωρίς αποτέλεσμα όμως, μαζί του στις 03/04/19, αναζητώντας μία συμβιβαστική λύση για να βγει η χώρα από το αδιέξοδο, εγκαταλείποντας την ελπίδα να περάσει τη συμφωνία του Ηνωμένου Βασιλείου με την Ε.Ε., με τις ψήφους των Tories και του Βόρειου Ιρλανδικού κόμματος DUP. Προσπάθησε για μία συμβιβαστική γραμμή για ποιο χαλαρό Brexit που θα προέβλεπε μόνιμη τελωνειακή ένωση με την Ε.Ε. έστω και με τις ψήφους των Εργατικών, υπαναχωρώντας από τις κόκκινες γραμμές της, χωρίς επιτυχία. Αρνήθηκε να προκηρύξει εκλογές παρά τις ήττες της στο Βρεατνικό κοινοβούλιο, ενώ ζήτησε παράταση του άρθρου 50 για αποχώρηση της Βρετανίας έως στις 23/05/2019, πριν την προκήρυξη των Ευρωεκλογών για να μην λάβει μέρος το ΗΒ σε αυτές, λόγω μη ύπαρξης συνφωνίας στη Βουλή των Κοινοτήτων.

Ο Corbyn δέχεται πιέσεις από την φιλοευρωπαϊκή πτέρυγα των Εργατικών για νέο δημοψήφισμα, θέση που στηρίζει η ελάσσων αντιπολίτευση. Η Βουλή Κοινοτήτων αποφάσισε στις 03/04/19 με οριακή πλειοψηφία μίας έδρας να μην υπάρξει τρίτος γύρος “ενδεικτικών ψηφοφοριών” για εξέταση εναλλακτικών λύσεων, όπου στην πράξη αυτό σήμαινε ότι ο διάλογος May – Corbyn ήταν η μοναδική πλέον λύση, διαφορετικά ελλόχευε ο κίνδυνος για άτακτο Brexit. Τι σημαίνει αυτό; Επιβολή τελωνειακών και ρυθμιστικών ελέγχων, περιορισμό στην ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και κεφαλαίων, όπως άλλωστε το δήλωσε και ο ίδιος ο Pierre Moscovici  στις 03/04/19 καθώς εξηγούσε σχέδια έκτακτης ανάγκης για τα τελωνεία, αναφέροντας ότι ο τελωνειακός κώδικας της Ε.Ε. θα εφαρμόζεται σε όλα τα αγαθά που φθάνουν από το Ηνωμένο Βασίλειο, ελέγχοντας τα εισαγόμενα αγαθά στη βάση της ανάλυσης κινδύνου και αυξάνοντας το κόστος της γραφειοκρατίας, ενώ αναμένονται περίπλοκοι υπολογισμοί αποπληρωμής ΦΠΑ, με αποτέλεσμα στη ρευστότητα των επιχειρήσεων. Η ύπαρξη νέων τελωνειακών συνόρων μεταξύ Ιρλανδίας και της Βρετανικής Βόρειας Ιρλανδίας ελλοχεύει νέους κινδύνους υπονόμευσης της ειρήνης.

Την ίδια στιγμή, σημαντικό ποσοστό Βρετανών απαιτούν από το Ηνωμένο Βασίλειο να προχωρήσει στην «έξοδο» ακόμη και χωρίς συμφωνία, ενώ αντίστοιχα μία μεγάλη μερίδα πολιτών, ζητούν νέο δημοψήφισμα. Στις 03/04/19 παραιτήθηκαν από την κυβέρνηση δύο στελέχη: ο υφυπουργός Brexit Chris Heaton Harris αναφέροντας ότι δεν μπορεί να στηρίξει περαιτέρω παράταση του άρθρου 50, της συνθήκης της Λισαβώνας και ο υφυπουργός Ουαλίας Nigel Adams. Οι λόγοι παραίτησης φαίνονται στην παρακάτω επιστολή:

Η Bρετανική οικονομία είναι πιθανόν να συρρικνωθεί τους επόμενους μήνες, αφού οι ανησυχίες για το Brexit οδήγησαν τον δείκτη υπηρεσιών PMI της IHS Markit/CIPS βαρόμετρο της οικονομίας, κάτω από το επίπεδο των 50 μονάδων, που υποδηλώνει ανάπτυξη, για πρώτη φορά από τον Ιούλιο του 2016, αμέσως μετά το δημοψήφισμα των Βρετανών για την αποχώρηση από την ΕΕ.

Η May τελικά στις 24/05/2019 μετά στη συντριβή της στις ευρωεκλογές, ανακοίνωσε την παραίτησή της από την Πρωθυπουργία, ενώ από την ηγεσία των Torries στις 07/06/2019, αποτυγχάνοντας να βρει μία συμβιβαστική λύση για την υλοποίηση του Brexit σε μία χώρα βαθειά διαιρεμένη, ενώ ο ηγέτης των Εργατικών ζήτησε άμεσα εκλογές.

Το Λονδίνο ζήτησε νέα αναβολή του Brexit το αργότερο έως 31/10/2019, προκειμένου ο διάδοχος της May, o Boris Johnson επαναδιαπραγματευθεί τη συμφωνία αποχώρησης. Ο νέος πρωθυπουργός είναι οπαδός της σκληρής γραμμής Brexit. Ο Ιρλανδός ΥΠΕΞ Simon Coveney δήλωσε ότι η Ε.Ε. δεν θα προσφέρει καλύτερη συμφωνία για το Brexit, δηλώνοντας μάλιστα ότι αν ο νέος Πρωθυπουργός, νομίζει ότι θα είναι σκληρότερος διαπραγματευτής από τη May εξασφαλίζοντας καλύτερη συμφωνία για το Ηνωμένο Βασίλειο με την Ε.Ε., κάνει λάθος γιατί δεν είναι αυτός ο τρόπος με τον οποίο εργάζεται η Ε.Ε.

O Nigel Farage χάρηκε με τις τελευταίες εξελίξεις αναφέροντας ότι οι δύο πρώην ηγέτες των Συντηρητικών με φιλοευρωπαϊκά ένστικτα έφυγαν, οπότε ελπίζει οι Tories να μάθουν από αυτό κρίνοντας σωστά τη διάθεση της χώρας αλλά και των συντηρητικών για αποχώρηση από την Ε.Ε..

Με την άνοδο του Johnson στην Πρωθυπουργία το άτακτο Brexit γίνεται αρκετά πιθανό, καθώς ο ηγέτης του Ηνωμένου Βασιλείου ρίχνει το μπαλάκι της επαναδιαπραγμάτευσης στους εταίρους της Ε.Ε. Οι συνέπειες του no deal Brexit θα αρχίσουν για τους Βρετανούς να βιώνονται από 01/11/2019.

Το 28% των τροφίμων στα super markets προέρχεται από την Ε.Ε., κυρίως φρούτα και λαχανικά και η τιμή τους αναμένεται να αυξηθεί αρκετά, ενώ σε αρχικό στάδιο θα παρατηρηθούν ελλείψεις τροφίμων. Οι Sunday Times στις 18/08/2019 δημοσίευσαν κυβερνητικά έγγραφα ότι το ΗΒ θα βρεθεί επίσης αντιμέτωπο με ελλείψεις φαρμάκων (ειδικά αναλγητικά και αντικαταθλιπτικά), ενώ το 85% των φορτηγών που περνούν στην Ε.Ε. μπορεί να μην είναι έτοιμα για τελωνειακούς ελέγχους στη Γαλλία, γεγονός που θα προκαλέσει αρχικά προβλήματα στα λιμάνια και στα σημεία ελέγχου. Έξτρα μέτρα θα απαιτηθούν για τη διακίνηση των Βρετανών στην Ευρώπη καθώς μία από τις θεμελιώδεις ελευθερίες της Ε.Ε. (ελευθερία διακίνησης ανθρώπων) θα πάψει να υφίσταται. Παράλληλα υφίσταται κυβερνητικό πρόγραμμα έκτακτης ανάγκης με το όνομα «Yellowhammer». Η κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας δήλωσε ότι τα έγγραφα που διέρρευσαν βασίζονται στο χειρότερο σενάριο του no deal Brexit.

Εκτιμάται ότι θα απαιτηθούν σκληρά σύνορα στη Β. Ιρλανδία, καθώς οι σχεδιασμοί αποφυγής ελέγχων δεν θεωρούνται βιώσιμοι. Ο Corbyn θα προσπαθήσει να ρίξει την κυβέρνηση μέσα στο Σεπτέμβριο, για να καθυστερήσει η αποχώρηση. Παρά τον εσωτερικό εμφύλιο όμως στο Συντηρητικό κόμμα, είναι αμφίβολο κατά πόσο θα υπάρξουν βουλευτές των Συντηρητικών που θα στηρίξουν Κυβέρνηση των Εργατικών.

Οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις της Βρετανίας θεωρούν ότι η άτακτη αποχώρηση θα είναι καταστροφή για τη χώρα, καθώς θα πλήξει την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, θα προκαλέσει σοκ στις αγορές, θα αποδυναμώσει το City του Λονδίνου ως παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κέντρο, δίνοντας αντίστοιχα ώθηση στην Φραγκφούρτη. Τραπεζικά έξοδα θα επιβαρύνουν τις συναλλαγές εκατέρωθεν. Η δημιουργία αποθεμάτων για να αντιμετωπισθούν οι ελλείψεις φαρμάκων θα αυξήσει το εφοδιαστικό κόστος αυτών (extra warehouse space and costs). H ύπαρξη δασμών και τελωνειακών ελέγχων θα αυξήσει το κόστος όλων των εισαγόμενων προϊόντων μετακυλίοντας το κόστος στους Βρετανούς πολίτες. Οι τιμές των κατοικιών αναμένεται να πέσουν ελαφρά όπως φαίνεται στο διάγραμμα:

Αντίθετα οι οπαδοί του άτακτου Brexit εκτιμούν προσωρινές τις δυσκολίες αλλά στη συνέχεια θεωρούν ότι η Βρετανία θα ακμάσει ξανά μακριά από τα δεσμά της αποτυχημένης όπως πιστεύουν Ε.Ε. O Boris Johnson ανακοίνωσε ότι από τη στιγμή που θα επιβληθούν μέτρα στη διακίνηση των πολιτών της Βρετανίας στην Ε.Ε. λογιζόμενοι πλέον ως πολίτες τρίτης χώρας, τότε αντίστοιχα μέτρα θα επιβληθούν και στους πολίτες της Ε.Ε. που ταξιδεύουν προς το ΗΒ (π.χ. στο θέμα των διαβατηρίων, visas, border control). H υγειονομική ασφάλεια που παρέχει η κάρτα European Health Insurance Card (EHIC) θα παύσει να υφίσταται. Όσοι ταξιδεύουν προς ΗΒ θα απαιτείται να έχουν μαζί τους πάντα και εισιτήριο επιστροφής, πράσινη κάρτα ασφάλισης οδήγησης θα απαιτείται για όσους θέλουν να οδηγήσουν, ενώ ίσως υπάρξουν και αλλαγές στις άδειες οδήγησης για όσους Ευρωπαίους θέλουν να οδηγήσουν στην Βρετανία ή το ανάποδο για τους Βρετανούς στην Ε.Ε. To roaming κόστος στα κινητά τηλέφωνα αναμένεται να αυξηθεί μεταξύ Ε.Ε. και ΗΒ. Αβεβαιότητα θα υπάρξει αρχικά για τις σπουδές στο ΗΒ και ειδικότερα για τα προγράμματα Erasmus τόσο στο ΗΒ για τους Ευρωπαίους φοιτητές όσο και στην Ε.Ε. για τους Βρετανούς φοιτητές.

Όσοι Βρετανοί διαμένουν μόνιμα στην Ε.Ε., η Κυβέρνηση του ΗΒ ζήτησε να απολαμβάνουν τα δικαιώματα των πολιτών της Ε.Ε. και στο πλαίσιο της αμοιβαιότητας (reciprocity) να διατηρήσει το Λονδίνο τα δικαιώματα των Ευρωπαίων πολιτών που διαμένουν στο ΗΒ, ανεξάρτητα από τον τρόπο αποχώρησης. Επίσης οι συμβάσεις αποφυγής διπλής φορολογίας με την Ε.Ε. θα διατηρηθούν εκατέρωθεν σε περίπτωση do deal Brexit.

Ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Mark Carney είπε ότι ο κίνδυνος ενός “no deal” είναι ανησυχητικά υψηλός χαρακτηρίζοντας αστειότητες ότι το Λονδίνο μπορεί να διαχειρισθεί τις οικονομικές συνέπειες.

Η Ε.Ε. επίσης πιστεύει ότι ο χαμένος της υπόθεσης θα είναι το ΗΒ, όπως δήλωσε η εκπρόσωπός της στις 19/08/2019 Natasha Berto, καθώς όλο το πρωτογενές ή δευτερογενές Ευρωπαϊκό δίκαιο θα πάψει να ισχύει χωρίς μεταβατική περίοδο, προκαλώντας διαταραχές στις επιχειρήσεις και στους πολίτες, επηρεάζοντας πολύ περισσότερο το ΗΒ από ότι την Ε.Ε. Είναι λοιπόν το no deal Brexit μία lose – lose υπόθεση. Αν και μέχρι σήμερα δεν έχουν εγερθεί ιδιαίτερα εθνικά θέματα είναι πιθανό ένα νέο δημοψήφισμα της Σκωτίας για απόσχιση (η ηγέτιδα του Εθνικού κόμματος Σκωτίας Nicola Sturgeon το επιδιώκει), καθώς η πλειοψηφία των Σκωτσέζων τάσσεται υπέρ της Ε.Ε. Κίνδυνοι ελλοχεύουν και στο Ιρλανδικό ζήτημα, το οποίο βρίσκεται σε ιδιότυπη χειμερία νάρκη από την ειρηνευτική διαδικασία που επιτεύχθηκε το 1998 (Good Friday 10/04/1998), καθώς ενδεχόμενα «σκληρά» σύνορα μεταξύ Β. Ιρλανδίας και υπόλοιπης Ιρλανδίας ενδεχομένως να ξυπνήσει φόβους του Καθολικού πληθυσμού για πλήρη ενσωμάτωση στη Μ. Βρετανία. Αν και δεν μνημονεύεται αυτό συχνά, παρά μόνο οι οικονομικές – κοινωνικές συνέπειες της άτακτης υποχώρησης, ενδέχεται να προκύψουν και γεωπολιτικές παράμετροι που σε συνδυασμό με την ψυχρότητα που θα επικρατήσει σε περίπτωση άτακτου Brexit του ΗΒ με την Ε.Ε. να επηρεάσει το Ατλαντικό σύστημα ασφάλειας.

O Economist Intelligence Unit (ΕΙU) στην πρόβλεψή του τον Αύγουστο 2019, συνεχίζει να κατατάσσει στις μεγαλύτερες παγκόσμιες αιτίες κινδύνου που αυξάνουν την αβεβαιότητα, το Brexit χωρίς συμφωνία όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.

Global Forecasting Service / Global Risk.

August 2019

A US-China trade conflict morphs into a full-blown global trade war

     US corporate debt burden turns downturn into a recession

     Contagion spreads to create a broad-based emerging markets crisis

     China suffers a prolonged and disorderly economic downturn

     Supply shortages lead to globally damaging oil price shock

     Territorial or sovereignty disputes in the South or East China Sea lead to an outbreak of hostiliti

     Inter-state cyber-attacks cripple large parts of the internet

     Political gridlock leads to a disorderly no-deal Brexit

     There is a major military confrontation on the Korean peninsula

     Political and financial instability lead to an Italian banking crisis