Της Χριστίνας Σ. Φλάσκου*
Ο Τούρκος πρόεδρος εκμεταλλευόμενος τις εξελίξεις στη Συρία απειλεί με νέα στρατιωτική επέμβαση προσπαθώντας να εξυπηρετήσει δύο αλληλένδετους στόχους. Η διττή σημασία μιας ενδεχόμενης επέμβασης έγκειται στο ότι από τη μια πλευρά θεωρείται ως πολιτικό «χαρτί» για εσωτερική κατανάλωση ενόψει των επερχόμενων τοπικών εκλογών του Μαρτίου και από την άλλη πλευρά εκτιμάται ως μια ευκαιρία για προώθηση των τουρκικών επιδιώξεων στην περιοχή, με την εκκαθάριση των κουρδικών πολιτοφυλακών και τον ενεργό ρόλο της Τουρκίας στη δημιουργία ζώνης ασφαλείας στη Συρία.
Το ζήτημα της τουρκικής στρατιωτικής επιχείρησης ανατολικά του Ευφράτη αναδεικνύεται, μετά και τις τελευταίες εξελίξεις, ως ένα από τα «καυτά» θέματα της προεκλογικής ατζέντας, ενώ χαρακτηρίζεται όχι μόνο σαν στρατηγική επιλογή του Erdoğan, αλλά και ως ένας από τους παράγοντες που θα καθορίσουν τα αποτελέσματα των επικείμενων τοπικών εκλογών.
Επισημαίνεται ότι οι τοπικές εκλογές της 31ης Μαρτίου, που λαμβάνουν χώρα σε ένα κλίμα πολωτικό, είναι οι πρώτες εκλογές σε τοπικό επίπεδο που θα διεξαχθούν με το σχηματισμό συμμαχιών μεταξύ των πολιτικών κομμάτων και η τελευταία εκλογική αναμέτρηση μέχρι το 2023. Τα κόμματα της «Λαϊκής Συμμαχίας» (AKP και MHP) θα προσπαθήσουν να εδραιώσουν περαιτέρω τα εθνικιστικά και συντηρητικά τμήματα της κοινωνίας, ενώ τα CHP και IYI θα προσπαθήσουν να προσελκύσουν τις ψήφους των κεντροδεξιών ψηφοφόρων.
Ένας πρώτος λόγος, λοιπόν, για στρατιωτική επέμβαση τη δεδομένη χρονική στιγμή είναι η προσπάθεια συσπείρωσης της εκλογικής βάσης. Όπως αναφέρεται, στην Τουρκία ο κουρδικός εθνικισμός γενικά και το YPG ειδικότερα αντιμετωπίζονται με βαθιά δυσπιστία, ενώ αυτό που ενώνει τους περισσότερους Τούρκους, ξεπερνώντας τις πολιτικές διαιρέσεις – ένθερμους φιλελεύθερους, θρησκευόμενους συντηρητικούς και σχεδόν όλους τους ενδιάμεσους – είναι η έντονη αντίθεσή τους στην κουρδική αυτονομία. Ο Erdoğan προσπαθεί να αξιοποιήσει αυτή την κατάσταση, αλλά και να κατευνάσει και να εξασφαλίσει την πολιτική στήριξη των ισχυρών υπερεθνικιστών πολιτικών και των οπαδών τους. Γι’ αυτό το λόγο, η ανακοίνωση για στρατιωτική επέμβαση δεν είναι μόνο επίκαιρη, αλλά θεωρείται και στρατηγική επιλογή.
Ένας δεύτερος λόγος είναι η προσπάθεια αποπροσανατολισμού του τουρκικού λαού από την αυξανόμενη δυσαρέσκεια που έχει προκαλέσει η επιβράδυνση της οικονομίας. Σύμφωνα με τον αναλυτή Atilla Yesilada «η χρονική στιγμή μιας επιχείρησης ανατολικά του Ευφράτη μπορεί να είναι μια προσπάθεια σταθεροποίησης της βάσης των ψηφοφόρων». Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος εκτιμά ότι τέτοιου είδους προσπάθειες αποδεικνύονται ανώφελες στο τέλος, καθώς «οι άνθρωποι νοιάζονται αν μπορούν να φέρουν το ψωμί στο σπίτι και αν δεν μπορούν, μια σαφής νίκη σε κάποια απομακρυσμένη τοποθεσία δεν σημαίνει πολλά γι ‘αυτούς».
Να σημειωθεί ότι οι επικείμενες τοπικές εκλογές λαμβάνουν χώρα σε μια μη ευνοϊκή χρονική περίοδο, με τα εισοδήματα να συμπιέζονται και τις εκτιμήσεις να δείχνουν ότι το 2019 θα είναι έτος χωρίς ανάπτυξη. Για να αντιμετωπιστεί η αντιδημοτικότητα που προκαλείται από την διολίσθηση της οικονομίας, ο Erdoğan προέβη σε ορισμένα προεκλογικά «δωράκια» στις χαμηλά εισοδηματικά οικογένειες, ενώ δεσμεύθηκε για αποκατάσταση της οικονομικής ανάπτυξης και μείωση του πληθωρισμού. Σε αυτά τα πλαίσια συμπεριλαμβάνονται η αύξηση του κατώτατου μισθού κατά 25%, η έκπτωση 10% στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος και φυσικού αερίου και η διάθεση δισεκατομμυρίων για προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας.
Σύμφωνα με έρευνες που διεξήχθησαν από διαφορετικά πολιτικά κόμματα η στήριξη προς το AKP είχε μειωθεί στα μέσα Δεκεμβρίου στο 36%. Ένας από τους σημαντικότερους λόγους αυτής της πτώσης είναι η κατάσταση της οικονομίας, η οποία απασχολεί τον τουρκικό λαό πολύ περισσότερο από άλλα ζητήματα, όπως αυτό της τρομοκρατίας. O Erdoğan, δράττοντας της ευκαιρίας ότι ακόμη δεν έχουν γίνει πλήρως ορατές οι επιπτώσεις της οικονομικής αναταραχής από τον λαό, προσπαθεί να αποσπάσει την προσοχή της κοινής γνώμης δίνοντας βαρύτητα στα ακόλουθα:
Πρώτον, στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας εντός και εκτός Τουρκίας. Αν και οι προετοιμασίες για νέα στρατιωτική επιχείρηση στη Συρία δεν γίνονται μόνο για τις τοπικές εκλογές, δεν υπάρχει αμφιβολία πως είναι προς όφελος της συμμαχίας AKP – MHP. Την ίδια στιγμή, ο πόλεμος κατά του PKK συνεχίζεται, ενώ σε δηλώσεις του στην επαρχία Kastamonu (Μαύρη Θάλασσα) ο υπουργός Εσωτερικών, Suleyman Soylu, ξεκαθάρισε ότι ακόμη και ο βαρύς χειμώνας δεν θα εμποδίσει τις τουρκικές δυνάμεις από το να εξαλείψουν τους «700 τρομοκράτες που έμειναν να κρύβονται στα βουνά».
Δεύτερον, στην ασφάλεια και σταθερότητα της χώρας. Εκτός από το «χαρτί» της τρομοκρατίας, Erdoğan και Bahçeli προσπαθούν, με τις επαναλαμβανόμενες προτροπές προς τα αντιπολιτευόμενα κόμματα ώστε να μην προκαλέσουν μαζικές διαμαρτυρίες τύπου Gezi, να δαιμονοποιήσουν τόσο το CHP, όσο και τα υπόλοιπα κόμματα της αντιπολίτευσης στα μάτια της τουρκικής κοινωνίας. Οι ανησυχίες έγκεινται στην πιθανότητα εξάπλωσης των διαδηλώσεων τύπου «Κίτρινων Γιλέκων» εξαιτίας του υψηλού κόστους ζωής και της ολοένα και αυξανόμενης ανεργίας. Εντούτοις, οι πολιτικές συνθήκες στην Τουρκία μετά τον Ιούλιο του 2016 δεν δίνουν κανένα περιθώριο ακόμη και για ειρηνικές διαδηλώσεις.
Οι θέσεις των CHP, MHP και HDP για ενδεχόμενη στρατιωτική επιχείρηση στη Συρία
Στις 13 Δεκεμβρίου ο πρόεδρος του κόμματος της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης (Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα), Kemal Kılıçdaroğlu, ερωτηθείς για το ενδεχόμενο στρατιωτικής επέμβασης, ήταν ιδιαίτερα προσεκτικός στις δηλώσεις του. «Η Τουρκία θα πρέπει να ακολουθήσει μια προσεκτική πολιτική έναντι των τρομοκρατικών στοιχείων. Η χώρα έχει το δικαίωμα να προχωρήσει σε επιχείρηση αν αυτό απαιτείται από τα εθνικά της συμφέροντα. Πρέπει να διατηρήσει την ασφάλειά της στη Μέση Ανατολή», υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι «είναι μία από τις ισχυρότερες χώρες της περιοχής και δεν θα πρέπει να επιτρέπει σε τρομοκρατικές οργανώσεις να φωλιάζουν στα σύνορά της».
Παρ’ όλα αυτά, στις αρχές Ιανουαρίου, ο Kılıçdaroğlu και σε απάντηση των δηλώσεων του υπουργού Άμυνας, Hulusi Akar, ότι είναι καθήκον της Τουρκίας να τελειώσει τον ISIL στη Συρία, αρνήθηκε να υποστηρίξει αυτή τη στρατιωτική επιχείρηση που, όπως υποστηρίζει η κυβέρνηση, είναι εναντίον του ISIL. «Δεν έχουμε ISIL στα σύνορα μας. Στέλνουν τους Τούρκους στρατιώτες στο “τέλμα” της Συρίας» και συνέχισε «ποιος σου έδωσε αυτή την εντολή; Ποιος σου είπε να πολεμήσεις στη Συρία; Γιατί πρέπει να σκοτώνονται Τούρκοι στρατιώτες τη στιγμή που ο Trump αποφεύγει τις απώλειες Αμερικανών στρατιωτών», προειδοποιώντας ταυτόχρονα ότι τώρα η Τουρκία είναι «ανοιχτή» σε παντός είδους ξένες απειλές.
Επιπρόσθετα, ο αντιπρόεδρος της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης ξεκαθάρισε ότι το CHP προτιμά τις διπλωματικές και «ειρηνικές» λύσεις, παρά τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην περιοχή. Παράλληλα, ο Kılıçdaroğlu τόνισε την αναγκαιότητα δημιουργίας διαύλων επικοινωνίας και άμεσων διαπραγματεύσεων με το καθεστώς Assad, δεδομένου ότι εκτίμησή του είναι ότι η Τουρκία από μόνη της δεν μπορεί να αναλάβει το βάρος επιχειρήσεων τόσο ευρείας κλίμακας στη συριακή κρίση.
Επομένως, ο Kılıçdaroğlu φαίνεται να υιοθετεί μια πιο μετριοπαθή στάση στοχεύοντας να μην έχει απώλειες στις τοπικές εκλογές ούτε από τους Κούρδους του HDP, ούτε και από τους εθνικιστές, προσπαθώντας ταυτόχρονα να διατηρήσει τις ισορροπίες με ξένους παράγοντες.
Από την μεριά του, ο ηγέτης του MHP (Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος) και εταίρος της «Λαϊκής Συμμαχίας», Devlet Bahçeli, τάχθηκε εναντίον στον οποιονδήποτε διάλογο της Τουρκίας με το καθεστώς Assad, δηλώνοντας στις 26 Δεκεμβρίου «σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να συμβεί αυτό. Θα είναι ντροπή και ήττα για την Τουρκία αν εγκαταλείψει ότι έχει πετύχει με τον αγώνα της κατά της τρομοκρατίας στα χέρια του καθεστώτος Assad». Τόνισε δε ότι ο κύριος στόχος της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής θα πρέπει να είναι η διάσωση της Συρίας από το καθεστώς Assad και εξέφρασε την υποστήριξή του στην «αποτελεσματική και πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης, ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή».
Να σημειωθεί ότι αυτές οι δηλώσεις έγιναν λίγες μόλις μέρες μετά την αναφορά του υπουργού Εξωτερικών, Mevlüt Çavuşoğlu, όπου άφηνε περιθώρια για κάποια αλλαγή πολιτικής τονίζοντας ότι «ο καθένας πρέπει να σκέφτεται να συνεργαστεί με τον Assad αν αυτός κερδίσει μετά από δημοκρατικές και αξιόπιστες εκλογές στο μέλλον».
Παράλληλα, ο Bahçeli υποστήριξε τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας εντός και εκτός συνόρων, υπογραμμίζοντας ότι ο τουρκικός Στρατός πρέπει να διεξάγει την ήδη ανακοινωθείσα επιχείρηση στην ανατολική Συρία. «Οι επιχειρήσεις της Τουρκίας κατά της τρομοκρατίας (Ασπίδα του Ευφράτη και Κλάδος Ελαίας) απέδωσαν καλά αποτελέσματα. Αλλά δεν πρέπει να το αφήσουμε ατελές». Και συνέχισε «η τρομοκρατία πρέπει να εξαλειφθεί».
Τέλος, το Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP) αντιτίθεται ανοιχτά στην πιθανή στρατιωτική επιχείρηση, υποστηρίζοντας ότι τόσο η Τουρκία, όσο και η Ρωσία θα πρέπει να εγκαταλείψουν το συριακό έδαφος και να επιτρέψουν στον συριακό λαό να κάνει χρήση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης. Επιπλέον, η απόφαση απόσυρσης των αμερικανικών δυνάμεων δεν φάνηκε πειστική, εξαιτίας προηγούμενων παρόμοιων ανακοινώσεων.
Αντίθετα με την επίσημη ανακοίνωση του κόμματος, υπάρχουν κύκλοι στο HDP που επικρίνουν δριμύτατα, από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την απόφαση για απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων, ενώ ξεκίνησαν και εκστρατεία προς τον Λευκό Οίκο. Αντικείμενο της εκστρατείας είναι η στήριξη των Κούρδων από τις ΗΠΑ στη μάχη τους κατά της Τουρκίας, χαρακτηρίζοντας μάλιστα τον τουρκικό Στρατό «κατακτητικό» και «αρπαχτικό» που θα προκαλέσει μια μη αναστρέψιμη ανθρωπιστική καταστροφή.
Επομένως και παρά το γεγονός ότι η τυχόν στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας στη Συρία εξελίσσεται σε ένα από τα κορυφαία θέματα της προεκλογικής εκστρατείας Erdoğan – Bahçeli, τον πρωταρχικό ρόλο φαίνεται ότι θα παίξει η οικονομική κατάσταση στη χώρα. Υπενθυμίζεται ότι η οικονομία είναι το πρώτο από τα τέσσερα βασικότερα προβλήματα που ταλανίζουν την τουρκική κοινωνία, ενώ ακολουθούν κατά σειρά προτεραιότητας: η ανεργία, η εκπαίδευση και η ασφάλεια.
⃰ Η Χριστίνα Σ. Φλάσκου είναι πτυχιούχος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας, κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών με ειδίκευση στις Διεθνείς Σχέσεις & Στρατηγικές Σπουδές, επικεφαλής της έρευνας «Τουρκία και Συριακή κρίση» στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Αρθρογράφος έντυπου και διαδικτυακού Τύπου.
1.Stephen Starr, «Is the YPG really a threat to Turkey?», 6/1/2019, https://thearabweekly.com/ypg-really-threat-turkey
2.David Barchard, «Why Turkey’s AKP is throwing its weight into local election campaign», 7/1/19, https://www.middleeasteye.net/columns/akp-s-task-2019-local-elections-come-out-unscathed-733788369
3.Serkan Demirtaş, «Fresh political tensions ahead as local polls loom», 17/12/18, http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/serkan-demirtas/fresh-political-tensions-ahead-as-local-polls-loom-139761
4.«CHP leader gives support to military operation in east of Euphrates», 14/12/18, http://www.hurriyetdailynews.com/chp-leader-gives-support-to-military-operation-in-east-of-euphrates-139722
5.«CHP opposes Turkey’s imminent anti-ISIL military mission in Syria», 9/1/19, http://www.hurriyetdailynews.com/chp-opposes-turkeys-imminent-anti-isil-military-mission-in-syria-140364
6.Hazal Duran, «Turkey’s Operation in Syria as the Determinant of the Local Elections», 24/12/18, https://thenewturkey.org/turkeys-operation-in-syria-as-the-determinant-of-the-local-elections
7.Serkan Demirtaş, «Dialogue with Assad would be a shame for Turkey, MHP leader says», 26/12/18, http://www.hurriyetdailynews.com/dialogue-with-assad-would-be-a-shame-for-turkey-mhp-leader-says-140034
8.Hazal Duran, «Turkey’s Operation in Syria as the Determinant of the Local Elections», 24/12/18, https://thenewturkey.org/turkeys-operation-in-syria-as-the-determinant-of-the-local-elections
