Η ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΜΕΤΟΧΙΚΩΝ ΤΑΜΕΙΩΝ ΤΩΝ Ε.Δ. ΚΑΙ ΤΑ ΚΟΙΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Του Υποπτεράρχου ε.α. Δημητρίου Δρόσου
(MBA, MSc, PM, MA, LLB, BSc)
Εξ’ αφορμής πρόσφατης συνέντευξης που αφορούσε τα Μετοχικά Ταμεία (Μ.Τ.) των Ε.Δ., πρώην στελέχους του Π.Ν. και λόγω της μακρόχρονης εμπειρίας μου επί σχετικών θεμάτων, εκτιμώ ότι πρέπει να επισημανθούν ορισμένα θέματα που αφορούν στα Μ.Τ., καθόσον οι προβληματισμοί είναι κοινοί και μόνο η κοινή προσπάθεια δύναται να επιλύσει ορισμένα θέματα και όχι κινήσεις μονομερούς χαρακτήρα ή ενδεχομένως και διασπαστικές.
Καταρχήν ο μόνος αρμόδιος φορέας για την επίλυση θεμάτων οικονομικού χαρακτήρα και δημοσιολογιστικού περιεχομένου ως επίσης και οικονομικών θεμάτων Νομικών Προσώπων εποπτευομένων από το ΥΠΕΘΑ, σύμφωνα με την κωδικοποίηση του Δημόσιου Λογιστικού (ν.4270/2014, νόμος που θεωρείται θεμελιώδης για την Ελληνική Πολιτεία), είναι η ΓΔΟΣΥ του ΥΠΕΘΑ. Ακόμη περισσότερο δε, όταν τα ανωτέρω θέματα άπτονται κοινού διακλαδικού χαρακτήρα. Αυτό προβλέπεται επίσης και στον ιδρυτικό νόμο της ΓΔΟΣΥ (ν.3433/2006 άρθρο 72), όπως άλλωστε εξειδικεύθηκε στη συνέχεια με τα προεδρικά διατάγματα που εκδόθηκαν κατ’ εξουσιοδότηση αυτού. Επίσης σε όλα τα Υπουργεία της Ελληνικής Επικράτειας ανάλογη ευθύνη και αρμοδιότητα έχουν οι αντίστοιχες ΓΔΟΥ ή ΓΔΟΣ όπως ονομάζονται αντίστοιχα.
Ο ρόλος και η αποστολή των Μ.Τ. καθορίζονται ρητά στους ιδρυτικούς νόμους αυτών (ΜΤΣ: α.ν. 559/1937 & π.δ. 20/1926, ΜΤΝ: ν.5481/1932 & π.δ. 20/1926, ΜΤΑ: α.ν. 1988/1939 & ν.δ. 3981/1959) και οι οποίοι εξακολουθούν να τελούν σε ισχύ σύμφωνα με το άρθρο 35 του ν.4494/2017, όπου τροποποίησε το άρθρο 47 του ν.4387/2016.
Ειδικά στο ΜΤΣ (Μετοχικό Ταμείο Στρατού), μερισματούχοι είναι και οι απόστρατοι της τέως Χωροφυλακής. Ωστόσο στους μετόχους του ΜΤΣ είναι και σήμερα ένα μέρος του προσωπικού που υπηρετεί στην ΕΛ.ΑΣ (από το 1984 και μετά) ενώ το υπόλοιπο έχει ασφαλιστικό φορέα το ΤΕΑΠΑΣΑ, το οποίο καθορίζεται με ορισμένη ποσόστωση (περίπου 68%). Ακόμη στο ΜΤΝ (Μετοχικό Ταμείο Ναυτικού) είναι και του Λιμενικού Σώματος (από 02/09/1998 και μετά).
Σημαντικός πόρος των Μ.Τ. πέραν όλων των άλλων (εισφορές μετόχων, τόκοι διαθεσίμων, έσοδα χαρτοφυλακίου κινητών αξιών, έσοδα εκμετάλλευσης ακίνητης περιουσίας, φαρικά τέλη κλπ) είναι και οι κρατήσεις 4%, επί των πάσης φύσεως δαπανών. Αυτές οι κρατήσεις με τον α.ν.2141/1939 καθορίσθηκαν ως ενιαίες και η κατανομή τους γινόταν ανάλογα με τον αριθμό των μερισματούχων εκάστου Μ.Τ. Ωστόσο θεωρήθηκε ατελέσφορος αυτός ο τρόπος και αργότερα, με το ν.δ. 3981/1959 έπαυσαν να είναι ενιαίες και οι εν λόγω κρατήσεις διενεργούνται έκτοτε ξεχωριστά για κάθε Ταμείο. Σε κάθε περίπτωση εάν γίνει μία ολιστική μελέτη του τι ακριβώς έσοδα είχε κάθε Μ.Τ. από την συγκεκριμένη πρόσοδο, αυτή η μελέτη θα πρέπει να ξεκινά από το 1959 (εφαρμογή του ν.δ. 3981/1959) όταν οι κρατήσεις έγιναν ξεχωριστές και όχι επί συγκεκριμένου επιλεκτικού διαστήματος. Πέραν αυτού, οι επιχειρησιακές συνθήκες αλλάζουν τόσο στο Θ.Ε. όσο και στα Logistics κάθε χρονική περίοδο, με αποτέλεσμα να αλλάζουν και οι προτεραιοποιήσεις των προμηθειών των Ε.Δ.. Επίσης η χώρα μας ακολουθεί και τα επιχειρησιακά δόγματα του ΝΑΤΟ τα οποία επίσης αλλάζουν κατά καιρούς (π.χ. στη σύσκεψη της Ρίγας το 2006 είχαν υιοθετηθεί τα δόγματα: Agile & Effects Based Doctrines με ότι αυτά συνεπαγόταν στην αναπροσαρμογή των επιχειρησιακών προτύπων). Άρα όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα έχουμε τόσο ποιο αντικειμενική και αμερόληπτη θα είναι αυτή η μελέτη (unbiased study).
Οι εν λόγω κρατήσεις, όπως αποτυπώθηκε αρχικά στο άρθρο 47 του ν.4387/2016 δεν ήταν ξεκάθαρο εάν συνέχιζαν να υφίστανται επ’ ωφελεία των Μ.Τ. των Ε.Δ., με αρνητική μάλιστα προδιάθεση και ερμηνεία του ΥΕΚΑΑ ότι συνεχίζουν να υφίστανται, ως επίσης και με ανάλογη γνωμοδότηση του ΝΣΚ η οποία δεν έγινε αποδεκτή από τον ΥΕΘΑ. Γι’ αυτό προκειμένου να αποσαφηνισθεί το θέμα με ενέργειες της ΓΔΟΣΥ το 2017, προστέθηκε η παρ. 3 στο άρθρο 47 του ν.4387/2016 με το ν.4494/2017 (άρθρο 35) όπου επί της ουσίας αποτυπώθηκε εννοιολογικά ότι εξακολουθούν να ισχύουν οι κρατήσεις του 4%, αποσαφηνίζοντας τον όρο «καταθέσεις μετόχων» και με ρητή αναφορά ότι ισχύουν οι ιδρυτικοί και καταστατικοί νόμοι των Μ.Τ.. Επιβεβαιώθηκε επίσης πρόσφατα ότι οι κρατήσεις αυτές αποτελούν πηγή εσόδων, άρρηκτα συνδεδεμένων με το οικείο Μ.Τ. στην κύρωση από τη ΒτΕ του ν.4766/2021 Άρθρο Πρώτο, Σύμβαση με άρθρο 6 (σύμβαση των Rafale).
Η Ελληνική Πολιτεία στο παρελθόν άντλησε από την ρευστότητα και τα έσοδα των Μ.Τ. όταν βρέθηκε σε δημοσιονομική δυσπραγία. Υπενθυμίζεται ότι τα τρία (3) Μ.Τ., υπέστησαν «κούρεμα» των διαθεσίμων τους με το PSI. Το ποσό του κουρέματος ήταν ανάλογο της ευρωστίας του Ταμείου. Όσο ποιο εύρωστο ήταν ένα Μ.Τ. και είχε περισσότερα διαθέσιμα, τόσο μεγαλύτερο ήταν και το ποσό του «κουρέματος». Επί της ουσίας συνεισέφεραν στο PSI (άρα στην Εθνική τότε προσπάθεια) περισσότερο σε απόλυτους αριθμούς τα πιο εύρωστα Μ.Τ., ανεξαρτήτως αριθμού μερισματούχων. Μεγάλο μέρος του «κουρέματος» των διαθεσίμων των Μ.Τ. προερχόταν από έσοδα που μεταξύ άλλων είχαν δημιουργηθεί και από την ως άνω κράτηση 4%.
ΚΟΙΝΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΩΝ Μ.Τ.
Ανέκαθεν υπήρχαν προβληματισμοί των Διοικήσεων των Μετοχικών Ταμείων για τη βιωσιμότητα αυτών και την βελτίωση των παροχών τους. Ως απόρροια αυτών διεξήγαγαν τόσο αναλογιστικές μελέτες όσο και άλλες τεχνικοοικονομικές μελέτες και μάλιστα διεθνών εταιρειών (π.χ. το 2003, το 2010 κλπ). Οι προβληματισμοί εδραζόταν στα εξής ενδεχόμενα:
ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑ ΤΩΝ Μ.Τ.
Οι ιδρυτικοί νόμοι των τριών Μετοχικών Ταμείων είναι ξεχωριστοί και τα διέπει διαφορετικό νομικό πλαίσιο, όπως αναγράψαμε πιο πάνω.
Διαχρονικά όλοι οι νομοθέτες σεβάσθηκαν την αυτοτέλεια των τριών (3) Μ.Τ. τόσο στην ανεξαρτησία των Διοικήσεων αυτών, όσο και στην αυτοτελή διαχείριση των εσόδων τους. Τα Μ.Τ είναι αυτοδιοικούμενα υπό την εποπτεία του ΥΠΕΘΑ, μέσω των των οικείων Κλάδων των Ε.Δ. (ν.2292/1995 και π.δ. 363/1997) και οι όποιες νομοθετικές παρεμβάσεις γίνονται σε αυτά, γίνονται υπ’ ευθύνη του ΥΕΘΑ.
Τα υπόψη Ν.Π.. Οι πόροι των Μ.Τ. δεν επιβαρύνουν τον Κρατικό Προϋπολογισμό (Π/Υ), καθώς αναγράψαμε ήδη τις πηγές των εσόδων τους. Αναγνωρίζοντας ο νομοθέτης ότι τα Μ.Τ. δεν επηρεάζουν τον Κρατικό Π/Υ προέβη στην απαλλαγή των Μ.Τ. από τις διατάξεις του ν.4254/2014 (όπου με αυτό το νόμο είχαν υπαχθεί στο ΥΠΕΚΑΑ) και ως απόρροια της απαλλαγής ήταν η κατάργηση της υποχρέωσης υποβολής αναλογιστικών μελετών και οικονομικών καταστάσεων στην ΕΑΑ για έλεγχο βιωσιμότητας. Η απαλλαγή έγινε με το άρθρο 47 του ν.4387/2016.
Στο πλαίσιο της αυτοτέλειας των 3 Μ.Τ. εντάσσονται και οι οικείοι Ειδικοί Κλάδοι (σύμφωνα με τους ν.2448/1996 και ν.2913/2001), όπου είναι διαφορετικά και τα ποσά που δίνουν τα τρία ΕΚΟΕΜ των τριών (3) Γ.Ε.. Οι πηγές εσόδων τους ποικίλλουν και δύνανται να είναι διαφορετικές ανά Γ.Ε..
Συνεπώς τυχόν απόφαση που θα λάβει ένα Δ.Σ. ενός Μ.Τ. και επηρεάζει και τα άλλα Μ.Τ., δεν είναι ουδόλως δεσμευτική για τα άλλα δύο Μ.Τ. στο πλαίσιο της αυτοτέλειάς των. Σε κάθε περίπτωση τίθεται υπόψη στα Δ.Σ. και των άλλων δύο (2) Μ.Τ. και στη συνέχεια εφόσον υπάρχει ομοφωνία διακινείται το θέμα με τις προβλεπόμενες διαδικασίες μέσω ΓΔΟΣΥ, η οποία έχει και κατά νόμο υποχρέωση για την τελική εισήγηση προς την Πολιτική Ηγεσία του ΥΠΕΘΑ.
Είναι αντιληπτό ότι ο ρόλος των Μ.Τ. δεν συνάδει με αυτόν της επικουρικής ασφάλισης των ΦΚΑ (π.χ. ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, ΤΠΔΥ, ΤΑΠΙΤ, ΕΤΑΠ-ΜΜΕ, ΤΑΥΤΕΚΩ, ΤΕΑΠΑΣΑ, ΕΤΑΑ, ΤΠΑΕΝ, ΤΠΚΕΝ, ΤΣΑ, ΤΣΑΥ, ΤΣΜΕΔΕ, κ.λ.π. ή αργότερα που ενοποιήθηκαν τα ταμεία των Δημοσίων Υπαλλήλων και αποτέλεσαν το ΤΕΑΔΥ που αποτέλεσε κλάδο του ΕΤΕΑ και σήμερα με το άρθρο 74 του ν.4387/2016 μετονομάσθηκε στο ΕΤΕΑΕΠ που εντάχθηκαν τα ανωτέρω Ταμεία). Επίσης δεν εμπίπτουν στις ρυθμίσεις του ν.2084/1992 που θεσπίσθηκαν για την αναμόρφωση της Κοινωνικής Ασφάλισης (σύμφωνα με την παρ. 4 του άρθρου 2 του ν.2084/1992 δεν εντάσσονται στους ΦΚΑ) και ειδικότερα στα έσοδά τους δεν προβλέπεται η χρηματοδότηση του ν.2084/1992 (τριμερής χρηματοδότηση), η οποία εφαρμόζεται στους Φορείς Επικουρικής Κοινωνικής Ασφάλισης του Δημόσιου Τομέα. Τα Μετοχικά Ταμεία είναι αυτοχρηματοδοτούμενα. Ειδικά τα ΜΤΝ και ΜΤΑ ουδέποτε έτυχαν χρηματοδοτικής ενίσχυσης (επιχορήγησης του Κράτους). Εξαίρεση υπήρξε μία φορά για το ΜΤΣ αλλά σε αυτό πρέπει να υπολογίσουμε ότι σημαντικό ρόλο έπαιξε και η καταβολή μερισμάτων σε μερισματούχους της ΕΛ.ΑΣ. για τους λόγους που προαναφέρθηκαν. Κατά τη συζήτηση τότε του νομοσχεδίου του ν.2084/1992, κρίθηκε ότι η Κοινωνική Ασφάλιση δεν προσιδίαζε στη φύση της αποστολής των στελεχών των Ε.Δ. και τα στελέχη των Ε.Δ. εξαιρέθηκαν από την υποχρεωτικότητα της ένταξης που ίσχυσε για άπαντες όλους τους άλλους. Ως απόρροια αυτού εξαιρέθηκαν και τα Μ.Τ.
Το μέρισμα που παρέχεται δεν υπόκειται στους ίδιους κανόνες υπολογισμού που ισχύουν για τα επικουρικά ασφαλιστικά ταμεία του ευρύτερου Δημόσιου Τομέα, αλλά σε ένα ιδιότυπο σύστημα άμεσης κοινής διανομής (αναδιανεμητικό σύστημα) των καθαρών εσόδων του Φορέα, το οποίο δεν έχει σχέση με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα της κοινωνικής ασφάλισης. Όμως για να εξασφαλισθεί η αλληλεγγύη των γενεών και η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των Μ.Τ. γίνονται αναλογιστικές μελέτες από τα ίδια τα Μ.Τ., λαμβάνοντας μεταξύ άλλων παράγοντες θετικούς ή αρνητικούς, όπως:
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Προσπαθήσαμε να δώσουμε μία όσο το δυνατόν σύντομη αλλά ολιστική προσέγγιση του θέματος σε όλες τις διαστάσεις γιατί τα Μ.Τ. πρέπει να έχουν την αυτοτέλειά τους το καθένα και επίσης γιατί τα προβλήματα και οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν είναι κοινά. Δεν πρέπει να υφίστανται λόγοι διάσπασης αυτής της κοινής προσπάθειας αλλά αντίθετα ενωμένα να διεκδικούν το καλύτερο για τους μετόχους – μερισματούχους τους και με μακροπρόθεσμη πνοή. Οι προτάσεις που αναφέρθηκαν σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν μομφή για τα στελέχη της ΕΛ.ΑΣ ή άλλων κατηγοριών πολιτών καθότι δεν έπραξαν κάτι μεμπτό αλλά η νομοθεσία ήταν τέτοια που είχαν ευεργετικότερη αντιμετώπιση από τα στελέχη των Ε.Δ. όσον αφορά στο λόγο εισφορές/παροχές. Σε κάθε περίπτωση ότι και εάν γίνει, τα δικαιώματά τους θα πρέπει να διαφυλαχθούν από την Πολιτεία, αλλά όχι σε βάρος των άλλων Μ.Τ. και των παροχών που χορηγούν στα στελέχη των Ε.Δ.