Ο “ντροπαλός” Κινέζικος Ιμπεριαλισμός

Γράφει ο

Γιάννης Χουβαρδάς
Διεθνολόγος-Πολιτικός Επιστήμονας

Με μια μεγαλειώδη συγκέντρωση και φαντασμαγορικές εκδηλώσεις στην πλατεία Tian’anmen στο Πεκίνο, αλλά και με μια επιβλητική στρατιωτική παρέλαση στη λεωφόρο Chang’an, κορυφώθηκαν την 1η Οκτώβρη οι εορτασμοί για τα 70 χρόνια της “Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας” (ΛΔΚ). Από τις τοποθετήσεις αξιωματούχων και την αρθρογραφία στον Κινεζικό τύπο με αφορμή την επονομαζόμενη και “Εθνική Ημέρα”, προκύπτει ότι η Κινεζική ηγεσία νιώθει αυτοπεποίθηση για τη θέση της χώρας στον κόσμο, ενώ κρίνει τη διεύρυνση του αποτυπώματος αυτής στον πλανήτη ως προϋπόθεση συνέχισης τού ίδιου δρόμου για την ανάπτυξη της κινέζικης οικονομίας. Παράλληλα διαφάνηκε και η αυτοσυγκράτηση με την οποία αντιμετωπίζει την άνοδο της ισχύος του Κινεζικού κράτους, καθώς ακόμη δεν το αξιολογεί ως αρκετά ισχυρό, ώστε να αντιστοιχηθεί με το στόχο της αναρρίχησης στην πρωτοκαθεδρία του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, στην κορυφή της πυραμίδας έναντι των ΗΠΑ.

Συγκεκριμένα η Κινεζική ηγεσία επισημαίνει ότι μετά την ίδρυση της ΛΔΚ το 1949 και ιδιαίτερα μετά την επικράτηση της “επανάστασης” του 1978 –“Μεταρρύθμιση και Άνοιγμα” (έναρξη της διαδικασίας αποκατάστασης της κυριαρχίας των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων στην οικονομία της ΛΔΚ) το “Όνειρο του Κινεζικού Λαού” για “Εθνική Αναζωογόνηση” προχωρά με σταθερούς και γοργούς ρυθμούς, θέτοντας οριστικά τέλος στους εξευτελισμούς που ακολούθησαν τους “Πολέμους του Οποίου” (δεκαετία 1840) και οι οποίοι τον συνόδευσαν καθ’ όλη τη διάρκεια του “Αιώνα της Ταπείνωσης”. «Καμία δύναμη πλέον δεν μπορεί να υπονομεύσει το status της Κίνας, ούτε να σταματήσει τον Κινεζικό λαό από το να βαδίζει μπροστά» δήλωσε ο Πρόεδρος Xi στην πλατεία Tian’anmen. Για την απόδειξη των ισχυρισμών της η Κινεζική ηγεσία προβάλλει τα οικονομικά επιτεύγματα της χώρας, όπως η ανάδειξη της στη 2η μεγαλύτερη παγκοσμίως οικονομία, κ.α. Παράλληλα δε διστάζει να προβάλλει και τους στρατιωτικούς της εκσυγχρονισμούς. Είναι χαρακτηριστική η προβολή που απόλαυσαν κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής παρέλασης οι διηπειρωτικοί πυρηνικοί πύραυλοι Dongfeng-41, τα μεγάλης κλίμακα βομβαρδιστικά H-6N και τα νέα drones, αλλά και ο τονισμός του γεγονότος ότι τα όπλα που εκτέθηκαν στην παρέλαση ήταν Κινεζικής κατασκευής. Την ίδια ώρα οι στρατηγιστές του Πεκίνου εμφανίζονται αποφασισμένοι να προωθήσουν την πλήρη “ειρηνική επανένωση” της Κίνας, κινούμενοι πιο δραστήρια για την επανενσωμάτωση της Ταιβάν, αλλά και την ικανοποίηση των Κινεζικών συμφερόντων στη Νότια και Ανατολική Κινεζική Θάλασσα. Αντίστοιχα ιεραρχούν τη διατήρηση της σταθερότητας σε Hong Kong και Macao, τονίζοντας τη σημασία της πολιτικής, “μια χώρα δύο συστήματα”.

Ταυτόχρονα το κινέζικο επιτελείο μιλάει για την αναγκαιότητα διατήρησης του ηγεμονικού ρόλου του Κομουνιστικό Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ) στην πολιτική ζωή της χώρας, αλλά και την ανάγκη περιφρούρησης του πολιτικού της συστήματος –“Σοσιαλισμός με Κινεζικά χαρακτηριστικά” και του οικονομικού της μοντέλου –“Σοσιαλιστική Οικονομία της Αγοράς”. Η παγκόσμια οικονομική κρίση (2008-2010), η αναιμική και ασταθής ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας έκτοτε, αλλά και η πολιτική αναταραχή που επικρατεί στη Δύση τη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, συνδυασμένη με την όξυνση προβληματικών φαινομένων στις Δυτικές κοινωνίες, σταθεροποίησαν την άποψη στο εσωτερικό της Κινεζικής ηγεσίας, ότι η αθρόα ενσωμάτωση Δυτικών μοντέλων οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ανάπτυξης στη ΛΔΚ, τελικά μπορεί να μην οδηγεί σε ανάπτυξη-ευημερία αλλά σε στασιμότητα-παθογένεια. Ως εκ τούτου το πολιτικό της προσωπικό στρέφεται στην αναζήτηση-εφαρμογή νέων Κινεζικών οικονομικών, πολιτιστικών και πολιτικών ιδεών. Σε αυτά τα πλαίσια και ιδιαίτερα μετά το 19ο συνέδριο του ΚΚΚ, διευρύνεται η συζήτηση στην κοινωνία, το κράτος και το ΚΚΚ με σκοπό την άντληση εμπειρίας από την “πετυχημένη” ανάπτυξη της χώρας και την περεταίρω ανάπτυξη του Κινεζικού μοντέλου, ενώ σε μια συμβολική και συνάμα ουσιαστική εξέλιξη η “Σκέψη” του Προέδρου Xi χαρακτηρίστηκε οδηγός του “Σοσιαλισμού με Κινεζικά χαρακτηριστικά”.

Ωστόσο αυτές εξελίξεις επουδενί δε σημαίνουν ότι η ΛΔΚ συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά Σοσιαλιστικής χώρας, αφού ο Σοσιαλισμός έχει συγκεκριμένες νομοτέλειες. Στην οικονομία της Κίνας δραστηριοποιούνται κολοσσιαίες εγχώριες & ξένες ιδιωτικές μετοχικές εταιρείες. Πρόσθετα οι συνεταιριστικές, δημόσιες & μεικτές μετοχικές της εταιρείες δραστηριοποιούνται με σκοπό το κέρδος και άρα προς όφελος των διαχειριστών τους και των μετόχων τους. Όχι με κριτήριο την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. Αντίστοιχα η δραστηριοποίηση αμιγώς κρατικών εταιρειών σε στρατηγικούς τομείς υπαγορεύεται και καθοδηγείται από την επιδίωξη του Κινεζικού κράτους να προστατεύσει και να προωθήσει τα γενικά-συνολικά συμφέροντα του Κινεζικού κεφαλαίου και τη γενική-συνολική καπιταλιστική ανάπτυξη. Συνακόλουθα το ίδιο το ΚΚΚ καθίσταται πολιτικός εκφραστής των συμφερόντων της Αστικής Τάξης, ενώ ο Δημοκρατικός Συγκεντρωτισμός υποτάσσεται σε αυτό το δεδομένο. Στα πλαίσια αυτού αναπτύσσεται “δημοκρατικός διάλογος” με στόχο την επιλογή των καταλληλότερων πολιτικών για την προώθηση των γενικών συμφερόντων του Κινεζικού καπιταλισμού και στη συνέχεια πραγματώνεται η ενιαία εφαρμογή τους από το σύνολο της κοινωνίας. Στην πραγματικότητα λοιπόν δεν έχουμε να κάνουμε με κάποιο είδος “Σοσιαλισμού με Κινεζικά χαρακτηριστικά”, άλλα με ένα ακόμη-Κινεζικό μοντέλο διαχείρισης του καπιταλισμού. Μάλιστα αυτό προβάλλεται από την Κινεζική ηγεσία ως εναλλακτική επιλογή σε σχέση με το Δυτικό μοντέλο, ιδιαίτερα για τα αναπτυσσόμενα κράτη. Ήδη αρκετοί πολιτικοί σε όλο τον κόσμο εκφράζουν τη συμπάθεια τους προς την Κινεζική εμπειρία, αντανακλώντας έτσι, το αυξανόμενο πολιτικό βάρος της ΛΔΚ στο σύγχρονο κόσμο και δικαιώνοντας την Κινεζική ηγεσία για τις επιλογές της. Ο ίδιος ο Πρόεδρος του Πακιστάν A. Alvi σε βίντεο που δημοσιοποίησαν τα Κινεζικά ΜΜΕ με αφορμή την “Εθνική Ημέρα” δηλώνει εντυπωσιασμένος από τον τρόπο λειτουργίας του ΚΚΚ, ενώ στο ίδιο βίντεο η Ουκρανή πρώην Πρωθυπουργός Y. Tymoshenko δηλώνει ότι η ΛΔΚ αποτελεί οδηγό για όλες τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες που θέλουν να επιτύχουν.

Παράλληλα η Κινεζική ηγεσία επιδιώκει την ενεργότερη συμμετοχή της στις διεθνείς υποθέσεις. Έτσι σε μια συμβολική κίνηση, στη στρατιωτική παρέλαση εμφανίστηκε για πρώτη φορά ένας σχηματισμός από μια Κινεζική “ειρηνευτική αποστολή” του ΟΗΕ. Η ισχυροποίηση της Κίνας, κατανοείται ως στοιχείο που συμβάλλει στην ισχυροποίηση του ΟΗΕ και στην ανάδυση ενός πολυμερούς συστήματος “συλλογικής ασφαλείας”, το οποίο δε θα κυριαρχείται από τη Δύση και θα εμποδίζει τη μονομερή δράση των διάφορων πόλων ισχύος (ΗΠΑ) και στο οποίο η ΛΔΚ θα απολαμβάνει έναν σημαντικό ρόλο. Τα παραπάνω αποτελούν πάγια ζητούμενα του Κινεζικού κράτους μετά τη λήξη του “Ψυχρού Πολέμου”. Ως εκ τούτου η χρονική συγκυρία γίνεται αντιληπτή ως ευκαιρία επίτευξης τους. Ωστόσο για τους Κινέζους ηγέτες η εντονότερη ανάμειξη της ΛΔΚ στα παγκόσμια τεκταινόμενα απαντάει πρωτίστως στο ζητούμενο της συνέχισης της οικονομικής της ανάπτυξης, την οποία συσχετίζουν με την ύπαρξη ενός ειρηνικού, συνεργατικού και αναπτυξιακού διεθνούς περιβάλλοντος. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πτώση των ρυθμών ανάπτυξης της Κινεζικής οικονομίας και ο γενικότερος στόχος επέκτασης των μονοπωλίων της χώρας, ωθεί το Κινεζικό κεφάλαιο σε μεγάλες επενδύσεις στο εξωτερικό [πρωτοβουλία Belt and Road (BRI)], ενώ ο στόχος του Κινεζικού κράτους για την ανάπτυξη τομέων υψηλής προστιθέμενης αξίας -νέες τεχνολογίες (πολιτική made in china 2025), διευκολύνεται από την εισροή ξένων επενδύσεων. Συνεπώς η Κινεζική ηγεσία αισθάνεται ότι πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες για τον περιορισμό αποσταθεροποιητικών για την παγκόσμια ανάπτυξη φαινομένων, για την επέκταση της σφαίρας επιρροής της και για την ένταση της εξαγωγής κεφαλαίου, ως μέσα για να φτάσει εγγύτερα στην κορυφή της ιμπεριαλιστικής πυραμίδας. Σε αυτά τα πλαίσια η ΛΔΚ δηλώνει προσηλωμένη στην αμοιβαία επωφελή διακρατική οικονομική συνεργασία, ενώ προτείνει ένα εναλλακτικό, προς το φιλελεύθερο, μοντέλο “παγκοσμιοποίησης”, το οποίο θα βασίζεται στη διασυνδεσιμότητα και στο οποίο, όπως ισχυρίζεται, τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών, οι πολιτισμικές τους ιδιαιτερότητες και οι πολιτικές και οικονομικές τους επιλογές, θα τυγχάνουν σεβασμού. «Θα συνεχίσουμε να δουλεύουμε μαζί με ανθρώπους απ’ όλες τις χώρες για να χτίσουμε μια κοινότητα με κοινό μέλλον για την ανθρωπότητα», δήλωσε ο Πρόεδρος Xi.

Ωστόσο οι οικουμενικές φιλοδοξίες της Κίνας περιορίζονται από την αντίληψη της ηγεσίας της σχετικά με το στάδιο ανάπτυξης της χώρας. Για τους ιθύνοντες στο ΚΚΚ η Κίνα εξελίχθηκε σε “μια μεγάλη άλλα όχι δυνατή οικονομία”. Το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών της δυνάμεων αξιολογείται ως χαμηλό και σοβαρά υπολειπόμενο του αντίστοιχου της Δύσης. Συνολικά η Κίνα παρουσιάζεται ως αναπτυσσόμενη χώρα. Πρόσθετα η Κινεζική ηγεσία αντιλαμβάνεται την ανάπτυξη της χώρας ως μη ισορροπημένη, καθώς παρατηρεί τη ραγδαία όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, τη σοβαρή ανισομετρία στην ανάπτυξη των επαρχιών της, την επιδείνωση των περιβαλλοντικών συνθηκών, την αύξηση της διαφθοράς, κ.α. Συνεπώς όλη η ενέργεια του ΚΚΚ καταναλώνεται στην προσπάθεια επίλυσης της βασικής αντίφασης της σύγχρονης Κινεζικής πραγματικότητας, η οποία, σύμφωνα με την ηγεσία του, αφορά τις “συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες του λαού για μια καλύτερη ζωή και την ανισόρροπη και ανεπαρκή ανάπτυξη της χώρας”. Συνακόλουθα η ανάληψη ευθυνών εκ μέρους της ΛΔΚ στο διεθνές σύστημα, υποστηρίζεται ότι δεν πρέπει να υπονομεύει την επιχείρηση υλοποίησης των κατά βάση οικονομικών, “δύο στόχων εκατονταετηρίδας”, του ΚΚΚ, όπως επικαιροποιήθηκαν στο 19ο συνέδριο του. Ως το 2035 τη βασική ολοκλήρωση του “εκμοντερνισμού” της Κίνας και την οικοδόμηση μιας “λελογισμένα ευημερούσας κοινωνίας”, ενώ ως το 2050 την πλήρη ολοκλήρωση του “εκμοντερνισμού” και την οικοδόμηση μιας “μεγάλης σύγχρονης, σοσιαλιστικής, ευημερούσας, ισχυρής, δημοκρατικής, πολιτιστικά προηγμένης, αρμονικής και όμορφης χώρας”.

Ωστόσο, αν και είναι αδύνατο για οποιαδήποτε χώρα να επιτύχει “ισορροπημένη και επαρκή” για το λαό της ανάπτυξη στα πλαίσια του καπιταλισμού, εντούτοις το επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων στην Κίνα μπορεί συντομότερα απ’ ότι υπολογίζεται να αποκτήσει συγκριτικά πλεονεκτήματα στον καπιταλιστικό ανταγωνισμό. Αντίστοιχα δεν είναι απίθανο η Δύση και οι ΗΠΑ να οξύνουν την επιθετική τους συμπεριφορά απέναντι στο Πεκίνο, όσο δεν αναστρέφεται η τάση ανέλιξης του στην κορυφή της πυραμίδας. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις η συμμετοχή της ΛΔΚ στη διαμόρφωση των διεθνών εξελίξεων θα δεχθεί νέα ώθηση.