Ο Ναύαρχος Χρηστίδης γράφει για “την σκοτεινή πλευρά της εκτροπής της ηγεσίας” και τους “νάρκισσους ηγέτες”

Γράφει ο

Ναύαρχος (ε.α.) Κοσμάς Χρηστίδης
Επίτιμος Α/ΓΕΝ

Η αρχή της ιδεολογικής ηγεσίας του ρομαντισμού, χρονολογείται στην αρχαία Ελλάδα με τον Πλάτωνα (427-347 π.Χ.) που συνέβαλε στην ανάπτυξη της ηγεσίας, μέσω των αρχών της «ιδανικής πολιτικής διακυβέρνησης». Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, που θεωρείται παγκοσμίως ο πρώτος «ηγέτης-στοχαστής» η ηγεσία απαιτεί ένα άτομο με υψηλή ηθική, ικανότητα και να παραμερίσει το δικό του συμφέρον.

Οι ιδέες του για καλή και δίκαιη ηγεσία επηρέασαν έντονα όλη τη Δυτική διοικητική σκέψη και έτσι και την ανάπτυξη της ηγεσίας. Πράγματι, πολλοί συγγραφείς υποστήριξαν την αντίληψη του Πλάτωνα ότι η ηγεσία έχει να κάνει με καλούς ηγέτες. Διατήρησαν αυτή την μη ρεαλιστική εικόνα, καθορίζοντας την ηγεσία ως επιδίωξη ενός κοινού στόχου, για την ευημερία του οργανισμού.

«Οι ηγέτες δεν ενδιαφέρονται πάντοτε να πραγματοποιούν αλλαγές για να ωφελήσουν τον οργανισμό και τα μέλη του στο σύνολό του, ίσως, ο ηγέτης να ενδιαφέρεται περισσότερο για προσωπικό όφελος.» Show, Erickson & Harvey, 2011

Σύμφωνα με πρόσφατες αμερικανικές μελέτες, έχει αποδειχθεί ότι η διάθεση υπερβολικής ανάγκης για εξουσία μπορεί να οδηγήσει σε «τοξική» ηγεσία. Πράγματι, αυτή η ανάγκη για εξουσία, η μη προσφορά ευθύνης ή αναστολής δραστηριότητας, συμβάλλει στην «καταστροφική ηγεσία» και στη πιο ακραία μορφή της, η λαχτάρα για διατήρηση της εξουσίας μπορεί να είναι “άκρως επικίνδυνη”.

Επομένως, πρέπει να διακρίνουμε την ανάγκη για εξουσία σε δύο συνιστώσες. Ηγέτες που χρησιμοποιούν την εξουσία για να εξυπηρετήσουν το ενδιαφέρον για την οργάνωση και τη χώρα, καθώς και οι ηγέτες που την χρησιμοποιούν για να ικανοποιήσουν το δικό τους συμφέρον.

«Η πραγματική ασθένεια πολλών στελεχών, ιδιαίτερα ανωτάτων λειτουργών (κυρίως πολιτικών), είναι η «ανάγκη για εξουσία». Ο Machiavelli θεωρήθηκε διεστραμμένος, κυνικός και ύπουλος, αλλά σήμερα επανεξετάζεται στη σύγχρονη σκέψη της ηγεσίας.

Οι μακιαβελικές προσωπικότητες παρουσιάζουν εχθρικά χαρακτηριστικά, που μπορούν να γίνουν τοξικά για τους άλλους. Διατηρούν μια «κυνική άποψη της ανθρώπινης φύσης» και τη θεωρούν αδύναμη και ως εκ τούτου στόχο κοινωνικής πίεσης. Θεωρούν τους άλλους ως αντικείμενα ή «μέσα» για προσωπική χειραγώγηση. Μελετώντας μόνο τους άλλους για χρηστικό σκοπό, οι μακιαβελικοί δεν έχουν κανένα ήθος ή ηθική πεποίθηση. Πιστεύουν ακράδαντα, ότι μέσω της απάτης μπορούν να πάρουν ότι θέλουν.

Οι μακιαβελικοί άνθρωποι είναι σαν χαμαιλέοντες που αλλάζουν χρώμα για να προσαρμοστούν, όταν συναντούν ευκαιρίες (Jones & Paulhus 2009).

Οι «αυτάρεσκοι» ηγέτες (νάρκισσοι) είναι πιο πιθανό να είναι συναισθηματικοί κακοποιοί, επειδή, είναι ικανοί να κάνουν τα πάντα για να επιτύχουν τον προσωπικό τους στόχο. Η έννοια του ναρκισσισμού είναι η «εμμονή με τον εαυτό μου». Οι νάρκισσοι εμπλέκονται στο σύνδρομο της «υπερβολής» (hubris ή custer), την ασθένεια της νίκης.

Λόγω αυτής της αποξενωμένης κατάστασης, δεν μπορούν να δεχτούν αποτυχία, λάθη ή έλλειψη σεβασμού. Κατηγορούν τους οπαδούς (ή υφισταμένους) που δεν πέτυχαν αποτελέσματα αντάξια των προσδοκιών τους, έχουν ισχυρή «αίσθηση δικαιώματος» και υπεροχής και ως εκ τούτου είναι «εθισμένοι σε φιλοφρονήσεις». Επειδή βλέπουν μόνο τους εαυτούς τους «στον καθρέφτη», αρνούνται προτάσεις ή ιδέες από άλλους. Ακούν και βλέπουν μόνο αυτό που θέλουν, σαν να ήταν μέσα σε μια φανταστική φυσαλίδα, όπου ο κόσμος περιστρέφεται γύρω τους. Στην ουσία, «δομούν έναν εξωτερικό κόσμο που υποστηρίζει την εγωιστική τους άποψη για έναν τέλειο κόσμο, την επίδειξη δύναμης ή την εκπλήρωση μιας μεγάλης αυταπάτης». Είναι εντελώς αποσυνδεδεμένοι από την πραγματικότητα και ζουν κάτω από τη δική τους ψευδαίσθηση. Οι εγωιστικοί στόχοι τους και η έντονη επιθυμία τους για επιτυχία, τους ωθούν να χρησιμοποιήσουν αδίστακτες στρατηγικές όπως εξαπάτηση, χειραγώγηση ή υπαινιγμούς, που οδηγούν στην καταστροφή των οπαδών τους (π.χ. μελλοντικές πολιτικές κινήσεις…).

Για τους νάρκισσους μόνο ο στόχος μετράει. Αυτά τα άτομα έχουν μια ψυχολογική ανάγκη για κυριαρχία, μια νευρωτική ανάγκη να «θαυμάζονται, να επαινούνται και να τους υπακούν». Τα αλαζονικά άτομα περιμένουν μόνο την επιτυχία και όταν δεν φτάνουν τις προσδοκίες τους, απογοητεύονται και εκρήγνυνται με «ναρκισσιστική οργή» (Hogan & Kaiser 2003).

Η έλλειψη «επίγνωσης» των αυτάρεσκων (νάρκισσων) οφείλεται στο υψηλό αίσθημα μεγαλοπρέπειας και στον στόχο τους. Με «επίγνωση» εννοούμε ότι απορρίπτουν την ενσυναίσθηση και δεν μπορούν να βιώσουν αυτό που αισθάνονται οι άλλοι. Μπορούμε να συγχέουμε και να προσποιούμαστε ότι οι νάρκισσοι δεν είναι συναισθηματικά ευφυείς, εν τούτοις, η ισχυρή αυτοεκτίμηση τους, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι σε θέση να διαχειριστούν, τουλάχιστον, τα δικά τους συναισθήματα και να παίζουν με αυτά για να χειραγωγήσουν τους άλλους. Για καλύτερη κατανόηση, οι ηγέτες μπορούν να θυμώσουν πραγματικά, είτε ασυνείδητα, είτε όχι και να μεταδώσουν αυτήν την συναισθηματική κατάσταση στους άλλους, για να δείξουν ότι «Εγώ είμαι ο προϊστάμενος», «Είστε απλά πρόβατα που ακολουθείτε τον ιεραρχικό κανόνα».

«Όπως με όλους τους νάρκισσους ηγέτες, ένα άσχημο τέλος ήταν στον ορίζοντα»
(Lawson 2011)

Οι νάρκισσοι μπορούν να γίνουν έντονα «αυτοκαταστροφικοί» κατά τη διάρκεια της επιδίωξης της φήμης, καθόσον «Η δόξα είναι φευγαλέα, αλλά η μνήμη διαρκεί για πάντα». Η υπερβολική αυτοπεποίθησή τους και οι παράλογες αποφάσεις οδηγούν σε καταστάσεις από τις οποίες δεν μπορούν να ανακάμψουν. Δυστυχώς, αυτή η προσωπικότητα κυριαρχεί στην κοινωνία μας, όπως λέει ο Lawson, ότι «κυριαρχούν στην οργανωτική δομή συνεχώς, αναζητώντας και αφομοιώνοντας την εξουσία, αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τις επιτυχίες και μεταφέροντας την ευθύνη για τις αποτυχίες τους σε άλλους. Έχουν ψυχολογική ανάγκη για εξουσία, λατρεία και υπεροχή». Συνεπώς, οι νάρκισσοι είναι συναισθηματικοί καταχραστές.

Το όραμά τους είναι φανταχτερό … Είναι εφευρέτες φαντασμάτων… Οι τοξικοί ηγέτες δρουν ως φίδια, με το δηλητήριό τους βρίσκουν το περιβάλλον τους και μετά το ίδιο το τοξικό…

Ένας ικανός ηγέτης, διακρίνεται από τα πρώτα του βήματα. Αυτό που, ίσως, του λείπει είναι η πείρα και η επιπλέον γνώση, αλλά αυτά είναι στοιχεία που αποκτώνται με τον χρόνο και μέσα από τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει. Εν κατακλείδι, ένας ηγέτης θα πρέπει να αντιλαμβάνεται τη πορεία του ως μία ευκαιρία για απόκτηση γνώσεων, μέσα από ατυχείς συγκυρίες και εμπόδια. Εν τέλει, αυτά είναι που διαμορφώνουν έναν επιτυχημένο ηγέτη.
Έχοντας τη τιμή να διατελέσω αρχηγός ΓΕΝ και να γνωρίζω πολύ καλά τους άμεσα ανωτέρους μου και κατωτέρους μου, έχω εμπιστοσύνη στην σημερινή ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων και (γηράσκοντας διδασκόμενος) αντιλαμβάνομαι ότι οι τοξικοί ηγέτες, δεν μπορούν να κατανοήσουν την κατά κεφαλήν καλλιέργεια των αξιωματικών των Ενόπλων Δυνάμεων, καθώς και να εμπεδώσουν ότι οι νεότεροι έχουν σφυρηλατηθεί με δημοκρατικές αξίες, που είναι σταθερές και εδραίες. Αποφεύγουν συζητήσεις/κινήσεις στρατεύματος στους δρόμους, καθόσον άλλο είναι η υποταγή και άλλο η υπακοή.

Επομένως, καλόν είναι οι σημερινοί ηγέτες να ενστερνιστούν τα λόγια του Martin Luther King Jr. «Δεν ενδιαφέρομαι για εξουσία για χάρη της εξουσίας, αλλά ενδιαφέρομαι για εξουσία που είναι ηθική, σωστή και καλή» για να αποφύγουν την παγίδα της ηγεμονίας και οι παλαιοί τα λόγια του Πυθαγόρα «Χρη σιγάν ή κρείσσονα σιγής λέγειν» (ή γράφειν), διότι οι πλέον ευεργετηθέντες κοστίζουν ακριβά στη Πατρίδα…