Ο «διπλωματικός χορός» του Ερντογάν σε «αναμμένα κάρβουνα» και η Ελλάδα

Ο Μουσταφά Γκουρμπούζ υπογράφει άρθρο του Arab Center Washington DC (ACW) , το οποίο εξηγεί τις κινήσεις του Ερντογάν στη διπλωματική σκακιέρα. Κινήσεις που στους περισσότερους από εμάς μοιάζουν αντιφατικές. Μόνο ειδικοί που έχουν μελετήσει την προσωπικότητα του αλλά και την τουρκική πραγματικότητα , όπως ο Δρ Δημήτρης Σταθακόπουλος δεν αιφνιδιάζονται. Τα όσα κάνει ή επιχειρεί να πετύχει έχουν φυσικά άμεση σχέση και με την Ελλάδα, έστω και «από σπόντα»…

Γράφει στο άρθρο ο  Μουσταφά Γκουρμπούζ:

Παρά τα ιστορικά χαμηλά ποσοστά αποδοχής, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πιστεύει ακράδαντα στις ικανότητές του ως διαπραγματευτής και στην εξαιρετική θέση της χώρας του στη διεθνή πολιτική. Στην κοσμοθεωρία του Ερντογάν, οι εξωτερικές ασυνέπειες του εναρμονίζονται με τη θέση της «τουρκικής εξαίρεσης», η οποία επιτρέπει, μεταξύ άλλων, στην Τουρκία  να ενεργεί ανεξάρτητα ως «εξαιρετικό» μέλος του ΝΑΤΟ, η οποία  θα μπορούσε να είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξακολουθώντας να ασπάζεται  αντι- δυτικό λόγο και  θα πρέπει να είναι σε θέση να λάβει αμερικανική στρατιωτική βοήθεια ενώ σηκώνει τη σημαία της αντίστασης κατά των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Ερντογάν πιστεύει βαθιά ότι τέτοιοι στρατηγικοί ελιγμοί είναι αποτελεσματικοί. Όπως είπε σε μια ομιλία του το 2021 στους επαρχιακούς αρχηγούς του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), «Είμαστε πιο κοντά από ό,τι ήμασταν ποτέ τους τελευταίους δύο αιώνες σε μια Τουρκία που είναι πολιτικά αξιόπιστη και έχει ισχυρή οικονομία και ευρεία περιοχή κοινωνικής και πολιτιστικής επιρροής στην περιοχή της και στον κόσμο». Μια απότομη πτώση της αξίας της τουρκικής λίρας δείχνει την απομάκρυνση του Ερντογάν από την καθημερινή πραγματικότητα. Ωστόσο, η διπλωματική αρένα εξακολουθεί να προσφέρει στον Τούρκο πρόεδρο την ευκαιρία να εκπληρώσει τα όνειρά του να σταθεί στο παγκόσμιο προσκήνιο.

Μια συνάντηση τον Ιούλιο του 2022 στην Τεχεράνη μεταξύ Τουρκίας, Ρωσίας και Ιράν ήταν η επιτομή του οράματος του Ερντογάν για την εξωτερική πολιτική. Από τη μία πλευρά, η Άγκυρα έδωσε τη δυνατότητα στη Μόσχα να δείξει την ικανότητά της να διαμορφώνει την πολιτική της Μέσης Ανατολής, παρά την περιορισμένη έως τώρα πρόοδο του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας. Αυτή η στάση ήταν ιδιαίτερα σημαντική όχι μόνο για τη Ρωσία αλλά και για το Ιράν, ειδικά σε μια εποχή που ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν πραγματοποιούσε συναντήσεις υψηλού επιπέδου στη Μέση Ανατολή. Από την άλλη πλευρά, η τουρκική κυβέρνηση έχει παρουσίασει την τριμερή συνάντηση ως επίδειξη της στρατηγικής αξίας της Τουρκίας για τη Δύση, κυρίως επειδή η Τουρκία βοήθησε στη σύναψη συμφωνίας για την επανέναρξη των αποστολών σιτηρών από την κατεστραμμένη από τον πόλεμο Ουκρανία, η οποία της έφερε επαίνους από τα Ηνωμένα Έθνη ,γιατί βοήθησαν στην αποφυγή μιας παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης.

Πολλοί αναλυτές βρίσκουν περίεργο να παρακολουθούν την περιστροφή του Ερντογάν στη Ρωσία, η οποία έρχεται αμέσως μετά τις προσπάθειές του να συμφιλιώσει τις σχέσεις με τους συμμάχους της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ τον περασμένο χρόνο. Μετά τη σύνοδο κορυφής της Τεχεράνης, ο Ερντογάν συναντήθηκε με τον Πούτιν στο Σότσι, εγκαινιάζοντας μια εποχή προσαρμογής στις διμερείς σχέσεις. Η ρωσική οικονομία, η οποία έχει ακρωτηριαστεί από τις δυτικές κυρώσεις μετά την εισβολή στην Ουκρανία, χρειάζεται απεγνωσμένα μια σανίδα σωτηρίας. Και η ταραγμένη τουρκική οικονομία δεν μπορεί να αντέξει να χάσει τα ρωσικά ενεργειακά αποθέματα, τα οποία αποτελούν περίπου το 45% του φυσικού αερίου της Τουρκίας και το 25% των εισαγωγών αργού πετρελαίου της. Σαφώς, τα οικονομικά δεινά τόσο στη Ρωσία όσο και στην Τουρκία δίνουν κίνητρο για εμβάθυνση των οικονομικών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών, μια ενέργεια που μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις.

Τούρκοι αξιωματούχοι τώρα καυχιούνται ότι οι εξαγωγές στη Ρωσία έχουν φτάσει στα υψηλότερα επίπεδά τους από το 2014, ενώ ο Ρώσος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Αλεξάντερ Νόβακ έχει μιλήσει για αυξανόμενους δημοσιονομικούς δεσμούς μεταξύ των δύο χωρών. Ο Ερντογάν, εν τω μεταξύ, εξέφρασε τις ελπίδες του να δει οικονομική συνεργασία που θα μπορούσε να φτάσει συνολικά τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια. Επιπλέον, ο Ερντογάν σηματοδότησε επίσης ένα ευρύτερο στρατηγικό όραμα ανακοινώνοντας ότι η Τουρκία θα συμμετάσχει στη συνεδρίαση του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης της Κίνας τον Σεπτέμβριο του 2022.

Οι νέες συμφωνίες περιλαμβάνουν επίσης μια εντυπωσιακή εξέλιξη, δηλαδή την υιοθέτηση από τις μεγάλες τουρκικές τράπεζες του συστήματος πληρωμών Mir της Ρωσίας. Πληρώνοντας ένα μέρος του σημαντικού ετήσιου ενεργειακού της λογαριασμού σε ρωσικά ρούβλια, η Τουρκία θα αποκλίνει περαιτέρω από τις δυτικές χώρες, οι περισσότερες από τις οποίες αρνήθηκαν να πληρώσουν τη Ρωσία σε ρούβλια προκειμένου να διατηρήσουν αποτελεσματικές τις κυρώσεις κατά της Μόσχας. Σε αντάλλαγμα, η Άγκυρα επιδιώκει βραχυπρόθεσμα οφέλη που θα βοηθήσουν στην άμβλυνση των προβλημάτων που σχετίζονται με τα συναλλαγματικά αποθέματα της Τουρκίας. Με τη βοήθεια του Πούτιν, έγινε μια εισφορά μετρητών από τη ρωσική κρατική πυρηνική εταιρεία Rosatom σε μια τουρκική θυγατρική, με αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη άνοδο των επίσημων αποθεμάτων της Τουρκίας τους τελευταίους έξι μήνες. Τούρκοι αξιωματούχοι ελπίζουν σε  μια πρόσθετη μεταφορά 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων για την ολοκλήρωση της κατασκευής του πυρηνικού σταθμού Akkuyu, που είναι ο μοναδικός μεγάλος πυρηνικός σταθμός της Τουρκίας, και ο οποίος θα είναι ευλογία για την ενεργειακή στρατηγική της χώρας και για την πολιτική τύχη του Ερντογάν. Αλλά πιο σημαντικό είναι η ενίσχυση της αξίας της λίρας. Επομένως, παρόλο που η Τουρκία έχει λάβει κάποιες ενέσεις μετρητών από τον Κόλπο, ο Ερντογάν εξακολουθεί να έχει τα μάτια του στο βραβείο που ελπίζει ότι μπορεί να φτάσει από τη Μόσχα.

Μαζί, η συνάντηση στο Σότσι και η προηγούμενη σύνοδος κορυφής στην Τεχεράνη αποκάλυψαν τους περιορισμούς των τουρκο-ρωσικών διαπραγματεύσεων για τη Συρία. Πολλοί ήταν σε επιφυλακή για πιθανές συναλλαγές που θα διευκόλυναν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Τουρκίας στη βόρεια Συρία. Παρόλο που η Ρωσία επιτρέπει αυξημένες επιθέσεις τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών εναντίον Κούρδων μαχητών, η σύναψη συμφωνίας για άλλη μια τουρκική εισβολή δεν θα είναι εύκολο επίτευγμα για τον Ερντογάν. Μετά τη σύνοδο κορυφής της Τεχεράνης, η Ρωσία αύξησε τις αεροπορικές επιδρομές στο Ιντλίμπ της Συρίας, αναμφίβολα για να υπενθυμίσει σε όλους ότι διαθέτει τον απόλυτο μοχλό στη Συρία. Υπό τις παρούσες συνθήκες, το status quo είναι υπέρ της Ρωσίας, η οποία απείλησε να κλείσει τον διάδρομο ανθρωπιστικής βοήθειας Bab al-Hawa στο Idlib, προκαλώντας ένα νέο κύμα προσφύγων που εισέρχονται στην Τουρκία. Δεδομένων αυτών των εξελίξεων, γιατί ο Πούτιν να επιτρέψει στον Ερντογάν να κερδίσει περισσότερα εδάφη; Και ποια είναι τα πιθανά κίνητρα που μπορεί να προσφερθούν στη Ρωσία από την τουρκική πλευρά;

Ο Πούτιν μπορεί να είναι πρόθυμος να επιτρέψει μια περιορισμένη στρατιωτική επιχείρηση για να βοηθήσει την προεκλογική εκστρατεία του Ερντογάν, αρκεί ο τελευταίος να ανταποδώσει τη χάρη. Σύμφωνα με αξιωματούχους της Ουκρανίας, ο Πούτιν απαιτεί από τον Ερντογάν να επιτρέψει στη Ρωσία να αγοράσει μερίδια σε τουρκικά διυλιστήρια και δεξαμενές πετρελαίου, κάτι που θα συνέβαλε στην απόκρυψη της προέλευσης των ρωσικών εξαγωγών ενέργειας μετά την θέσπιση εμπάργκο από την ΕΕ, η πλήρης έκταση του οποίου αναμένεται να επιτευχθεί έως τις αρχές του 2023. Ένα άλλο αίτημα από το Κρεμλίνο είναι η δημιουργία λογαριασμών ανταποκριτών μεταξύ τουρκικών κρατικών τραπεζών και ρωσικών τραπεζών που βρίσκονται υπό κυρώσεις από ΕΕ και ΗΠΑ. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ο Ερντογάν έχει αποδεχθεί οποιαδήποτε από αυτές τις απαιτήσεις, και κάτι τέτοιο θα τον έθετε υπό σοβαρή πίεση από τη Δύση για άρση των κυρώσεων, φέρνοντας πρόσθετους κινδύνους στην εύθραυστη οικονομία της Τουρκίας.

Ωστόσο, μια εναλλακτική ρωσική απαίτηση να συμμετάσχει η Τουρκία σε απευθείας συνομιλίες με το καθεστώς Άσαντ της Συρίας μπορεί να εξετάζεται από την κυβέρνηση του Ερντογάν ως κίνητρο προς τη Μόσχα. Ο Πούτιν θέλει να υποστηρίξει τη διεθνή θέση του συμμάχου του Μπασάρ αλ Άσαντ και η έναρξη απευθείας συνομιλιών από τον Ερντογάν με τη Δαμασκό θα ενισχύσει τη νομιμότητα του συριακού καθεστώτος. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου ανακοίνωσε πρόσφατα ότι συναντήθηκε με τον Υπουργό Εξωτερικών της Συρίας Φαϊζάλ αλ Μεκντάντ και ότι οι αξιωματούχοι πληροφοριών των δύο χωρών βρίσκονται σε άμεση επικοινωνία τους τελευταίους μήνες. Ο Τσαβούσογλου δήλωσε ότι η Τουρκία πρέπει να βρει έναν τρόπο «να συμφιλιωθεί η αντιπολίτευση και το καθεστώς στη Συρία. Διαφορετικά, δεν θα υπάρξει μόνιμη ειρήνη».

Οι δηλώσεις Τσαβούσογλου έχουν κλονίσει την ατμόσφαιρα στην Τουρκία. Και σε ελεγχόμενα από την Τουρκία εδάφη της βόρειας Συρίας, οργανώθηκαν μαζικές διαδηλώσεις και γκρεμίστηκαν οι τουρκικές σημαίες, υποδηλώνοντας τη σύγχυση και τον φόβο που νιώθουν πολλοί Σύριοι. Εν τω μεταξύ, ο υποστηριζόμενος από την Τουρκία Συριακός Εθνικός Στρατός κατήγγειλε οποιαδήποτε προσπάθεια συμφιλίωσης με το καθεστώς Άσαντ ως «προδοσία» και προειδοποίησε ότι θα σήμαινε «παράδοση της περιοχής στο χάος και την καταστροφή».

Αν και η Άγκυρα δεν έχει ακόμη δεσμευτεί για διμερείς συναντήσεις με το καθεστώς Άσαντ, η δημόσια ανακοίνωση της τουρκικής κυβέρνησης ότι εξετάζει όλες τις επιλογές είναι πράγματι μια σημαντική εξέλιξη. Διάφοροι παράγοντες μπορεί να κρύβονται πίσω από την πρόθεση του Ερντογάν για απευθείας συνομιλίες με τη Δαμασκό. Πρώτον, η συμφωνία του Ερντογάν στον Πούτιν σε αυτό το θέμα δεν θα απαιτήσει απαραίτητα από την Άγκυρα να συμμετάσχει σε ουσιαστικές διαπραγματεύσεις με το καθεστώς Άσαντ. Ακόμα κι αν αυτές οι συνομιλίες προορίζονται να είναι κενές δημόσιες εκδηλώσεις που θα ανυψώσουν τη Ρωσία στο ρόλο του μεσολαβητή και θα επιτρέψουν στη Δαμασκό να εμφανιστεί ως νόμιμος εκπρόσωπος του συριακού λαού, ο Ερντογάν μπορεί να περιμένει ανταπόδοση από τον Πούτιν, ίσως συμπεριλαμβανομένης της έγκρισης  για μία περιορισμένη στρατιωτική επιχείρηση που θα στηρίξει την προεκλογική εκστρατεία του Τούρκου προέδρου.

Δεύτερον, το καθεστώς Άσαντ ήδη νομιμοποιείται ως αποτέλεσμα των αλλαγών πολιτικής στον Κόλπο, και συγκεκριμένα στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία. Τα βήματα της τουρκικής κυβέρνησης προς αυτή την κατεύθυνση μπορεί επομένως να θεωρηθούν θετικά από τα κράτη του Κόλπου που στοχεύουν να περιορίσουν την επιρροή του Ιράν στη Δαμασκό. Για να το θέσω απλά, ο Ερντογάν μπορεί να πουλήσει αυτή την κίνηση και στον Κόλπο, δεδομένου ότι η Τουρκία εξακολουθεί να διαπραγματεύεται με αξιωματούχους της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων για οικονομική βοήθεια.

Τρίτον, ο Ερντογάν δοκιμάζει το εσωτερικό μέτωπο. Ως στρατηγική προεκλογικής εκστρατείας, οι ηγέτες της τουρκικής αντιπολίτευσης εξέφρασαν τα σχέδιά τους να στείλουν όλους τους Σύριους πρόσφυγες πίσω στην πατρίδα τους. Από την αρχή, φαίνεται αντιφατικό για την τουρκική κυβέρνηση να απειλεί για στρατιωτική δράση στη βόρεια Συρία, ενώ ταυτόχρονα συμμετέχει σε απευθείας συνομιλίες με το καθεστώς Άσαντ για την επιστροφή των προσφύγων. Ωστόσο, στα μάτια του πολιτικού Ερντογάν, είναι απολύτως λογικό. Ο Ερντογάν στοχεύει να στείλει ένα μήνυμα στο τουρκικό εκλογικό σώμα ότι θα κάνει ό,τι χρειάζεται —είτε διεξάγει πόλεμο είτε κάνει ειρήνη—για να επιλύσει το προσφυγικό ζήτημα. Ο Ερντογάν θέλει τελικά να θεωρείται ως ένας ρεαλιστής και λαϊκός ηγέτης, παρά ως ένας άκαμπτος και ιδεολογικά περιορισμένος πρόεδρος.

Τέλος, οι άμεσες συνομιλίες της Άγκυρας με το καθεστώς Άσαντ μπορεί να παρεμποδίσουν τις σχέσεις μεταξύ της Δαμασκού και των Κούρδων της Συρίας, ειδικά από τη στιγμή που η Τουρκία προσφέρει μια νέα εκδοχή της συμφωνίας των Αδάνων—που υπεγράφη μεταξύ Άγκυρας και Δαμασκού το 1998 κατά των δραστηριοτήτων του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK). )—να περιλαμβάνει επίσης τις Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG), το παράρτημα του PKK στη Συρία.

Μια αλλαγή πολιτικής για την έναρξη απευθείας συνομιλιών με τη Δαμασκό ενέχει επίσης σοβαρούς κινδύνους. Ο πρώην Πρωθυπουργός της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου, ο αρχιτέκτονας της πολιτικής της Τουρκίας για τη Συρία κατά τα πρώτα χρόνια του συριακού εμφυλίου πολέμου, διαμαρτυρήθηκε για σχέδια  νομιμοποίησης του καθεστώτος Άσαντ για χάρη του Πούτιν. Ο Νταβούτογλου πιστεύει ότι οι άμεσες συνομιλίες με το καθεστώς Άσαντ θα επιδεινώσουν το πρόβλημα των προσφύγων, καθώς οι Σύριοι θα ανησυχούσαν για το «ξεπούλημά τους» από την Τουρκία, με αποτέλεσμα ένα άλλο μεγάλο κύμα προσφύγων από την Ιντλίμπ προς τις τουρκικές συνοριακές πύλες.

Η προσπάθεια του Ερντογάν να παίξει και τις δύο πλευρές του πολέμου στην Ουκρανία υπήρξε θέμα διαμάχης στους κύκλους πολιτικής των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του Κογκρέσου. Η προσέγγιση της Τουρκίας ως free-rider συχνά γίνεται ανεκτή από εκείνους που αντιλαμβάνονται την Τουρκία ως απαραίτητη για το ΝΑΤΟ λόγω της γεωπολιτικής της θέσης. Αυτή η παραδοσιακή προοπτική πηγάζει από τον Ψυχρό Πόλεμο, όταν ο περιορισμός της σοβιετικής αυτοκρατορίας ήταν η ύψιστη προτεραιότητα. Στην πραγματικότητα, οι παραδοσιακοί τυπικά αποδέχονται την ιδέα της εξαιρετικότητας της Τουρκίας, δεδομένης τόσο της μοναδικής θέσης της Τουρκίας ως γέφυρας μεταξύ Ευρώπης και Ασίας όσο και της συμβολικής της σημασίας ως χώρας που συνδυάζει το Ισλάμ και τον κοσμικό χαρακτήρα. Πιστεύουν ότι οι συναλλαγές του Ερντογάν με τον Πούτιν πρέπει να διευθετηθούν και τονίζουν αυτό που θεωρούν ως την αξία ενός κράτους μέλους του ΝΑΤΟ που μπορεί να φτάσει στον Πούτιν με στενότερους δεσμούς. Επιπλέον, κατά την άποψή τους, η Τουρκία είναι κάτι περισσότερο από το σημερινό καθεστώς Ερντογάν και επομένως υπάρχει ελπίδα για αναβίωση μιας στρατηγικής εταιρικής σχέσης με την Άγκυρα στο μέλλον.

Εναντίον του παραδοσιακού στρατοπέδου είναι οι ρεβιζιονιστές που υποστηρίζουν ότι μια πολιτική κατευνασμού με την κυβέρνηση του Ερντογάν δεν θα λειτουργήσει ποτέ. Το ρεβιζιονιστικό στρατόπεδο είναι επίσης απαισιόδοξο για τη μελλοντική ευθυγράμμιση της Τουρκίας στη μετά τον Ερντογάν εποχή. Υποστηρίζουν ότι οι διαρθρωτικές αλλαγές στη διεθνή τάξη έχουν καταστήσει την τουρκοαμερικανική στρατηγική συμμαχία μόνιμα εκτός λειτουργίας – γεγονός που αντικατοπτρίζεται καλύτερα στις ταραγμένες σχέσεις των δύο χωρών σχετικά με το Ιράκ και τη Συρία κατά τη μεταψυχροπολεμική εποχή. Ως εκ τούτου, υποστηρίζουν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αποδεχθούν την πραγματικότητα ότι η Τουρκία δεν είναι πλέον στρατηγικός εταίρος  και ότι η Ουάσιγκτον θα πρέπει να αναζητήσει εναλλακτικές για να αντικαταστήσει την Τουρκία βελτιώνοντας στενότερους στρατιωτικούς δεσμούς με την Ελλάδα και την Κύπρο. Ως εκ τούτου, η παραβίαση των προσδοκιών του ΝΑΤΟ από την τουρκική κυβέρνηση δεν πρέπει να γίνει ανεκτή και, εάν χρειαστεί, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν αυστηρά μέτρα και οικονομικές κυρώσεις για να διαμορφώσουν τη συμπεριφορά της Άγκυρας.

Αυτές οι δύο ανταγωνιστικές προοπτικές, η παραδοσιακή και η ρεβιζιονιστική, θα διαμορφώσουν την απάντηση της Ουάσιγκτον στις εξελίξεις στη σχέση μεταξύ Ερντογάν και Πούτιν. Δεδομένης της αντίστασης από το Κογκρέσο, η κυβέρνηση Μπάιντεν είναι απίθανο να προχωρήσει στις προσπάθειες πώλησης μαχητικών αεροσκαφών στην Τουρκία, κάτι που αναμφίβολα προοριζόταν ως τρόπος να επηρεαστεί η Τουρκία σε περίπτωση που οι οικονομικοί δεσμοί μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας αυξηθούν γρήγορα. Εάν οι δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών καταλήξουν να εξελιχθούν σε ένα σχέδιο για να σώσει τη Μόσχα από τις διεθνείς κυρώσεις, ο Λευκός Οίκος σίγουρα θα αντιμετωπίσει ακόμη πιο δύσκολες επιλογές. Ο Ερντογάν ακολουθεί μια λεπτή γραμμή καθώς διαπραγματεύεται με πολλούς διεθνείς εταίρους για θέματα που θα μπορούσαν να διαμορφώσουν τόσο τη μοίρα της Τουρκίας όσο και τη μοίρα της δικής του Προεδρίας. Μένει να φανεί, ωστόσο, αν θα πετύχει η ταπεινότητά του ή αν τελικά θα καταλήξει σε καταστροφή.