Η τραγωδία της Καλλίπολης και οι νοσοκόμες από τον Καναδά που πέθαναν στη Λήμνο

Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος

Τη διετία 1915-16, το νησί και ειδικά ο κόλπος του Μούδρου απέκτησαν παγκόσμια φήμη και τα γεγονότα που συνέβαιναν εκεί, σχεδόν καθημερινά αναφέρονταν στις μεγάλες εφημερίδες του κόσμου.

 Η ιστορική εκείνη περίοδος επηρέασε τις ζωές εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων και στις πέντε ηπείρους και είχε ως επίκεντρο την Λήμνο.

Στην εκστρατεία της Καλλίπολης, ενεπλάκησαν πάνω από 1.000.000 άνθρωποι προερχόμενοι από δεκάδες χώρες: Αυτόχθονες Μαόρι και αγγλοσάξονες από τη Νέα Ζηλανδία, αυτόχθονες Αμπορίτζιναλ και ανέμελοι αγρότες από την Αυστραλία, ιθαγενείς από τα νησιά Κουκ, Σαμόα και Τόνγκα του Ειρηνικού, Ινδοί διαφόρων εθνοτήτων (Σιχ, Ταμίλ, Σριλανκέζοι, Ινδουιστές, Μουσουλμάνοι κλπ.) και Νεπαλέζοι, Αιγύπτιοι, Άραβες, Νοτιοαφρικανοί, Ροδεσιανοί, Άγγλοι, Ιρλανδοί, Σκοτσέζοι, Γάλλοι, Καναδοί, Έλληνες, Τούρκοι, Γερμανοί, Αυστριακοί μάχονταν για ένα κομμάτι γης της χερσονήσου της Καλλίπολης, και επί οκτώ μήνες γίνονταν βορά των όπλων.

Το αποτέλεσμα της αιματηρής αυτής πολεμικής αναμέτρησης υπήρξε ιδιαίτερα τραγικό σε ανθρώπινα θύματα. 

Στους οκτώ μήνες που διάρκεσε η εκστρατεία οι απώλειες (νεκροί και σοβαρά τραυματίες, ανάπηροι κλπ) ξεπέρασαν το μισό εκατομμύριο άνδρες: 300.000 Τούρκοι και 220.000 σύμμαχοι.

 Άλλοι 145.000 άνδρες ασθένησαν από τις κακουχίες. 

Ο συνολικός αριθμός των νεκρών υπολογίζεται στους 98.000, που κατανέμονται ως εξής ανά εθνικότητα: 86.000 Τούρκοι, 21.000 Βρετανοί, 10.000 Γάλλοι, 8.700 Αυστραλοί, 2.700 Νεοζηλανδοί, 1.350 Ινδοί και 50 Καναδοί.

Στον πόλεμο ο Καναδάς δεν έστειλε στρατιωτικές μονάδες στη Μεσόγειο αλλά βοήθησε τις συμμαχικές δυνάμεις με πέντε ιατρικές μονάδες, που υπηρέτησαν υπό δύσκολες και αντίξοες συνθήκες.

 Δύο από αυτές τις μονάδες στάλθηκαν στη Λήμνο.

 Ήταν το 1ο και 3ο Καναδικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο (Canadian Stationary Hospital), τα οποία λειτούργησαν στο νησί της Λήμνου από τα μέσα Αυγούστου 1915 ως τις αρχές Φεβρουαρίου 1916, με σκοπό την περίθαλψη των τραυματιών από τις μάχες στην Καλλίπολη.

ΟΙ ΗΡΩΙΚΕΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΣ

Το έργο των αδελφών νοσοκόμων ήταν πραγματικά ηρωικό.

 Εκτός από το μεγάλο πλήθος ασθενών που νοσηλεύτηκαν στην κατασκήνωση, οι νοσοκόμες καλούνταν συχνά να περιθάλψουν και περιστατικά στα στρατόπεδα. 

Μόνο το 1ο Νοσοκομείο αντιμετώπισε 6.300 τέτοιες περιπτώσεις μεταξύ 23ης Αυγούστου και 31ης Ιανουαρίου 1916, που έμεινε στο νησί.

Η αθλιότητα που βίωνε το προσωπικό και τα βάσανα των ασθενών ήταν απερίγραπτα και οι αναφορές της εποχής τα συγκρίνουν με τα γεγονότα των ημερών του Κριμαϊκού πολέμου, που είχε γίνει μισό αιώνα νωρίτερα. Το αποτέλεσμα ήταν όχι μόνο να μην μπορούν να προσφέρουν βοήθεια σε ασθενείς και τραυματίες αλλά ήδη από το Σεπτέμβριο το 95% του προσωπικού του νοσοκομείου να ασθενήσει, κυρίως από δυσεντερία, και να αδρανοποιηθεί. Παράλληλα, υπήρχε πλήθος περιπτώσεων ανδρών με μολυσματικές νόσους που έρχονταν από την Καλλίπολη.

Οι αδελφές νοσοκόμες βρίσκονταν σε αδυναμία. 

Οι ίδιες ήταν άρρωστες ενώ ένα πλήθος ασθενών ανέμενε στο νοσοκομείο να το υπηρετήσουν.

 Ο επικεφαλής αξιωματικός του 1ου Νοσοκομείου και αρκετοί από το επιτελείο είχαν αρρωστήσει και είχαν σταλεί στην Αγγλία για ανάρρωση.

 Ως την 1η Σεπτεμβρίου η επιδημία είχε γενικευτεί.

 Υπήρχαν 600 περιστατικά στη φρουρά. 

Ως τότε υπήρχε μόνο μία υδροφόρα μεταφοράς νερού ενώ μια προσπάθεια για διάνοιξη πηγαδιού είχε αποτύχει.

 Στο ημερολόγιο της κατασκήνωσης περιγράφονται παραστατικά οι άθλιες συνθήκες. 

Είναι χαρακτηριστική η καταγραφή της 8ης Σεπτεμβρίου:

«Η αρρώστια έχει κυριαρχήσει στους αξιωματικούς, στις αδελφές νοσοκόμες και στους άνδρες.

 Οι μύγες αφθονούν υπερβολικά, όπως και η σκόνη.

 Οι λιγοστές προμήθειες φαγητού χειροτερεύουν την κατάσταση».

Το φθινόπωρο η κατάσταση χειροτέρεψε. Έπεσαν δυνατές βροχές και οι σκηνές πλημμύρισαν.

 Παράλληλα, από τις αρχές Οκτωβρίου υπήρξε αύξηση των περιστατικών από την Καλλίπολη, ανδρών προσβεβλημένων από έναν πιο ανθεκτικό τύπο μικροβίου δυσεντερίας, κατά 80% του τύπου της αμοιβάδας.

 Το Νοέμβριο, η απουσία φρέσκων λαχανικών και η συνεχιζόμενη προσφορά προμαγειρεμένων τροφίμων, άρχισε να προκαλεί συμπτώματα σκορβούτου στο στράτευμα και επιπλέον εμφανίστηκαν μεμονωμένες περιπτώσεις της πιο σοβαρής ασθένειας «μπέρι-μπέρι».

 Στο τέλος του μηνός αυτού μια περίοδος με δριμύ κρύο, με χιόνι και βροχή χειροτέρεψε ακόμα περισσότερο τα πράγματα. 

Το αποτέλεσμα ήταν σε μια βδομάδα να έρθουν από τη χερσόνησο της Καλλίπολης 400 περιστατικά με κρυοπαγήματα.

 Δώδεκα από αυτά ήταν τόσο σοβαρά ώστε διατάχτηκε το κόψιμο του ποδιού του ασθενούς.

 Προς το τέλος του έτους, καθώς προετοιμαζόταν η εκκένωση της ακτής Suvla Bay της χερσονήσου της Καλλίπολης, ήρθαν διαταγές το νοσοκομείο να επεκταθεί σε χίλιες κλίνες.

ΤΑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

Η Nursing Sister Μ.F.E. Munro, απεβίωσε στις 7 Σεπτεμβρίου 1915 (μνήμα V.D. 176).

 Η επιτύμβια στήλη της δεν φέρει επίγραμμα. Σύμφωνα με τα αρχεία της Commonwealth War Graves Commission πρόκειται για την αδελφή νοσοκόμα Miss Mary Frances Munro, η οποία φέρεται να είναι η πρώτη νεκρή Καναδή νοσοκόμα του Α΄ παγκοσμίου πολέμου.

 Ήταν ανύπαντρη, περίπου 50 ετών, σύμφωνα με μαρτυρία μιας άλλης συναδέλφου της, της Helen Fowlds (Έλεν Φόουλντς).

Η  Munro του 3ου (νοσοκομείου) πέθανε το δειλινό της 7ης Σεπτεμβρίου. 

Είχε προσβληθεί σοβαρά από δυσεντερία και στην αδύναμη κατάσταση που βρισκόταν μια παλιά καρδιακή ανωμαλία ενεργοποιήθηκε ξανά και τελικά αυτή ήταν η αιτία του θανάτου της.

 Πολύ δυναμική στην δουλειά και μόλις στήθηκαν οι σκηνές, έπεσε με τα μούτρα στην οργάνωση του τομέα της, χωρίς ανάπαυση. Ήταν εξαιρετική γυναίκα και μεγάλη απώλεια για τη μονάδα.

Η δεύτερη νεκρή Καναδή νοσοκόμα που πέθανε και θάφτηκε στο Πορτιανού ήταν προϊσταμένη (matron) με τα εξής στοιχεία:

Matron J.B. Jaggard, απεβίωσε στις 25 Σεπτεμβρίου 1915 (μνήμα V.D. 177).

 Στην επιτύμβια στήλη της αναγράφεται: «What I Aspired To Be And Was Not, Comforts Me» (Ό,τι φιλοδοξούσα να γίνω και δεν έγινα, με ανακουφίζει).

 Σύμφωνα με τα αρχεία της Commonwealth War Graves Commission πρόκειται για την προϊσταμένη νοσοκόμα Jessie Brown Jaggard, 44 ετών, θυγατέρα του John Lothrop Brown και της Elizabeth Whidden Brown.

 Ήταν σύζυγος του Herbert A. Jaggard από την πόλη Elmira της πολιτείας της Νέας Υόρκης των ΗΠΑ.

Τους δύο θανάτους, της αδελφής νοσοκόμας Mary Frances Munro και της προϊσταμένης Jessie Jaggard, πληροφορήθηκε η βρετανίδα λογοτέχνης, φεμινίστρια και οπαδός της ειρήνης Vera Mary Brittain (1893-1970) και τους αφιέρωσε ένα ποίημα.

 Η Μπρίτεν υπηρέτησε ως αδελφή νοσοκόμα κατά τη διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου και επισκέφτηκε τη Λήμνο με το πλωτό νοσοκομείο Britannic (Βρετανικός) στις αρχές Οκτωβρίου 1916.

ΤΟ ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ

Κατά τη σύντομη παραμονή της στο λιμάνι του Μούδρου η Βέρα Μπρίτεν πληροφορήθηκε για τις κακουχίες των συναδέλφων της που είχαν υπηρετήσει στο νησί και για τις δύο Καναδές νοσοκόμες που είχαν πεθάνει και θαφτεί εκεί τον προηγούμενο χρόνο. 

Συγκινημένη έγραψε ένα ποίημα στη μνήμη τους, πιθανότατα κατά τον απογευματινό ρεμβασμό της στο κατάστρωμα του «Βρετανικού». 

Το ποίημα αυτό αποτελείται από επτά τετράστιχα.

 Στην πρώτη γραφή του, στο σωζόμενο χειρόγραφο, έχει τίτλο «Sisters’ Graves at Lemnos» (Μνήματα των Αδελφών στη Λήμνο) και υπότιτλο τη λατινική φράση «Fidelis ad extremum» (Πίστη μέχρις εσχάτων). 

Το υπογράφει: «HMHS ‘‘Britannic’’, Mudros 1916» (HMHS είναι τα αρχικά των λέξεων: His Majesty’s Hospital Ship, δηλαδή: Νοσοκομειακό Πλοίο της Αυτού Μεγαλειότητος).

ΑΔΕΛΦΕΣ ΘΑΜΜΕΝΕΣ ΣΤΗ ΛΗΜΝΟ

«Ω χρυσαφένιο νησί που στέκεις στο βαθυγάλαζο ωκεανό

Με τις φευγαλέες πορφυρές σκιές πάνω από τους λόφους σου,

Γονατίζω μπροστά σου με ευλάβεια και ταπεινοφροσύνη

Για κείνες που αναπαύονται στα στήθη σου.

 Σπάνια αναφέρονται σε τραγούδια και ιστορίες

Οι ποιητές επαινούν των στρατιωτών τα πολεμικά κατορθώματα

Αλλά λίγοι εξυμνούν τις Αδελφές, και η δόξα

Των νεκρών γυναικών κρύβεται πίσω από ένα μακρινό αστέρι

 Δεν απειλήθηκε από όπλα ο μοναχικός σταθμός τους

Δεν πάλεψαν με τη φωτιά και το σπαθί ούτε με άσπλαχνους εχθρούς

Αλλά με τον καύσωνα και την πείνα, την αρρώστια και τις στερήσεις

Και του χειμώνα το θανατερό και παγωμένο χιόνι.

Ώσπου οι εύθραυστες υπάρξεις δεν άντεξαν πλέον

Της αρρώστιας τις φθορές και του καιρού την ισχύ

Με σώματα αδύναμα αλλά με πνεύμα πάντα δυνατό

Με κουράγιο αντιμετώπισαν τη μοιραία στιγμή.

 Ούτε παγκόσμια φλογερές ανακοινώσεις ακούστηκαν

Ούτε την ένθερμη αναγνώριση της θυσίας τους επεδίωξαν

Το μόνο έπαθλο του ένδοξου θανάτου τους

Βρίσκεται στις καρδιές των ηρωικών ανδρών που έσωσαν.

 Αυτοί, ώσπου το φως της έσχατης αυγής να ξημερώσει,

Θα θυμούνται, ακόμα κι όταν ο κόσμος θα έχει ξεχάσει,

Θα τιμούν, περήφανοι σε νικητήριες αγρυπνίες

Τις ψυχές των γυναικών, που κείνται έρημες εδώ εν ειρήνη.

 Ω χρυσαφένιο νησί με τις πορφυρές σκιές που πέφτουν

πάνω στους βράχους των ακτών σου και στη ζαφειρένια θάλασσα,

Δεν θα σε ζωγραφίσω χωρίς να ξαναθυμηθώ

Τις Αδερφές που κοιμούνται στην αγκαλιά σου!»

Πληροφορίες

Belitsosquarks.blogspot.gr