Η «φύλακας άγγελος» του απέραντου γαλάζιου

«Όλα για το μπλε!». Η Κατερίνα Τοπούζογλου έχει αφιερώσει την ενέργεια, το χρόνο, τα χρήματά της, όλη τη ζωή της, στην μεγάλη αγάπη της, τη θάλασσα! “All for blue” είναι και το όνομα που έδωσε στη διεθνή, μη κερδοσκοπική εταιρία, για την προστασία των θαλασσών και των καρχαριών, την οποία ίδρυσε και χρηματοδοτεί η ίδια. Οι παράκτιοι και υποθαλάσσιοι καθαρισμοί που διενεργεί, εντός και εκτός Ελλάδας, με τη συμμετοχή μαθητών -κι αφού έχει προηγηθεί ενημέρωση και ευαισθητοποίησή τους με σεμινάρια στα σχολεία- έχουν ως αποτέλεσμα μέχρι στιγμής την απομάκρυνση 27 τόνων σκουπιδιών από το βυθό και 126 τόνων από τις παραλίες! Το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ) τη συνάντησε στο 2ο διεθνές τουρνουά ελεύθερης κατάδυσης “Authentic Big Blue”, στην Αμοργό, στο οποίο συμμετείχε, όχι ως αθλήτρια αυτή τη φορά, αλλά ως δύτης ασφαλείας! Φύλακας άγγελος των ελεύθερων δυτών δηλαδή, αλλά πρωτίστως «φύλακας άγγελος» του απέραντου γαλάζιου!

Η Κατερίνα Τοπούζογλου δεν χρειάζεται συστάσεις: Μόντελινγκ, παρουσία σε τηλεοπτικές εκπομπές, όπως ο «Πρωινός Καφές», και ένας τίτλος «Μις Τουρισμός 1993» την έκαναν γνωστή στην ελληνική Showbiz. Τα άφησε όλα πίσω της νωρίς όμως, αφού, όπως αποδείχθηκε, ένιωθε… σαν ψάρι έξω απ’ το νερό. Η αγάπη της για το υγρό στοιχείο ξεκίνησε παράλληλα με την ενασχόλησή της με το άθλημα της κολύμβησης σε νεαρή ηλικία. Εν συνεχεία ασχολήθηκε με την κατάδυση με μπουκάλα (scuba diving) και τα τελευταία 20 χρόνια είναι ενεργό μέλος της αθλητικής κοινότητας των ελεύθερων δυτών (άπνοια). Είναι επίσης εκπαιδεύτρια ελεύθερης και αυτόνομης κατάδυσης, καθώς και πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια ευαισθητοποίησης σχετικά με την προστασία των καρχαριών (Shark Aware Instructor). Το 2016 αναδείχθηκε Παγκόσμια Πρωταθλήτρια στην υποβρύχια σκοποβολή (πισίνα) και έγινε η πρώτη Ελληνίδα που το καταφέρνει. Τόσο το 2015 όσο και το 2016 ήταν και η Πρωταθλήτρια Ευρώπης στο ίδιο άθλημα! Έχει καταλάβει και την 3η θέση σε Παγκόσμιο Πρωτάθλημα υποβρύχιας αλιείας (ψαροντούφεκο), ενώ είναι και η μοναδική Ελληνίδα εκπαιδεύτρια ψαροντούφεκου…

«Έχω σταματήσει! Δεν ασχολούμαι με το ψαροντούφεκο πια, ούτε τρώω ψάρια» εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Κατερίνα Τοπούζογλου που επί χρόνια δώριζε όλα τα αλιεύματά της σε άστεγους στην Αθήνα. Όσο η θάλασσα και τα πλάσματα που ζουν μέσα σε αυτήν κέρδιζαν το σεβασμό της… δεν την εξέφραζε πια να τα σκοτώνει.

Ο καθαρισμός των θαλασσών, η προστασία του καρχαρία, πώς προέκυψαν; «Μικρή με έπαιρνε η μητέρα μου με την αδελφή μου και μαζεύαμε τα σκουπίδια από την παραλία. Μεγαλώνοντας πήγαινα στη θάλασσα και ψάρευα και έβλεπα συνέχεια παντού σκουπίδια. Τα μάζευα και σκεφτόμουν: “Και που πάω μόνη μου και τα μαζεύω, έγινε κάτι;”. Ήθελα να αφήσω κάτι πίσω μου που να κάνει τη διαφορά. Έτσι προέκυψε ο οργανισμός “All for Blue” που ανεπίσημα λειτουργεί εδώ και 10 χρόνια, αλλά επίσημα από το 2017. Κάνω σεμινάρια παγκοσμίως, τα οποία μπορεί να παρακολουθήσει όποιος θέλει, για να πάρει το δίπλωμα “Ocean Conservation”. Εν συνεχεία, κάνουν μαζί μας δράσεις καθαρισμού, υποβρύχιου και παράκτιου. Ο σκοπός μου ποιος είναι; Θέλω να τα βλέπουν οι άνθρωποι, κυρίως τα παιδιά, και να συμμετέχουν, γιατί, όταν είναι βιωματικός ο καθαρισμός, αυτό σημαίνει ότι το παιδί δεν θα πετάξει ποτέ σκουπίδια ως ενήλικας.

Στην Αμοργό είχα έρθει και τον περασμένο Μάιο κι έκανα μια απλή ενημέρωση, όχι σεμινάριο, σε ένα σχολείο στα Κατάπολα και την επόμενη ημέρα επτά πιτσιρικάδες έκαναν ομάδα και πήγαιναν καθημερινά στη θάλασσα και μάζευαν σκουπίδια. Αυτό είναι μεγάλη νίκη για εμένα. Έχω βρει το σκοπό της ζωής μου. Βλέπω την ανταπόκριση. Στην αρχή οι δάσκαλοι και όσοι δεν με ξέρουν είναι λίγο επιφυλακτικοί. Στα 10-15 λεπτά παρουσίασης, όμως, λύνονται και σύντομα όλοι θέλουν να έρθουν μαζί να καθαρίσουμε παραλίες. Το σεμινάριο που κάνω είναι με οπτικοακουστικό υλικό από δράσεις που έχω κάνει στο εξωτερικό, από ερευνητικά προγράμματα για την προστασία των καρχαριών. Δείχνουμε στα παιδιά πως βγάζουμε από τους καρχαρίες τα αγκίστρια, πως βγάζουμε από τον φαλαινοκαρχαρία ή μία θαλάσσια χελώνα τα δίχτυα μέσα στα οποία έχουν μπλεχτεί. Προσπαθώ να δείχνω βίντεο στα παιδιά και στους μεγάλους που θα τους αφυπνίσουν, θα τους ταρακουνήσουν. Αυτό που λέω ξεκινώντας τα σεμινάρια είναι πως: “Είμαι εδώ για να σας πω την αλήθεια!”. Γιατί τα ζω!».

Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα των σκουπιδιών στο βυθό, εκεί όπου δεν φτάνουν να δουν οι περισσότεροι άνθρωποι; «Τεράστιο! Βρίσκουμε και αφαιρούμε τα πάντα από το βυθό. Έχουμε αφαιρέσει μέχρι τώρα, σε παγκόσμιο επίπεδο, πάνω από 27 τόνους σκουπίδια από το βυθό και πάνω από 126 τόνους σκουπίδια από τις παραλίες. Από καρότσι σούπερ μάρκετ, λάστιχα τρακτέρ, μπαταρίες, καλοριφέρ, λεκάνες τουαλέτας, ψυγεία, μοτοσικλέτες. Τα έχουμε καταγράψει όλα!».

Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται μετά τη συλλογή των σκουπιδιών; «Τα σκουπίδια που βγάζουμε από τη θάλασσα και μαζεύουμε από τις παραλίες, τα ζυγίζουμε, τα καταγράφουμε και τα περνάμε σε ένα διεθνές πρόγραμμα παγκόσμιας βάσης δεδομένων, της Project AWARE. Χάρη σε αυτό είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε στο τέλος της χρονιάς τα συνολικά νούμερα που έχει επιτύχει ο κάθε οργανισμός ανά χώρα. Τα σκουπίδια αυτά τα παραδίδουμε στους Δήμους και τα μεταφέρουν στο χώρο της ανακύκλωσης ή της υγειονομικής ταφής».

Προηγείται πρόσκληση από τον Δήμο ή από σχολεία συνήθως; «Επειδή όλα αυτά τα κάνω με δικά μου έξοδα, ή επιλέγω μέρη που έχω συνεργασία με τους Δήμους και τα σχολεία ή κάποιες φορές μας προσκαλεί ο Δήμος και τότε γίνεται πιο επίσημο. Τώρα, σε λίγες ημέρες θα ξεκινήσουμε μία συνεργασία με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και με τον Περιφερειάρχη Γιώργο Χατζημάρκου. Θα κάνουμε μία μεγάλη αποστολή με φουσκωτό και θα καθαρίσουμε τα νησιά: Πάτμο, Κω, Λέρο, Ρόδο και Κάλυμνο, μέσα στον Οκτώβριο. Θα είμαστε τέσσερα άτομα για τον υποθαλάσσιο καθαρισμό μαζί με εθελοντές δύτες από τα κατά τόπους καταδυτικά κέντρα και τα παιδιά από δημοτικά, γυμνάσια και λύκεια θα ασχοληθούν με τον καθαρισμό των παραλιών. Θα ανέβουμε και θα κατέβουμε το Αιγαίο».

ΓΗΤΕΥΤΡΑ ΚΑΡΧΑΡΙΩΝ

Μαθήτρια της «γητεύτρας καρχαριών», Κριστίνα Ζενάτο, η Κατερίνα Τοπούζογλου έχει διδαχθεί τη μέθοδο της τονικής ακινησίας σε καρχαρίες και είναι πιστοποιημένη shark handler. Κάθε χρόνο περνά τουλάχιστον τρεις μήνες στην Αμερική, παίρνοντας νέα διπλώματα και διενεργώντας έρευνες, βάζοντας πομπούς σε καρχαρίες. «Συνεργαζόμαστε με τέσσερις οργανισμούς: στην Κούβα, στο Μεξικό, στην Καραϊβική και στις Μπαχάμες, εκεί δηλαδή που είναι τα πιο κεντρικά μέρη με καρχαρίες. Εκεί συνδυάζω σεμινάρια σε παιδιά, δράσεις καθαρισμού και δράσεις προστασίας για τους καρχαρίες. Μπαίνουμε σε ένα σκάφος με ερευνητές, τοποθετούμε πομπούς/δέκτες στο πτερύγιο των καρχαριών (tagging) και εν συνεχεία καταγράφουμε τα πάντα σχετικά με τα χαρακτηριστικά και τις συνήθειές τους» εξηγεί.

Τι είναι η τονική ακινησία; «Βάζεις τα χέρια σου στο ρύγχος του καρχαρία, χαϊδεύεις δηλαδή τις αμπούλες του Λορενζίνι που έχει ο καρχαρίας στη μύτη. Αυτό είναι το πιο ευαίσθητο σημείο στο σώμα ενός καρχαρία και, όταν χαϊδέψεις σε αυτό το σημείο τον καρχαρία (ανάλογα με το είδος βέβαια), κάθεται ακίνητος για λίγο, ώστε να μπορέσεις, αν έχει αγκίστρι ή πετονιά, να τον απελευθερώσεις.

Κάθε χρόνο οι καρχαρίες άθελά τους σκοτώνουν 6-12 ανθρώπους. Κι αυτό γιατί, όταν δουν ένα σέρφερ, μπορεί να τον περάσουν για άρρωστη φώκια ή χελώνα, να τον δαγκώσουν και ο άνθρωπος να πεθάνει από αιμορραγία. Ο άνθρωπος ηθελημένα σκοτώνει ετησίως 100 εκατομμύρια καρχαρίες! Το νούμερο είναι πάρα πολύ μεγάλο! Ήδη, ο σφυροκέφαλος έχει φτάσει στο 95% του αφανισμού του!».

«ΜΗΝ ΤΡΩΤΕ ΓΑΛΕΟ»

Πέρα από το γεγονός πως ο καρχαρίας είναι απειλούμενο είδος, η Κατερίνα Τοπούζογλου προειδοποιεί: «Ο κόσμος δεν ξέρει ότι ο γαλέος είναι καρχαρίας, ότι το σαλάχι είναι καρχαριοειδές και δεν ξέρει ότι απαγορεύεται να τρώει αυτά τα ζώα. Έχουν μολυνθεί με βαρέα μέταλλα, όπως αρσενικό, μόλυβδο και όλα αυτά τα βρίσκουμε στις μετρήσεις που κάνουμε. Ειδικά γυναίκες, παιδιά και ευπαθείς ομάδες δεν πρέπει να τα καταναλώνουν!».

Τα χρήματα που αποφέρουν οι καρχαρίες σε μία χώρα μέσω του καταδυτικού τουρισμού αποτελούν ένα κάποιο… φως για την προστασία τους. «Οι Μπαχάμες βγάζουν πλέον πάρα πολλά λεφτά από τον καταδυτικό τουρισμό. Οι καρχαρίες είναι πάρα πολύ σημαντικοί, πιο σημαντικοί ζωντανοί παρά πεθαμένοι. Ένας ζωντανός καρχαρίας στις Μπαχάμες κοστίζει 2 εκατ. δολάρια, γιατί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του (35-40 έτη) θα αποφέρει αυτό το ποσό, μέσω της επιλογής των τουριστών για μια εμπειρία κατάδυσης μαζί τους (shark diving)» επισημαίνει η Κατερίνα Τοπούζογλου και, κλείνοντας, καθησυχάζει όσους διατηρούν ακόμη επιφυλάξεις για μια υποβρύχια συνεύρεση με καρχαρίες: «Αν είσαι με την μπουκάλα σου δίπλα στον καρχαρία, δεν υπάρχει κίνδυνος. Τόσο απλό είναι. Δεν θα φοβάσαι, δεν θα κάνεις σπαστικές κινήσεις. Οι καρχαρίες είναι πολύ διαισθητικά ζώα. Είναι σαν τους σκύλους μας. Καταλαβαίνουν αν νιώθεις φόβο, αν αντιδράς ως θήραμα ή αν είσαι εναρμονισμένος με το περιβάλλον, αν νιώθεις ένα με αυτούς και δεν τους απειλείς».