Η επόμενη μέρα των Πρεσπών και οι γεωπολιτικές εξελίξεις στην περιοχή μας

Γράφει ο

Γιώργος Γκορέζης*

e-mail : [email protected]
web : ggore.wordpress.com

Η Ελληνική βουλή επικύρωσε τη συμφωνία Ελλάδος- F.Y.R.O.M. για το ονοματολογικό και έδωσε τέλος σε μια οδυνηρή διαδικασία, που άνοιξε το δρόμο της τελευταίας προς το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η χώρα αυτή κινείται σταθερά προς την Ευρωατλαντική ολοκλήρωση και γίνεται παράγων σταθερότητας και συνεργασίας στα Δυτικά Βαλκάνια, αν λάβουμε υπόψη ότι , εκτός της συμφωνίας για το ονοματολογικό, υπέγραψε επίσης συμφωνία καλής γειτονίας με την Βουλγαρία. Άλλωστε η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε σαν προαπαιτούμενο σ’όλες τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, ότι για να καταστούν μέλη της έπρεπε εκ των προτέρων να επιλύσουν τις διαφορές τους με τους γείτονες.
Ο Πρωθυπουργός της F.Y.R.O.M.Zoran Zaev απολαμβάνει από τώρα τους καρπούς των προσπαθειών του και είναι απόλυτα κυρίαρχος στις πολιτικές της χώρας του. Ήδη αναμένονται πρόωρες βουλευτικές εκλογές τον Απρίλη ή Μάη 2019. Η ιστορία καταγράφει στο ενεργητικό του ότι έδωσε αίσιο τέλος σε μια διαμάχη 27 ετών ,που ξεκλειδώνει τις πύλες εισόδου της χώρας του στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση και ενδυναμώνει την σταθερότητα και την ασφάλεια της στη περιοχή.
Η Αλβανική κοινότητα της F.Y.R.O.M. μπορούμε επίσης να δεχθούμε ότι είναι ικανοποιημένη με τις εξελίξεις, γεγονός που ενισχύει τη συνοχή της χώρας. Η Αμερική και η Ευρωπαϊκή Ένωση απολαμβάνουν κι αυτές την επιτυχία τους, αφού η F.Y.R.O.M. κινείται σε δρόμο μακριά από τη Ρωσική επιρροή. Και μάλιστα, σε μια περίοδο που ανοίγουν πάλι προβλήματα συνόρων στα Βαλκάνια ( π.χ. Κόσσοβο ), η χώρα αυτή κατόρθωσε να ενδυναμώσει την πολιτική της σταθερότητα και τις προοπτικές ανάπτυξης της.
Το θέμα προκάλεσε αλυσίδα αντιδράσεων στη χώρα μας. Η κυβέρνηση επέζησε της ψήφου μομφής, αφού κατέστρεψε πολιτικά τα μικρότερα κόμματα, περιλαμβανομένου και αυτού του πρώην συνεταίρου της, των Ανεξαρτήτων Ελλήνων. Και ενώ ο δρόμος ανοίγει διάπλατα για πρόωρες βουλευτικές εκλογές τον Μάη του 2019, η κυβέρνηση θα εστιάσει στους επόμενους 3-4 μήνες σε οικονομικά και κοινωνικά μέτρα, στη προσπάθεια της να ανακουφίσει την κοινωνία και να διαλύσει τις εντυπώσεις.
Η ελληνική κοινωνία φαίνεται διαιρεμένη πάνω στο θέμα της συμφωνίας των Πρεσπών και είναι πασιφανές ότι η συμφωνία είναι αντίθετη με την θέληση της πλειοψηφίας των πολιτών. Η μακρά προεκλογική περίοδος δύναται να διχάσει την κοινωνία, με απροσδιόριστες συνέπειες, σε μια εποχή που η χώρα αντιμετωπίζει θέματα ασφαλείας και διπλωματικές- οικονομικές προκλήσεις. Υπό τις παρούσες πολιτικές συνθήκες το εναλλακτικό σενάριο της διεξαγωγής των βουλευτικών εκλογών τον Οκτώβριο του 2019 έχει λίγες πιθανότητες. Από την άλλη η τρομοκρατία στο εσωτερικό της χώρας καλά κρατεί, και η ένταση μεταξύ της χώρας μας και της Τουρκίας έχει ανέβει κατακόρυφα, και όχι μόνο σε ρητορικό επίπεδο. Τα τουρκικά μαχητικά συνεχίζουν να παραβιάζουν τον ελληνικό εναέριο χώρο, ενώ διαδοχικές τουρκικές NAVTEX λαμβάνουν χώρα στην ελληνική υφαλοκρηπίδα και στην Κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη-ΑΟΖ. Εκτιμάται ότι η Ελλάδα παίρνει μέτρα για να αποτρέψει περαιτέρω κλιμάκωση, ενώ η τουρκική πλευρά εμφανίζεται άκαμπτη και αποφασιστική. Η επόμενη περίοδος θα δείξει αν η Τουρκία θα συνεχίσει τον πόλεμο των λέξεων ή θα κλιμακώσει την κατάσταση με ένα προσχεδιασμένο ατύχημα.
Σε αυτό το περιβάλλον η Κύπρος εργάζεται συστηματικά ώστε να γίνει ένα σεβαστό μέλος στο κλαμπ χωρών ενέργειας της Ανατολικής Μεσογείου. Τα αποθέματα φυσικού αερίου έχουν επηρεάσει όχι μόνο την οικονομία της αλλά και την ασφάλεια της. Αλλά η στρατηγική των πολλαπλών συνεργασιών φαίνεται να αποδίδει καρπούς. Μέχρι στιγμής η Κύπρος έχει ενταχθεί σε τρείς ισχυρές συμμαχίες στρατηγικής συνεργασίας : Κύπρος-Αίγυπτος-Ελλάδα, Κύπρος-Ισραήλ-Ελλάδα, Κύπρος-Ιορδανία-Ελλάδα. Οι δύο τελευταίες έχουν ισχυροποιηθεί με τη συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών στην τελευταία τους διάσκεψη. Τα αποτελέσματα των ερευνών της Exxon Mobil και της Qatar petroleum πλησιάζουν και θα καθορίσουν τα περαιτέρω βήματα. Και οι τουρκικές απειλές δεν σταμάτησαν μέχρι τώρα τον κυπριακό σχεδιασμό επί του θέματος.
Είναι γεγονός ότι η Κύπρος έχει ένα σημαντικό έλλειμμα σε στρατιωτική ισχύ, που αντισταθμίζεται με την περιφερειακή συνεργασία, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες εμφανίζονται πρόθυμες να καταργήσουν το εμπάργκο όπλων εναντίον της Κύπρου, ώστε να αναβαθμισθούν οι στρατιωτικές της δυνατότητες. Η αναγγελία των τουρκικών σεισμογραφικών ερευνών στην Κυπριακή ΑΟΖ θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν σπασμωδική ενέργεια από πλευράς της Τουρκίας, που είχε προαναγγελθεί και αναμενόταν. Κανείς επί του παρόντος δεν μπορεί να εκτιμήσει το επίπεδο της κλιμάκωσης που θα ήθελε να αναλάβει η Τουρκία. Αν όμως λάβουμε υπόψη ότι η Κύπρος στερείται αεροναυτικές δυνάμεις, είναι αναμενόμενο ότι η Ελλάδα θα εμπλακεί στη περιοχή. Η διεξαγωγή συχνών αεροναυτικών ασκήσεων σε συνεργασία με άλλες χώρες ( Ισραήλ, Αίγυπτος κ.τ.λ. ) στέλλει μηνύματα ετοιμότητας και αποφασιστικότητας.

Αν και ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών είναι αισιόδοξος για ένα καινούργιο γύρο συνομιλιών επί του Κυπριακού, φαίνεται ότι δεν μπορούν να αρχίσουν συνομιλίες πριν από το καλοκαίρι 2019. Ο πρόεδρος Αναστασιάδης προωθεί το σενάριο μιας διζωνικής, δικοινοτικής αποκεντρωμένης ομοσπονδίας, που είναι κατ’ αρχή αποδεκτή από την τουρκική κοινότητα και την Αμερική. Αλλά υπάρχουν πολλές άλλες διαφωνίες σε θέματα που τα δύο μέρη θα πρέπει να συγκατανεύσουν, με σημαντικότερο την διαδικασία λήψεων αποφάσεων σε επίπεδο κράτους. Στη τελευταία συνάντηση της Κύπρου με τις ΗΠΑ επί του θέματος είχαμε σφοδρή αντίδραση από τη Ρωσία, που φοβάται πιθανή απομόνωση της και αποστέρηση της πατροπαράδοτης επιρροή της στη περιοχή. Είναι ζητούμενο κατά πόσο η Κύπρος μπορεί να ισορροπήσει μεταξύ των συμφερόντων ΗΠΑ και Ρωσίας στη περιοχή, ενώ η Γαλλία αναζητεί το δικό της μερίδιο επιρροής και διεκδικεί ακόμη και βάση στη περιοχή. Μπορεί όμως η Κύπρος ευθαρσώς να προβάλλει προς όλους το κύριο πρόβλημα της, που είναι πρόβλημα κατοχής μιας χώρας μέλους του ΟΗΕ και της Ε.Ε. από ξένες δυνάμεις.

Η Τουρκία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα στην ελευθερία έκφρασης και στα ανθρώπινα δικαιώματα. Εκλεγμένα μέλη του κοινοβουλίου και δημοσιογράφοι παρακολουθούνται ή καταδικάζονται στα δικαστήρια, και σύμφωνα με διεθνείς παρατηρητές η χώρα οδεύει σε ισλαμικού τύπου δικτατορία. Οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις έχουν σοβαρά τραυματισθεί, και η Τουρκία προσεγγίζει νέου συμμάχους, όπως την Ρωσία. Και ενώ η Τουρκία επανεξετάζει τια σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση ώστε να αποφύγει τον απομονωτισμό, η Ευρωπαϊκή Ένωση στέλλει μηνύματα τερματισμού των συνομιλιών εισδοχής Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις έχουν εμπλακεί σε επιχειρήσεις εναντίον Κούρδων και PKK στο Βόρειο Ιράκ και στη Συρία, και σ’ αυτό το πλαίσιο διάλογος μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας είναι δύσκολος. Παρά ταύτα το Γενικό Επιτελείο της Τουρκίας παρουσίασε όχι μόνο ένα νέο σχέδιο επιχειρήσεων εναντίον της συριακής πόλης Manbii, αλλά και για την εγκατάσταση μιας ζώνης ασφαλείας στα τουρκοσυριακά σύνορα. Μέχρι στιγμής η Τουρκία έχει εμπλακεί σε στρατιωτικές επιχειρήσεις στο έδαφος δύο άλλων χωρών, απειλεί να αρχίσει μια νέα επιχείρηση στη Συρία, διατηρεί σημαντική στρατιωτική δύναμη στη Βόρεια Κύπρο, και απειλεί μια σύμμαχο στο ΝΑΤΟ χώρα, την Ελλάδα, με πόλεμο.

Η αναγγελία μεγάλης τουρκικής ναυτικής άσκησης στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο ανεβάζει την ένταση με την Ελλάδα και την Κύπρο, ενώ το ζήτημα των Κούρδων είναι ένα μείζον θέμα ασφαλείας για τη Τουρκία, που απειλεί την σταθερότητα, την ειρήνη και ακόμα και την ενότητα του κράτους. Τα τουρκικά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο φαίνεται ότι βρίσκονται σε κρίσιμο σημείο, αφότου οι Κύπριοι έχουν αρχίσει τις έρευνες υδρογονανθράκων στην δική τους ΑΟΖ με την Αμερικανική εταιρία Exxon Mobil, ενώ αναμένεται η δραστηριοποίηση και της αντίστοιχης Γαλλικής εταιρίας.. Είναι η Τουρκία έτοιμη να κινηθεί από τη ρητορική στη δράση; Είναι μάλλον δύσκολο να δούμε ένα απ’ ευθείας κτύπημα στο πλοίο ερευνών, αλλά κανένας δεν μπορεί να αποκλείσει ένα προσχεδιασμένο θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο. Η τουρκική κυβέρνηση και υψηλόβαθμα στελέχη της εκφράζουν την τουρκική αποφασιστικότητα να υπερασπισθούν τα συμφέροντα τους, δεν έχει σημασία το πώς. Πάντως η ισχυρή και πολυεπίπεδη συνεργασία μεταξύ Ελλάδας, Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδος, Κύπρου, Αιγύπτου ανεβάζει τις ανησυχίες της Τουρκίας για απομόνωση της στην Ανατολική Μεσόγειο, μια περιοχή που η ίδια θεωρούσε μέχρι τώρα ευνοϊκή για τη δική της δράση .

*Ο Γιώργος Γκορέζης είναι ε.α. Υποστράτηγος, συγγραφέας, απόφοιτος της Σχολής Διοικήσεως και Επιτελών της Αμερικής .