Η διεθνοποίηση του πολέμου στη Λιβυή και οι κίνδυνοι για την Ελλάδα

Γράφει ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΟΥΒΑΡΔΑΣ

PhD_© Διεθνολόγος-Πολιτικός Επιστήμονας

Ακατόρθωτη αποδείχθηκε η επίτευξη εκεχειρίας στη Λιβυή το διάστημα που ακολούθησε τη “Διάσκεψη του Βερολίνου”. Η κλιμάκωση της περιφερειακής αντιπαράθεσης Κατάρ, Τουρκία – Αίγυπτος, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), η επιβράδυνση της διαδικασίας περεταίρω συμβιβασμού των ισχυρών αντιθέσεων Τουρκίας-Ρωσίας και η ενίσχυση των “ρηγμάτων” στη συνοχή της όποιας κοινής εξωτερικής πολιτικής μεταξύ των χωρών τις ΕΕ, στο φόντο της όξυνσης του ανταγωνισμού μεταξύ ΗΠΑ-ΕΕ-Ρωσίας-Κίνας στην κορυφή του του Διεθνούς Ιμπεριαλιστικού Συστήματος (ΔΙΣ) και των γενικότερων ανακατατάξεων που αυτή επιφέρει στα υποσυστήματα της Ανατολικής Μεσογείου (Αν. Με) και της Μέσης Ανατολής (Μ. Αν) με βασικά σημεία τριβής (επιπλέον του πολέμου στη Λιβυή) τον τελικό καθορισμό των σφαιρών επιρροής στη Συρία, τη διευθέτηση του Μεσανατολικού (Παλαιστίνη-Ισραήλ) και τη διαμάχη ΗΠΑ-Ιράν, κατέστησαν “κενό γράμμα” τις υποσχέσεις των εμπλεκόμενων εξωτερικών δυνάμεων στη Λιβυκή σύγκρουση για τήρηση του εμπάργκο όπλων και προσπάθεια περιορισμού των επιθετικών ενεργειών της πλευράς που υποστηρίζουν.

Αντίθετα η έξαρση της πανδημίας του Covid-19 και η εκδήλωση νέας παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, για την οποία η πρώτη λειτούργησε ως καταλύτης, επιτάχυναν την κλιμάκωση των ανταγωνισμών σε παγκόσμιά και περιφερειακό επίπεδο, επηρεάζοντας ανάλογα και τη σύγκρουση στη Λιβυή. Άλλωστε το αποτέλεσμα του πολέμου στην πολύπαθη αυτή χώρα, που βυθίστηκε στο χάος των διαδοχικών αντιπαραθέσεων μετά την ιμπεριαλιστική επέμβαση του ΝΑΤΟ το 2011 και την ανατροπή και δολοφονία του συνταγματάρχη Gaddafi, δε μπορεί παρά να επηρεάσει σημαντικά την ισορροπία ισχύος στο υποσύστημα της Αν. Με και κατ’ επέκταση σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό οφείλεται στα μεγάλα πετρελαϊκά αποθέματα που διαθέτει η χώρα, στην πιθανότητα ύπαρξης σημαντικών αποθεμάτων φυσικού αερίου, στη λειτουργεία της ως κόμβος για τις προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές προς την ΕΕ, στη στρατιωτική σημασία της για τον έλεγχο της Αν. Με κ.α. Σε αυτά τα πλαίσια εντάθηκαν οι εχθροπραξίες ανάμεσα στην, διεθνώς αναγνωρισμένη και φιλικά προσκείμενη στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, “Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA)” της Λιβυής, υπό την ηγεσία του Fayez al-Sarraj και τον επονομαζόμενο “Λιβυκό Εθνικό Στρατό (LNA)”, υπό την ηγεσία του στρατάρχη Khalifa Haftar.

Οι πιστές στη GNA παραστρατιωτικές ομάδες που ελέγχουν την πρωτεύουσα Τρίπολη και τη στρατηγική πόλη Μισράτα στη δυτική Λιβυή, με την καθοριστική συμβολή Τουρκικών drone και την υποστήριξη Σύρων αντικαθεστωτικών που μετέφερε η Τουρκία στη χώρα, κατόρθωσαν να εκδιώξουν τον LNA από όλες τις πόλεις  δυτικά της Τρίπολης έως τα σύνορα με την Τυνησία, αλλά και να μεταφέρουν τις συγκρούσεις γύρω από τα σημεία που λειτουργούν ως εφαλτήρια για τις επιχειρήσεις του ενάντια στην Τρίπολη.  Το συγκεκριμένο γεγονός, πέραν της σημαντικής στρατιωτικής του σημασίας, έχει αντίκτυπο και στον πόλεμο προπαγάνδας και image που διεξάγουν οι δύο πλευρές, καθώς έδωσε τη δυνατότητα στη GNA να ισχυρίζεται ότι ο LNA απέχει πολύ από το να είναι αυτό που ισχυρίζεται -μία συνεκτική και καλά οργανωμένη δύναμη που μπορεί να ασκήσει κυριαρχία στα εδάφη που ελέγχει, πλήττοντας το κύρος του Haftar εντός και εκτός Λιβυής.   

Ως απάντηση ο “Στρατάρχης” ανακοίνωσε ότι αναλαμβάνει ο ίδιος τη διακυβέρνηση στα εδάφη που τελούν υπό τον έλεγχο του. Παράλληλα επεσήμανε ότι η συμφωνία του 2015, η οποία αναγνώριζε δύο ανταγωνιστικά κέντρα εξουσίας (που είχαν τότε ανακύψει) -τη  GNA με έδρα την Τρίπολη για να διαχειριστεί τη διαδικασία μετάβασης στη Λιβύη και τη Βουλή των Αντιπροσώπων (HoR) με έδρα το Τομπρούκ στα ανατολικά ως επίσημο νομοθετικό σώμα της χώρας- είναι πλέον νεκρή, θέτοντας στο περιθώριο τη HoR, η οποία στο μεταξύ είχε αναδειχθεί σε σύμμαχος του. Ωστόσο η κίνηση αυτή συνάντησε την επίσημη καταδίκη της Ρωσίας, η οποία στηρίζει έμμεσα τον LNA, της ΕΕ, της Γερμανίας, αλλά και των ΗΠΑ, οι οποίες παρότι αναγνωρίζουν τη GNA, τον τελευταίο χρόνο επέδειξαν ανοχή στις προσπάθειες του Haftar να καταλάβει την Τρίπολη.

Την ίδια περίοδο εκκινούσε η θαλάσσια επιχείρηση “Ειρήνη” της ΕΕ, με διακηρυγμένο στόχο την επιτήρηση του εμπάργκο όπλων στη Λιβυή, αλλά πραγματικό κίνητρο την αύξηση της επιρροής της Ένωσης στη χώρα και στην Αν. Με συνολικότερα. Ταυτόχρονα στα πλαίσια της συγκεκριμένης επιχείρησης το κάθε κράτος της ΕΕ επιδιώκει να προωθήσει τη δική του ιδιαίτερη “ατζέντα” στη Λιβυή. Ξεχωρίζουν η στάση της Γαλλίας, η οποία στηρίζει τον LNA, όπως και της Ιταλίας, η οποία διατηρώντας αποστάσεις παραμένει σε διαδικασία συνεννόησης με τη GNA, καθώς οι κυβερνήσεις τους διεκδικούν πρωταγωνιστικό ρόλο στην επιχείρηση. Παράλληλα η πορεία της “Ειρήνης” εξελίσσεται σε άμεση συνάρτηση με τις γενικότερες διεργασίες, γύρω από μια σειρά ζητήματα (προσφυγικό, υδρογονάνθρακες, θαλάσσιες ζώνες), τα οποία επηρεάζουν άμεσα την ισορροπία ισχύος στην περιοχή. Ως εκ τούτου αποτελεί και η ίδια πεδίο διαπραγμάτευσης και αντιπαράθεσης μεταξύ των διάφορων παραγόντων που δραστηριοποιούνται στην Αν. Με. Σε αυτά τα πλαίσια η Μάλτα απέσυρε τη συμμετοχή-υποστήριξη της από την επιχείρηση, υποστηρίζοντας ότι θα επιφέρει δυσμενής εξελίξεις στο προσφυγικό-μεταναστευτικό, ενώ την αντίθεση τους σε αυτή εξέφρασαν ήδη τόσο η GNA όσο και η HoR, δηλώνοντας πως ευνοεί τους αντιπάλους τους.      

Ακολούθησε η πρόσφατη επιχείρηση του LNA με στόχο να προωθήσει τις δυνάμεις του στην πρωτεύουσα. Μάλιστα οι δυνάμεις του στρατάρχη φαίνεται να εξασφάλισαν νέα στρατιωτική βοήθεια από τους δύο βασικότερους υποστηρικτές τους, τα ΗΑΕ και την Αίγυπτο, με την παραλαβή, μέσω της Αιγύπτου, στρατιωτικών αεροσκαφών Mirage της πολεμικής αεροπορίας των ΗΑΕ. Πρόσθετα η συνοχή στο στρατόπεδο των αντιπάλων της GNA φαίνεται να επιστρέφει, καθώς τις προηγούμενες ημέρες εκπρόσωπος του LNA δήλωσε ότι «η HoR.. μπορεί να διαλυθεί μόνο κατόπιν δίκαιων και ελεύθερων εκλογών όπως αυτές του 2014». Τέλος οι ενέργειες του LNA ενισχύονται πολιτικά και από το Κοινό Ανακοινωθέν Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου-Γαλλίας-ΗΑΕ, το οποίο κατήγγειλε τα τουρκο-λιβυκά μνημόνια Παρόλες όμως τις παραπάνω εξελίξεις, κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα για τον LNA δε φαίνεται να προκύπτει για την ώρα στα πεδία των μαχών, καθώς οι πιστές στη GNA δυνάμεις δηλώνουν ότι κατάφεραν να περάσουν εκ νέου στην αντεπίθεση. Την ίδια στιγμή το Μαρόκο εξέφρασε την άρνηση του να συμπαραταχθεί με τις δυνάμεις του Haftar, ενώ η Τυνησία επανέλαβε την υποστήριξη της στη «διεθνή νομιμότητα». 

Αντίθετα το πιο ενδιαφέρον στοιχείο στην εξέλιξη των πρόσφατων διαδικασιών είναι η σαφής καταδίκη της Ουάσιγκτον στις ενέργειες του LNA, αλλά και οι κατηγορίες που εκτοξεύουν αξιωματούχοι των ΗΠΑ, ότι παραστρατιωτικές ομάδες φιλικά προσκείμενες στο Συριακό καθεστώς του Assad, εκπαιδεύονται από τη Ρωσία και μεταφέρονται από τη Συρία στη Λιβυή, προκειμένου να πολεμήσουν στο πλευρό του Haftar, «παρέα» με τους περίπου 1200 Ρώσους μισθοφόρους που βρίσκονται ήδη στη χώρα -σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών- της φιλικά προσκείμενης στο Κρεμλίνο ιδιωτικής εταιρείας “Wagner Group”. Οι συγκεκριμένες κατηγορίες συμπληρώνονται και με τους ισχυρισμούς του Ισραηλινού Πρέσβη στα Ηνωμένα Έθνη ότι το Ιράν εξάγει οπλισμό στη Λιβυή και προσπαθεί να αποκτήσει επιρροή στη χώρα. Είχε προηγηθεί μια ορισμένη επαναπροσέγγιση ΗΠΑ-Τουρκίας, χώρες σύμμαχοι στα πλαίσια του ΝΑΤΟ, ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης Ρωσίας-Τουρκίας στην επαρχία Ιντλίμπ της Συρίας, η οποία ξεπεράστηκε με έναν νέο εύθραυστο συμβιβασμό και την οποία διαδέχτηκε η ανακοίνωση εκ μέρους της Τουρκίας, ότι αναβάλλει την ενεργοποίηση του Ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400. Αντίστοιχα υπήρξε σύσφιξη των σχέσεων ανάμεσα καθεστώς Assad και την πλευρά του Haftar.        

Με βάση λοιπόν όλα τα παραπάνω προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα:

1) Η ιμπεριαλιστική σύγκρουση στη Λιβυή διεθνοποιείται σε επικίνδυνο για την ειρήνη και τη σταθερότητα της περιοχής βαθμό, καθώς αποκτά χαρακτηριστικά πολυεθνικής αναμέτρησης, ανάλογα με αυτά του ιμπεριαλιστικού πολέμου στη Συρία, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν διάχυση της σύγκρουσης στις γύρω περιοχές.

2) Η Τουρκία πολλαπλασιάζει την επιρροή της επί της GNA, ενώ η τελευταία φαίνεται να διατηρεί την ανοχή ή την υποστήριξη σημαντικών διεθνών παραγόντων π.χ. ΗΠΑ, Ιταλία, γεγονός που διευκολύνει τις συνεννοήσεις της Άγκυρας μαζί τους.

3) Μεγαλώνει η εξάρτηση του Haftar από τους διεθνείς υποστηρικτές του, εξαιτίας της υποχώρησης του LNA στο μέτωπο της δυτικής Λιβυής τις τελευταίες εβδομάδες, γεγονός που τον καθιστά περεταίρω ευάλωτο στις πολιτικές τους πιέσεις. Ιδιαίτερα αν επιβεβαιωθεί η εμπλοκή στο πλευρό του φιλικά προσκείμενων στον Assad παραστρατιωτικών ομάδων από το μέτωπο της Συρίας, η Ρωσία θα έχει αποκτήσει σημαντικούς μοχλούς πίεσης για την πειθάρχηση του στρατάρχη.      

Την ίδια στιγμή η Ελληνική κυβέρνηση εμβαθύνει τη συμμετοχή της χώρας στον πόλεμο της Λιβυής, μετέχοντας ενεργά στους σχεδιασμούς των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-ΕΕ για την περιοχή, μέσω και της διάθεσης ενός πολεμικού πλοίου στην επιχείρηση “Ειρήνη”. Αυτοί οι σχεδιασμοί, όπως έχει διακηρυχτεί πολλάκις και με τον πλέον επίσημο και ηχηρό τρόπο, αφορούν τον περιορισμό της διείσδυσης της Ρωσίας και του Ιράν (και της Κίνας) στην Αν. Με, την επανρυμούλκηση της Τουρκίας στο Δυτικό στρατόπεδο, τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών κ.α, ενώ συνενώνουν όλους τους κορυφαίους παράγοντες της Δύσης, έστω και αν παρουσιάζουν σημαντικές αποκλίσεις στο επιδιωκόμενο εύρος επίτευξης τους και στην τακτική που ακολουθείται για την υλοποίηση τους. Π.χ. Η Γαλλία στην παρούσα συγκυρία φαίνεται να επιδιώκει μια Δυτικά προσανατολισμένη Τουρκία, όχι όμως οργανικά συνδεδεμένη με την ΕΕ, ενώ δείχνει περισσότερο πρόθυμη να υψώσει τους τόνους απέναντι της με σκοπό να την πειθαρχήσει, χωρίς να εγκαταλείπει και τα «παζάρια» μαζί της. Αντίθετα η Γερμανία φαίνεται να επιθυμεί την εμβάθυνση των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας, ενώ δείχνει περισσότερο προσανατολισμένη στην εύρεση πεδίων για τη μεταξύ τους συνεργασία.     

Το συγκεκριμένο περιεχόμενο της κυβερνητικής πολιτικής αποκαλύπτει και η αναβολή της άσκησης «Καταιγίς», σε Αιγαίο-Κρήτη, γεγονός που αντικειμενικά διευκολύνει τη διατήρηση ανοιχτών διαύλων με την Τουρκία, στην κατεύθυνση μιας μελλοντικής Ελληνοτουρκικής συνεννοήσεως για Αιγαίο-Αν. Μεσόγειο στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και της προσπάθειας του να ισχυροποιηθεί στην περιοχή. Επίσης η αποδοχή από μέρους της κυβέρνησης της μεταφοράς προσφύγων-μεταναστών που θα διασώζονται από τις θάλασσες της Λιβυής στα πλαίσια της επιχείρησης “Ειρήνη” στα λιμάνια της Κρήτης. Πρόσθετα η δήλωση του Αμερικανού Πρέσβη στην Ελλάδα G Pyatt, αμέσως μετά από την πρόσφατη συνάντηση του με τον κ. Δένδια, ότι είναι ««ευγνώμων» για τον «συντονισμό» με τον υπουργό «στο πλήρες φάσμα των κοινών μας συμφερόντων γύρω από τη Λιβύη, τη Συρία, τα Βαλκάνια..» Τέλος το σημείο 8 της κοινής διακήρυξης των υπ. Εξωτερικών Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου-Γαλλίας-ΗΑΕ, στο οποίο αναφέρεται «Οι Υπουργοί… εξέφρασαν την επιθυμία τους για επανεκκίνηση των συναντήσεων για τους τρεις άξονες της διαδικασίας του Βερολίνου», της διαδικασίας δηλαδή από την οποία απουσιάζει η Ελλάδα και μετέχει η Τουρκία και στην οποία εξελίσσεται σημαντική προσπάθεια για το συμβιβασμό μεταξύ άλλων και των θέσεων Δύσης-Τουρκίας.

Η κυβέρνηση και οι υπόλοιποι υποστηριχτές της κεντρικής ιδέας της παραπάνω πολιτικής ισχυρίζονται ότι αυτή συμβάλλει στην ειρήνη και τη σταθερότητα της περιοχής και στην προστασία των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας, ιδιαίτερα απέναντι στο Τουρκολυβικό μνημόνιο για τις θαλάσσιες ζώνες. Ωστόσο οι εξελισσόμενες διεργασίες μάλλον προμηνύουν δυσάρεστες εξελίξεις. Η κλιμάκωση του πολέμου στη Λιβυή με την Ελλάδα ενεργό συμμετέχοντα, δημιουργεί σε πρώτη φάση τον κίνδυνο να καταστεί η χώρα «αποθήκη ανθρώπων» (προσφύγων-μεταναστών) για λογαριασμό της ΕΕ και για τη νότια-Λιβυκή διαδρομή προς την Ευρώπη, δίνοντας τη δυνατότητα στην Τουρκία, μέσω της GNA να εργαλειοποιεί το προσφυγικό εναντίον της Ελλάδας και από τα νότια. Έπειτα πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες η Ελλάδα ως γειτονική χώρα να καταστεί ένα από τα νέα πεδία (ιδιαίτερα η περιοχή νότια και ανατολικά της Κρήτης) όπου ενδεχόμενα θα διαχυθεί η διεθνοποιημένη σύγκρουση, στην οποία συγκρούονται παγκόσμιες και περιφερειακές δυνάμεις, σε μια εποχή που ο Covid-19 λειτουργεί ως καταλύτης για την όξυνση των ανταγωνισμών. Παράλληλα στο πιθανό ενδεχόμενο επιβίωσης της GNA σε μια de facto ή de jure (λιγότερο πιθανό) διχοτομημένη Λιβυή ή στο δύσκολα υλοποιήσιμο ενδεχόμενο απόλυτης νίκης της, και ενώ αυτή απολαμβάνει τη στήριξη ή την ανοχή των ΗΠΑ και άλλων σημαντικών διεθνών παραγόντων, η Τουρκία θα διευκολυνόταν να θέσει με πιο απαιτητικό τρόπο σε αυτούς την αποδοχή των Τουρκολυβικών μνημονίων στις μεταξύ τους απόπειρες συνεννόησης. Το «οξύμωρο» είναι ότι η Ελλάδα με τη στάση της διευκολύνει την ευόδωση αυτών των συνεννοήσεων. Αντίστοιχα στο πιθανό ενδεχόμενο επιβίωσης του LNA σε μια de facto ή de jure διχοτομημένη Λιβυή ή στο δύσκολα υλοποιήσιμο ενδεχόμενο απόλυτης νίκης του, και ενώ αυτός τελεί όλο και περισσότερο υπό την επιρροή αντί-Δυτικών δυνάμεων, οι τελευταίες (ίσως εκτός του Assad) ενδεχόμενα να επιχειρούσαν να ασκήσουν πίεση στην Ελλάδα, προκειμένου να περιορίσει τις διευκολύνσεις που παρέχει στο βασικό τους ανταγωνιστή, τις ΗΠΑ, αξιοποιώντας το Τουρκολυβικό μνημόνιο και τον Τουρκικό αναθεωρητισμό, δεδομένης και της σημασίας που αποδίδουν στις καλές σχέσεις τους με την Άγκυρα για την εκπλήρωση κεντρικότερων στόχων. Το «οξύμωρο» είναι ότι η Ελληνική πολιτική του “μεντεσέ” για λογαριασμό των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-ΕΕ, αντικειμενικά ωθεί χώρες παραδοσιακά ανταγωνιστικές προς την Τουρκία να αναζητούν τη συνεννόηση μαζί της αν θέλουν να πετύχουν τους κεντρικούς τους στόχους. Τέλος στο πιθανό μεσοπρόθεσμο σενάριο ενός τελικού συμβιβασμού GNA-LNA, ο οποίος θα διέσωζε και τα δύο μέρη, συγχωνεύοντας τα σε μια νέα Λιβυή, η Ελλάδα θα κινδύνευε να βρεθεί μεταξύ εκατέρωθεν πιέσεων για την αποδοχή των Τουρκολυβικών μνημονίων -από την παλιά GNA και τους συμμάχους της- και για τον περιορισμό των διευκολύνσεων που παρέχει σε ΗΠΑ-ΝΑΤΟ -από τους αντί-Δυτικούς συμμάχους του παλιού LNA-.