«Είναι ο πόλεμος επαγγελματική υπόθεση;»- Θεόδωρος Καρναβάς

Μια από τις ιδέες που διαδόθηκαν και εφαρμόστηκαν σε όλα τα τα δυτικά κράτη μεταπολεμικά είναι αυτή του επαγγελματικού, μικρού και ευέλικτου στρατού. Η εμπειρία της Ουκρανίας, όμως, μας δείχνει προς άλλη κατεύθυνση. Σημειώνεται ευθύς εξαρχής ότι στόχος του παρόντος κειμένου δεν είναι να υπεισέλθει σε τεχνικά στρατιωτικά ζητήματα που ανήκουν στη σφαίρα ανάλυσης και προτάσεων από καθ’ ύλην αρμόδια, εξειδικευμένα στελέχη των ενόπλων δυνάμεων.

Γράφει ο

Θεόδωρος Καρναβάς*

Μετά το τέλος του ΒΠΠ, τη συγκρότηση του ΝΑΤΟ ως προστάτη ολόκληρης της δυτικής Ευρώπης και τη δημιουργία της ΕΟΚ – ΕΕ, υπήρξε η θεώρηση ότι εξαλείφθηκαν οι ενδοευρωπαϊκές συγκρούσεις. Η ασφάλεια ήταν πια εξασφαλισμένη. Ήρθε και η κατάρρευση του Συμφώνου της Βαρσοβίας το 1990-1991 να εμπεδώσει αυτή την αντίληψη και το αίσθημα ασφάλειας του δυτικού κόσμου. Έτσι, από το ΒΠΠ και μετά κανένα από τα ευρωπαϊκά έθνη δεν ήταν διατεθειμένο να πολεμήσει μαζικά για κάποιο λόγο ή ιδέα. Από τον πόλεμο του Βιετνάμ και μετά, το ίδιο συνέβη και στις ΗΠΑ. Πλέον, ο στρατός δε χρειαζόταν για την προστασία της εδαφικής ακεραιότητας και εθνικής ανεξαρτησίας των κρατών, αλλά για την προβολή ισχύος και τη διατήρηση των κεκτημένων ηγεμονίας της Δύσης ανά τον κόσμο. Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη, Γιουγκοσλαβία, Συρία υπήρξαν μερικά, τα κυριότερα, θέατρα των επιχειρήσεων των δυτικών δυνάμεων τα τελευταία τριάντα χρόνια. 

Έτσι, όλα σχεδόν τα δυτικά κράτη άρχισαν να μεταμορφώνουν τις ένοπλες δυνάμεις τους. Στο πλαίσιο αυτό δημιουργήθηκε η ιδέα του μικρού και ευέλικτου στρατεύματος, έτοιμου και κατάλληλου να αναλάβει τις νέες αποστολές επεμβάσεων εκτός συνόρων.  Το νέο αυτό στράτευμα, όπου η αεροπορία και το ναυτικό κυριαρχούν ως όπλα, αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από επαγγελματίες. Έτσι, οι στρατοί έγιναν μικροί σε μέγεθος, η εφαρμογή της πιο εξελιγμένης τεχνολογίας επεκτάθηκε και θεωρήθηκε ως το αντίβαρο για τη μείωση του όγκου του στρατεύματος. 

Η Ελλάδα εγκλωβισμένη στη δυτική πρακτική

Τα παραπάνω, βεβαίως, αφορούν γενικά τη Δύση με τις συγκεκριμένες ανάγκες της. Χώρες, όπως η Ελλάδα, που αντιμετωπίζουν ζωντανή και διαρκή απειλή ασφάλειας, δε θα μπορούσαν να ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Παρόλα αυτά, η Ελλάδα, στο πλαίσιο της «ευρωπαϊκής» αντίληψης των πραγμάτων τα τελευταία 30 χρόνια, ακολούθησε την ίδια λογική. Σε πολιτικό επίπεδο επικράτησε η αντίληψη ότι η ένταξη στους ευρωατλαντικούς θεσμούς μας προστάτευε από τον κίνδυνο εξ Ανατολών. Έτσι, δικαιολογήθηκε η αλλαγή στις ένοπλες δυνάμεις. Το στράτευμα συρρικνώθηκε, επειδή η θητεία μειώθηκε δραματικά. Το δε ναυτικό και η αεροπορία έγιναν αμιγώς επαγγελματικά. Η κούρσα εξοπλισμών, με εξαίρεση τη δεκαετία 2009-2019 της οικονομικής κρίσης, αφορά, προφανώς σωστά, εξελιγμένα οπλικά συστήματα, τα οποία χειρίζεται εξειδικευμένο προσωπικό. Έτσι, φτάσαμε στην Ελλάδα να έχουμε, με βάση τα στοιχεία των επιτελών, λειψανδρία και ελλειματική επάνδρωση των μονάδων πρώτης γραμμής του στρατού ξηράς. Η δε ουσιαστική εκπαίδευση των κληρωτών, όσοι κάναμε τη θητεία μας τα τελευταία χρόνια το γνωρίζουμε καλά, περιορίσθηκε κατά πολύ, αν δεν έχει σχεδόν εξαφανισθεί. Γενιές Ελλήνων γαλουχήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες με την εντύπωση ότι η άμυνα της χώρας επαφίεται σε επιχειρησιακό επίπεδο σε μια επαγγελματική ομάδα, αυτή του στρατού. 

Η ουκρανική προσγείωση

Ήρθε, όμως, ο πόλεμος στην Ουκρανία να κλονήσει όλη αυτή την εικόνα. Ο πόλεμος λόγω της απαράδεκτης και καταδικαστέας ρωσικής εισβολής αποτελεί τον πρώτο μεταπολεμικά μεγάλο ευρωπαϊκό πόλεμο ανοικτού πεδίου σε πολλά επίπεδα και με συμμετοχή όλων των μέσων (πληροφορία, πεζικό, πυροβολικό, πυραυλικά συστήματα, αεράμυνα, αεροπορία, ναυτικό, συμμετοχή συμμάχων) που ακολουθεί μια εισβολή σε ξένη χώρα. Στην Κύπρο το 1974 δυστυχώς λόγω χούντας και του δόγματος «η Κύπρος κείται μακράν»(…) δεν υπήρξε ευρείας κλίμακας πολεμική σύγκρουση κατά την τουρκική εισβολή. Και στη Γιουγκοσλαβία υπήρξε μόνο βομβαρδισμός, ανηλεής μεν και απάνθρωπος μόνο βομδαρδισμός δε. Το πολεμικό πεδίο στην Ουκρανία μας καταδεικνύει κάθε μέρα που περνάει ότι ο πόλεμος ως γεγονός μη σημειακό, αλλά ολοκληρωτικό, δεν έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό του βίο. Και ότι είναι πάντα παρών ως ιστορικό ενδεχόμενο. Και βλέπουμε πόσο σημαντική είναι η έννοια της παλλαϊκής αντίστασης από τη μεριά της Ουκρανίας, αλλά και της μαζικής συμμετοχής στο στράτευμα της Ρωσίας που βασίζεται σε κληρωτούς και εφεδρείες. Χωρίς αυτά, καθεμία από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές θα είχε ήδη ουσιαστικά ηττηθεί. Ας αναλογιστούμε ακόμα την περίπτωση του πολύ αναπτυγμένου οικονομικά Ισραήλ, που διαθέτει έναν από τους πιο τεχνολογικά προηγμένους στρατους του κόσμου. Πώς θα μπορούσε να αντιμετωπίσει το εχθρικό περιβάλλον αν δεν είχε όλο τον πληθυσμό, άντρες και γυναίκες σε εφεδρεία; 

Το μεγάλο ερώτημα που τίθεται, λοιπόν, είναι πώς προετοιμάζεται μια χώρα με προβλήματα ασφάλειας, όπως η δική μας. Πώς προετοιμάζει το στράτευμά της, το λαό της, την οικονομία της, τη διοίκησή της, τη διπλωματία της, κάθε πτυχή του κρατικού οργανισμού, της δημόσιας ζωής. Είναι ένα κρίσιμο ερώτημα, διότι ουσιαστικά αυτό δεν αφορά μόνο την πολεμική σύρραξη αυτή καθαυτή, αλλά και, κυρίως αυτό, την αποτροπή με όλα τα μέσα. Στόχος μας είναι να κερδίσουμε τον πόλεμο, αν αυτός μας κηρυχθεί. Αλλά πρώτος στόχος, πάντα, είναι και πρέπει να είναι να αποφύγουμε τον πόλεμο, αν είναι δυνατόν. Η αποφυγή του πολέμου έναντι επεκτατικού γείτονα γίνεται μόνο με αποτροπή. 

Ας αναλογιστούμε λίγο τι θα καλούμασταν όλοι οι Έλληνες πολίτες να πράξουμε σε περίπτωση τουρκικής εισβολής στα νησιά του ανατολικού αιγαίου ή τον Έβρο. Θα αναμέναμε από τους επαγγελματίες στρατιωτικούς να σώσουν την πατρίδα; Θα περιμέναμε ξένους λεγεωνάριους να πολεμήσουν για μας; Θα αναμέναμε ξένες ηγεσίες να πείσουν την Τουρκία να υποχωρήσει; Έχουμε ήδη την πικρή εμπειρία της Κύπρου. Και πώς θα ανταποκριθεί ένας ολόκληρος κόσμος που θα κληθεί από την εφεδρεία να πολεμήσει ή να υποστηρίξει τις επιχειρήσεις, αν δεν έχει εκπαιδευτεί αποτελεσματικά, δηλαδή συστηματικά; Είναι φανερό ότι η εθνική άμυνα είναι υπόθεση όλων μας ανεξαιρέτων, όλης της κοινωνίας και όλων των Ελλήνων, εντός και εκτός συνόρων. 

Οι αποτροπή εκκινεί από την Παιδεία και την Ιδεολογία

Το μεγάλο ερώτημα είναι, βεβαίως, αν έχει γίνει η αντίστοιχη προετοιμασία για κάτι τέτοιο. Υπάρχει διάχυτος ο φόβος πως όχι. Προχωρώντας ενα βήμα πιο πέρα, το πρόβλημα έγκειται στο ότι η προετοιμασία μιας χώρας, μιας κοινωνίας έναντι ενδεχόμενης σύρραξης και για την αποτροπή της, δεν ξεκινά βεβαίως από τη στρατιωτική προετοιμασία. Εκεί καταλήγει, αλλά δεν ξεκινά από εκεί. Ξεκινά από την Ιδεολογία που καλλιεργείται και εμπεδώνεται στον πληθυσμό σχετικά με τη φύση των πραγμάτων. Μια Ιδεολογία που μοιραία πρέπει να έχει στο επίκεντρό της την ανεξαρτησία της χώρας, την εδαφική ακεραιότητά της, την προστασία των πολιτειακών θεσμών της, τη διαφύλαξη της εθνικής και κοινωνικής συνοχής της, την παραγωγική και οικονομική της αυτοδυναμία.. Τέλος, την πολιτισμική καλλιέργεια και ενίσχυση της ταυτότητας και του φρονήματος του λαού της. Και η Ιδεολογία αυτή καλλιεργείται από όλους τους μηχανισμούς διαμόρφωσης απόψεων και στάσης ζωής στην κοινωνία: Την οικογένεια, την Παιδεία, τον Τύπο, τις τρεις εξουσίες. Αν αναλογιστούμε ποιες είναι οι ιδεολογικές σταθερές που κυριάρχησαν τα τελευταία τριάντα χρόνια στην ελληνική κοινωνία, μπορούμε να κατανοήσουμε ποια είναι η κατάσταση σήμερα. Πώς έχουν διαμορφωθεί όλοι αυτοί οι συντελεστές ισχύος της πατρίδας μας. 

*Ο Θεόδωρος Καρναβάς είναι Διδάκτωρ Ιατρικής. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του έχει εργασθεί ως ερευνητής στην Ιατρική Σχολή του Μιλάνου, στην Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης και στην Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU). Τώρα εργάζεται στο πανεπιστήμιο Hofstra ως επισκέπτης καθηγητής και ως ερευνητής. Παράλληλα παρακολουθεί μεταπτυχιακές σπουδές στη Δημόσια Διοίκηση και τα Διεθνή Οικονομικά στη Σχολή Διεθνών Σχέσεων (School of International and Public Affairs – SIPA) του πανεπιστημίου Columbia της Νέας Υόρκης. Αρθρογραφεί τακτικά για θέματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής.