Έφυγε από τη ζωή ο αντιστασιακός αξιωματικός Βαρδής Β.Βαρδινογιάννης -Ποιος ήταν

Έφυγε από τη ζωή ο Βαρδής Β. Βαρδινογιάννης αξιωματικός που διαδραμάτισε ηγετικό ρόλο στην αντίσταση κατά των Γερμανών στην Κρήτη, στην οργάνωση και διεύθυνση της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), ενώ σημαντική ήταν η συμβολή του στον αντιδικτατορικό αγώνα την περίοδο 1967-1974. Υπήρξε σημαίνον στέλεχος του ΚΚΕ Εσωτερικού και διώχθηκε για τις ιδέες του. Έζησε 10 χρόνια στη φυλακή, 2 χρόνια στην εξορία και συνολικά 13 χρόνια στην παρανομία. Ανάμεσα στα βιβλία του Βαρδή Βαρδινογιάννη: «ΚΚΕ Εσωτερικού-Ιστορική αναδρομή», Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων 1940-1974 (Ε.Δ.Ι.Α.) και «Η Αντίσταση στο Σέλινο», εκδ. Θεμέλιο. Η κηδεία του θα γίνει αύριο (Πέμπτη 27/12) και ώρα 11 π.μ. στην εκκλησία της Παναγίτσας στο νεκροταφείο Ραφήνας.

Ο Βαρδής Β.Βαρδινογιάννης ήταν από τα στελέχη των ΕΔ που είχαν συνομιλήσει με τον Αντώνη Κακαρά όταν ο αείμνηστος συγγραφέας έγραφε το τρίτομο έργο του “Οι Έλληνες Στρατιωτικοί”.

Δημοσιεύουμε όλη τη συζήτηση-συνέντευξη που έχει εξαιρετικό ιστορικό ενδιαφέρον:

Ο Βαρδινογιάννης (όπως ο ίδιος επισημαίνει), εμπλέκεται προδικτατορικά σε προσπάθεια για οργάνωση αντιστασιακής ομάδας στις ΕΔ με καθοδήγηση από το χώρο του ΚΚΕ. Τα στοιχεία που αναφέρει είναι εντυπωσιακά και οι αριθμοί μάλλον απαγορευτικοί για τέτοια οργάνωση στις ΕΔ και ειδικά στην αεροπορία και το ναυτικό. Εν τούτοις συναντάμε ορισμένα στοιχεία κοινά και στη συνέντευξη του Παπαγεωργόπουλου. Αλλά και πάλι δεν μπορεί να γίνουν αποδεκτά χωρίς συσχέτιση, που όμως δε στάθηκε δυνατόν να υλοποιηθεί. Εκατό αξιωματικοί που θα κατέβαιναν από Αθήνα, ένοπλες δυνάμεις στα βουνά της Κρήτης, σαράντα αεροσκάφη έτοιμα να συμπράξουν σε αντίσταση κατά της χούντας, κατάληψη του Ναυστάθμου Κρήτης και λοιπές τέτοιες δράσεις και αριθμοί δεν υπήρχαν ούτε με το ΕΑΜ στην Κρήτη! Επομένως χρειάζεται αύξηση της αξιοπιστίας των στοιχείων. Όσο για την εντολή στον Βαρδινογιάννη να συμπτύξει οργάνωση του ΚΚΕ το 1966 στο στρατό, θα ήταν αξιοποιήσιμη μόνον με παροχή συγκεκριμένων ονομάτων και αποτελεσμάτων και πρόσθετη συσχέτιση. Δεν εντοπίσθηκε πουθενά αλλού παρόμοια κίνηση για προσπάθεια οργάνωσης του ΚΚΕ στις ΕΔ εκτός από τις εγκυκλίους της ΚΥΠ και του ΓΕΕΘΑ μεταπολιτευτικά. Και αυτά με στόχο να ληφθούν τα ΄΄κατάλληλα΄΄ προληπτικά μέτρα και όχι ως πληροφορία.

 

Συνέντευξη στις 28 Ιουλίου 2002 με τον Βαρδή Βαρδινογιάννη (Β), πρόεδρο της ΕΔΙΑ στα γραφεία της Εταιρίας Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων

 

-. Βαρδή μπορείς να μου πεις, από τα χρόνια που έζησες στην παρανομία ή στην νομιμότητα, μέσα από την αριστερά, οι εμπειρίες σου σε σχέση με τις ένοπλες δυνάμεις κατά της δικτατορίας ποιες είναι;

Β. Από την πρώτη μέρα και επειδή είμαι από τα στελέχη εκείνα της αριστεράς που διασώθηκαν, δεν μπόρεσαν να τους συλλάβουν και έμεινα βέβαια και ολόκληρη την εφταετία σε παρανομία, από την πρώτη μέρα ήταν ο κόσμος, μεγάλη πλειοψηφία, αντίθετοι με τη δικτατορία. Διότι κάνανε αυτή την βλακεία οι δικτάτορες, εξαρχής να απομονωθούν από το πολύ κόσμο. Όμως η αντίθεση αυτή ήτανε, σε μια δυσκολία τού πως θα ενεργοποιηθεί. Και πως, διερωτώντο τότε όλοι πως θα πέσει τελικά η χούντα, η πανίσχυρη τώρα που έχει τις ένοπλες δυνάμεις, που έχει στα χέρια της τον κρατικό μηχανισμό, που έχει αυτά τα μέσα καταστολής που διαθέτει, αυτό ήτανε μέγα πρόβλημα. Ήταν μέγα ερώτημα και όλες οι αντιστασιακές οργανώσεις πιστεύω ότι το αντιμετώπισαν. Εμείς ιδιαίτερα προβληματιστήκαμε τότε, διότι είμαι από εκείνους που συγκροτήσαμε τη πρώτη οργάνωση του Πατριωτικού Μετώπου, εδώ στην Αθήνα και ήμουνα και στο κέντρο που διηύθυνε το Πατριωτικό Μέτωπο εδώ και είχα ιδιαίτερη ευθύνη για τον Τύπο που έβγαινε για τα παράνομα τυπογραφεία, για το πώς θα οργανώσουμε όλη τη δουλειά. Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι σημαντικό στον τομέα της δουλειάς είναι οι ένοπλες δυνάμεις. Οι αξιωματικοί είναι πατριώτες, οι περισσότεροι αξιωματικοί είναι δημοκράτες στις αντιλήψεις τους. Δεν είναι δυνατόν να ανεχτούνε πολύ αυτή την λαίλαπα που έφερε μια μικρή ομάδα αξιωματικών, που κατά την δική μας εκτίμηση ήταν και ξενοκίνητη. Και εκεί είναι ένα θέμα, πως θα αποκαλυφθούν και πως θα συνειδητοποιηθεί στο χώρο των ενόπλων δυνάμεων αυτή η ανάγκη της ανατροπής της δικτατορίας.

-. Όμως είπες ότι οι ένοπλες δυνάμεις ελεγχόντουσαν από τη χούντα. Πως αυτά τα δύο πάνε μαζί, να υπάρχουν και δημοκράτες αξιωματικοί και να υπακούν στην δικτατορία;

Β. Η μεθόδευση που υπήρχε από την ιεραρχία τη στρατιωτική {ήταν}να επιβληθεί και με διάφορους τρόπους να προωθήσει εκείνους που ήτανε πιο πιστοί σε αυτούς. Και για ένα μακρύ χρονικό διάστημα δεν ήτανε δύσκολο να υπάρχει κάποια εκδήλωση από την πλευρά των ενόπλων δυνάμεων, το γνωρίζετε πολύ καλά, σε όλους τους χώρους. Ίσως στο χώρο του ναυτικού να ήτανε περισσότερες οι δυνατότητες, διότι εκεί πολλοί αξιωματικοί ήτανε και με τον βασιλιά και αυτό τους κόστισε. Το ότι υπήρχε ο βασιλιάς κάποια στιγμή με τη δικτατορία. Αλλά εν πάση περιπτώσει αυτό το οποίο συνειδητοποιήθηκε σε μας τότε, ήτανε τι μπορούμε να κάνουμε όσον αφορά τις ένοπλες δυνάμεις, από την πλευρά τη δική μας. Εμείς προχωρήσαμε στο να ιδρύσουμε τον Α.Σ.Ε.Α., Αντιδικτατορικό Σύνδεσμο Ελλήνων Αξιωματικών. Υπάρχουνε τα έγγραφα, μπορώ να σας τα δώσω, οι πρώτες διακηρύξεις, είχα συμβάλει και εγώ και επικεφαλής σε αυτήν την οργάνωση μπήκε ο Γιώργος ο Ζαβός, ο οποίος αν θέλετε δεν ανήκει και στην αριστερά, ο Γιώργος ο Ζαβός …

-. Ήταν αξιωματικός όμως;

Β. Βεβαίως ήταν, συνταγματάρχης ήτανε, δεν ξέρω τι θέση είχε ο Ζαβός τότε. Και έπαιζε ένα σοβαρό ρόλο και κοντά σε αυτόν ήτανε και δύο τρεις αξιωματικοί του ναυτικού, δεν ξέρω τα ονόματα, είχε φτιάξει μια αξιόλογη ομάδα και είχαν και μια συνεργασία με πολλούς απόστρατους του 1935. Αναφέρω παράδειγμα τα δύο αδέρφια Παπούλα. Η εργασία που είχαν αναλάβει ας πούμε με στόχο την διαφώτιση των ενόπλων δυνάμεων και των αξιωματικών, ήτανε καταρχήν η έκδοση ανακοινώσεων, προκηρύξεων που ταχυδρομούνταν που στέλνονταν για να αποκαλύψουνε αυτό το έγκλημα της δικτατορίας και να πιστέψουν σιγά – σιγά οι ίδιοι οι αξιωματικοί, ότι δεν μπορεί να συνεχιστεί αυτό το πράγμα.

-. Πότε ξεκίνησε ο Α.Σ.Ε.Α. να δρα και πόσο διάστημα κράτησε και αν υπήρξαν συλλήψεις από τη δικτατορία μελών του Α.Σ.Ε.Α.

Β. Ο Α.Σ.Ε.Α. ξεκίνησε από την αρχή, από το πρώτο χρόνο, από την πλευρά τη δική μας, εγώ από το πενταμελές γραφείο δηλαδή, κινήθηκα με τον Γιάννη τον Παπουτσάκη, τον καθηγητή και με έναν ακόμα τον Αδάμ τον Κοκολάκη. Αυτοί βρήκανε τους αξιωματικούς, ο Κοκολάκης βρήκε τον Ζαβό, συναντηθήκαμε, συζητήσαμε, συμφωνήσαμε. Μιλήσαμε ύστερα και με τους απόστρατους, διότι στην πορεία ανέκυψε το θέμα να οργανωθεί η κατάληψη της Κρήτης, έγινε ολόκληρο σχέδιο για την κατάληψη της Κρήτης. Συναντηθήκαμε εις την πλατεία Μαβίλη, (κοντά ήτανε το σπίτι του Παπούλα) ένα βράδυ στο σπίτι του Παπούλα, τα δύο αδέρφια (είχε γυρίσει από την εξορία ο Άκης που ήτανε στα μηχανοκίνητα), και είχε πάρει μέρος ο Μανόλης ο Κεφαλογιάννης, είχε πάρει μέρος, και έπαιζε σημαντικό ρόλο, ο Παπαδονικολάκης ο αξιωματικός της αεροπορίας. Αυτός λοιπόν μας έφερε όλο το σχέδιο, το επιχειρησιακό, πως θα γίνει. Ήτανε οργανωμένοι ήδη 40 αεροπόροι, ιπτάμενοι, στο αεροδρόμιο των Χανίων Ήταν βέβαιο ότι μπορούμε να καταλάβουμε το αεροδρόμιο και να έχουμε τα αεροπλάνα στα χέρια μας, έμενε το μέρος οργάνωσης και κατάληψης των μηχανοκινήτων του Ηρακλείου. Το πετυχαίναμε αυτό από ενόπλους, που είχαμε εμείς στο Ηράκλειο ομάδες, {είχαμε} οργανώσει και το Ναύσταθμο στα Χανιά. Ταυτόχρονα το σχέδιο περιλάμβανε ότι θα κατέβουνε περί τους 100 αξιωματικοί, οι περισσότεροι ήτανε απόστρατοι του ’35.[1] Θα κηρυχθεί επιστράτευση τοπι-κή, η αεροπορία ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις που θα γινόταν από την Αθήνα, οι αποβατικές ενέργειες. Και θέτει ζήτημα και έγινε αποδεχτό να κληθεί ο Καραμανλής

-. Βαρδή ένα λεπτό. Είπες τρία πάρα πολύ σοβαρά σημεία. Ανέφερες 40 αεροπόρους, αυτοί ήταν μυημένοι, οργανωμένοι σ’ αυτήν την οργάνωση; Δεύτερον ανέφερες ενόπλους, ενόπλους στο Ηράκλειο. Εννοείς ένοπλους μέσα από τις ένοπλες δυνάμεις που τότε στρατοπέδευαν εκεί; Και τρίτον, είπες για το Ναύσταθμο, με ποιους αξιωματικούς του ναυτικού θα γινόταν η κατάληψη του Ναυστάθμου;

Β. Θα σας πω (…) η αεροπορία την οργάνωση την είχε κάνει ο Παπαδονικολάκης, ο αξιωματικός αυτός, είναι επιτελικός αξιωματικός της αεροπορίας, αργότερα έγινε και υπουργός, υφυπουργός, υπουργός στρατιωτικών κάτι τέτοιο (…)

-. Γνωστός ο Παπαδονικολάκης.

Β. Ο Παπαδονικολάκης δεν ήτανε ακόμα ενταγμένος εις το Π.Α.Κ. Μάλιστα στη πρώτη συνάντηση μας είπε και διάφορα πράγματα, ξέρω ‘γω ότι δεν συμφωνεί με τον Ανδρέα, με την τακτική, με ορισμένα πράγματα, αλλά στην πορεία τα βρήκαν. Και εκεί μάλιστα ήρθα και εγώ σε μια σύγκρουση με τον Παπαδονικολάκη, διότι ο Παπαδονικολάκης λέει, ότι εγώ θα συνεργαστώ με όλους, με όλους σας αλλά δεν μπορώ να συνεργαστώ με έναν κομμουνιστή. Τον διέκοψα και του είπα ότι ΄΄εγώ είμαι κομμουνιστής κύριε, αλλά εγώ είμαι σήμερα αντιστασιακός και παλεύω για τους ίδιους σκοπούς. Δεν μπορεί λοιπόν να μου λες εσύ ότι πολέμησες στο Γράμμο τους κομμουνιστές. Διότι και εγώ πολέμησα χρόνια και υπέστην από την παράταξη τη δική σας ορισμένα πράγματα. Αυτά θα συζητήσουμε τώρα; Θα συζητήσουμε τι θα κάνουμε συνεργαζόμενοι για να ανατρέψουμε τη δικτατορία΄΄, του λέω. Και το απεδέχθη, γιατί συμφώνησαν μαζί μου οι υπόλοιποι και δεν μπορούσε μόνος του. Και συνεχίσαμε και ξημερωθήκαμε εκεί με το σχέδιο που μας ανέλυσε, το επιχειρησιακό ο Παπαδονικολάκης. Οι αεροπόροι λοιπόν, που με ρωτάς τώρα, οι αεροπόροι ήτανε οργανωμένοι από τον Παπαδονικολάκη, μας είπε, μας το βεβαίωσε, κανένα πρόβλημα, έχουμε στα χέρια μας τα αεροπλάνα, ήτανε 40 καινούργια αεροπλάνα μαχητικά εις το αεροδρόμιο (…). Όσον αφορά τα μηχανοκίνητα του Ηρακλείου, είχαμε ομάδα οργανωμένη με τον Γιώργο τον Βλάγο, (…) με ενόπλους. Διωκόμενοι ήτανε και συζητήσαμε ότι θα μπορούμε να κατεβούμε και να καταλάβουμε τα μηχανοκίνητα, με ενόπλους διωκόμενους..

-. Τι διωκόμενους δηλαδή;

Β. Ήτανε στο βουνό οι άνθρωποι, ήτανε στο βουνό, είχανε το τουφέκι στον ώμο, δεν είχανε ακόμα ενταχθεί εις τις συγκεκριμένες οργανώσεις το Ε.Α.Μ., το Ε.Λ.Α.Σ., την Ε.Ο.Ν. και λοιπά, όχι. Αλλά ήτανε ορισμένοι άνθρωποι που διωκόντουσαν και υπήρχανε καμπόσα τουφέκια ας πούμε εις το όλο αυτό, που θα ανελάμβανε αυτό το έργο.

-. Εννοείς, ένα λεπτό…

Β. Ανέλαβα λοιπόν εγώ …

-. Ένα λεπτό …

Β. Όχι. Ανέλαβα λοιπόν εγώ, που κρατούσα την οργάνωση αυτή εις το Ηράκλειο να επικοινωνήσω με τον Κλάδο και να λύσουμε αυτό το ζήτημα το δυναμικό. Πως θα μπορέσουμε να καταλάβουμε τα μηχανοκίνητα. Και έστειλα άνθρωπο στα Χανιά να δει μια άλλη, κάποιες άλλες ομάδες που υπήρχανε εκεί, για να δούμε πως είναι δυνατόν συνεργαζόμενοι και με τους αεροπόρους, να μπλοκάρουμε και να καταβάλουνε τα καράβια.

-. Είμαστε στη δεκαετία του ’60. Ήμαστε στο ’68 – ’69 που γίνονται αυτά τα πράγματα; Υπάρχουν στα βουνά της Κρήτης …

Β. Δεν μιλάω…

-. … ένοπλοι, ένοπλοι οι οποίοι …

Β. Δεν μιλάω για το ’69. Μιλάω για το ’71 – ’72.

–. ’71 – ’72. Υπάρχουν ένοπλοι διωκόμενοι γνωστοί στις αρχές, δηλαδή ότι βρίσκονται παράνομα στα βουνά, οι οποίοι τι ήταν; Παλιοί αντάρτες του Ε.Α.Μ., Ε.Λ.Α.Σ. που είχανε περισσέψει και γυρνούσαν στα βουνά της Κρήτης; Τι ήταν αυτοί οι ένοπλοι;

Β. Υπήρχαν άνθρωποι που κρύβονταν, υπήρχαν οι πρώτες ομάδες που δεν είχαν ακόμα συγκροτηθεί τα τμήματα, ούτε του Ε.Λ.Α.Σ., ούτε της Ε.Ο.Ν. αλλά υπήρχε μια βάση δυναμική από ανθρώπους εμπειροπόλεμους που θα κάναν αυτό το έργο. Δηλαδή το σχέδιο μας, εμείς αναλάβαμε ας πούμε αυτό το θέμα, του πως θα κινήσουμε πολίτες ενόπλους από κάτω για να εφαρμοστεί το σχέδιο.

-. Το όνομα Γρηγοριάδης από αξιωματικούς του ναυτικού σου λέει τίποτα Βαρδή;

Β. Ομολογώ ότι δεν ήξερα τα ονόματα και δεν ζήτησα ποτέ από το Ζαβό να μου πει, να πει ονόματα, ποιους είχε οργανώσει. Όταν συνεδριάζαμε, γιατί δεν κάναμε συχνά συνεδριάσεις. Μαζευτήκαμε πρώτα – πρώτα στου Κεφαλογιάννη το σπίτι μια μέρα, εδώ στο Σουκλάτου του εκδότη το σπίτι ένα βράδυ, ήρθε ο Μανόλης ο Κεφαλογιάννης εκεί, έχει πάει στο εξωτερικό. Έφερε ο Κεφαλογιάννης δέκα εκρηκτικούς μηχανισμούς, τους οποίους παρέδωσε με εντολή δική μου, στον Παπουτσάκη και ο Παπουτσάκης τους έδωσε στον Ζαβό και εγώ έδωσα εντολή, διότι δεν ήμουνα υπέρ των εκρήξεων, των άσκοπων εκρήξεων, αλλά είμεθα υπέρ του ότι και αυτή η μέθοδος μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Δυστυχώς παράκουσε την εντολή τη δική μου ο Παπουτσάκης και έδωσε στον αξιωματικό τον Αρχάκη μια από αυτές τις βόμβες, πήγε και την έριξε την βόμβα αυτή εδώ στο Πεδίο του Άρεως, έγινε γνωστό, πιάσανε τον Αρχάκη. Ευτυχώς ο Αρχάκης δεν μαρτύρησε, ήταν παλικάρι, άντεξε στις ανακρίσεις, άντεξε στις πιέσεις και δεν … διότι θα μας κάνανε μεγάλο κακό τότε. Να μια περίπτωση, που μου λες, για οργανωμένους αξιωματικούς, να μια περίπτωση. Δεν μπορούσαμε να ελέγχουμε τα πάντα.

-. Λες Βαρδή ότι ο … Βαρδή λες ότι ο Αλέκος ο Αρχάκης, ο γνωστός Αρχάκης που συνελήφθη και έκανε και χρόνια στην φυλακή, ο Ζαβός, ο Παπαδονικολάκης και ένας μεγάλος αριθμός αεροπόρων, καθώς και ορισμένοι αξιωματικοί εν ενεργεία προφανώς οι τελευταίοι, ήταν οργανωμένοι στον Α.Σ.Ε.Α.;

Β. Στον Α.Σ.Ε.Α. δεν ήτανε ο Παπαδονικολάκης. Ο Παπαδονικολάκης είχε φτιάξει δική του οργάνωση στην αεροπορία και συμφωνήσαμε να συνεργαστούμε, έτσι.

-. Εκτός από τον Αρχάκη και τον Παπαδονικολάκη που συνελήφθη αργότερα, από την οργάνωση του Α.Σ.Ε.Α. είχαμε συλλήψεις, φυλακίσεις, δίκες;

Β. Από τους αξιωματικούς που ήτανε οργανωμένοι στον Α.Σ.Ε.Α., ούτε συλλήψεις, ούτε δίκες. Το μόνο που μπορώ εγώ να σας δώσω είναι τα έντυπα που τυπώναμε στο τυπογραφείο και που τα ταχυδρομούσανε, προκηρύξεις που τις γράφανε οι ίδιοι, με ευρύτητα βέβαια και με το πνεύμα που πρέπει να απευθύνεσαι στους αξιωματικούς. Αυτό το οποίο μπορώ να πω εγώ, είναι ότι όλες οι προσπάθειες που γίνανε και δεν ήταν η μοναδική οργάνωση αυτό που λέμε ο Α.Σ.Ε.Α., εκεί που άλλες …, υπήρξαν και άλλες πρωτοβουλίες και ξέρετε και εσείς πολύ καλά και για τον αριθμό και λοιπά. Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες δεν πήγαν χαμένες, διότι καλλιεργήθηκε αυτό το πνεύμα το αντί χουντικό, της ανάγκης ανατροπής της δικτατορίας και κάποια στιγμή αυτό κάθισε. Όταν έγινε το κίνημα στο ναυτικό, όταν ήρθε ο Αβέρωφ στο Παρίσι, ήμουνα στο Παρίσι παράνομα, είχα πάει και συνήλθαμε στο σπίτι του (…) ο Οπρόπουλος προήδρευε, ήτανε ο Κώστας ο Μητσοτάκης, ήτανε από την …, απ’ όλες τις οργανώσεις και είχε, είχε και ο Λουλές από το ΚΚΕ, και είχε έρθει ο ιδιαίτερος του Καραμανλή εκεί ο Πυλαρινός και κάναμε ολονύχτια σύσκεψη να αποφασίσουμε τι θα κάνουμε για το δημοψήφισμα.

-. Πότε έγινε αυτό;

Β. Αυτό έγινε στις παραμονές του δημοψηφίσματος, διότι εμείς υπερ… υποστηρίζαμε, όλοι αυτοί που συνήλθαμε, ότι πρέπει να δώσουμε τη μάχη του δημοψηφίσματος …

-. Τι κουβεντιάσατε στη σύσκεψη στο Παρίσι, Βαρδή;

Β. Εκεί συζητήσαμε την τακτική μας όσον αφορά το δημοψήφισμα. Εκεί συγκρούσθηκαν οι δύο απόψεις. Την μια άποψη την οποία… τότε το ΚΚΕ προσπαθούσε να έχει μια συνεργασία με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Και επειδή ο Ανδρέας Παπανδρέου ήτανε υπέρ των δυναμικών λύσεων και λοιπά και ότι η όξυνση και ότι δεν παίρνουν μέρος ουσιαστικά σ’ αυτήν την παρωδία. Εμείς λέγαμε ότι, στο δημοψήφισμα πρέπει να πάμε, να φτιάξουμε παντού επιτροπές του ‘Όχι’, να πάμε να δώσουμε την μάχη για το δημοψήφισμα με το ‘Όχι’ σύνθημα. Τελικά αποδέχθηκε το ΚΚΕ αυτήν την άποψη και εμείς την εφαρμόσαμε εδώ…

-. Αυτό είναι πριν το κίνημα, πριν το κίνημα του ναυτικού.

Β. Δεν … ήταν …

-. Δεν είχε γίνει το κίνημα του ναυτικού;

Β. Μιλάω για το δεύτερο δημοψήφισμα, το δεύτερο. Για το δεύτερο δημοψήφισμα, το ξέρετε ότι πήρα προχτές … την ΑΚΠΡΟΠΟΛΗ εκείνης της εποχής και εις την Α’ Αθηνών ήρθαμε εδώ στα ίσα του ‘Όχι’ και του ‘Ναι’ …

-. Ο Αβέρωφ Βαρδή, από πλευράς του κινήματος, τι είπε για το κίνημα;

Β. Εκείνο το καιρό λοιπόν, άκουσε με τώρα. Εκείνο τον καιρό λοιπόν ήρθε εδώ ο Αβέρωφ έτσι, εμένα, με είχε ξενίσει ο τρόπος που αντιμετώπιζε την σύλληψή του ο Αβέρωφ. Ο οποίος κάθισε και είπε τι έκανε και κάθισε και είπε τι έκανε και ο …, ορισμένα πράγματα και για τον Μητσο…, για τον Καραμανλή …

-. Εννοείς όταν είχε συλληφθεί;

Β. Ναι. Ήρθε μετά που τον άφησαν, ήρθε στο Παρίσι. Λέω λοιπόν στον Πυλαρινό με τον οποίο καθόμασταν συχνά και παίρναμε καφέ και κουβεντιάζαμε όλα τα θέματα της αντίστασης, που ήτανε γραμματέας του Καραμανλή τότε. Του λέω, ρε ‘συ Κώστα, του λέω, με ξενίζει αυτό το πράγμα, μου λέει, να σου πω την αλήθεια και μένα με ξένισε. Όταν ήρθε ο Αβέρωφ τον αγκάλιασε και τον φίλησε ο Καραμανλής, ενώ είχε πει, είχε παραδεχτεί ένα σωρό πράγματα. Αλλά ο Καραμανλής βεβαίως γνώριζε και αυτός περισσότερα, ότι τελικά η λύση θα δοθεί μέσω των ενόπλων δυνάμεων. Αυτό είναι γεγονός που σου λέω τώρα Αντώνη. Το γνώριζε και μου το είπε επί λέξη ο … και εγώ παραξενεύομαι. Μου λέει, Βαρδή, πως τον δέχτηκε με ανοιχτές αγκάλες;

-. Τι ήτανε εκείνα που κατά την γνώμη σου είπε ο Αβέρωφ στην Ε.Σ.Α. και (…) τον Καραμανλή;

Β. Από ότι είχα διαβάσει, από ότι είχα διαβάσει παραδέχτηκε τη σύνδεση και με Καραμανλή.

-. Αυτό δεν εξέθετε τον Καραμανλή. Τον εξέθετε;

Β. Δεν ξέρω, μπορεί ποινικά να τον εξέθετε. Δεν έπρεπε πάντως κατά τη δική μου εκτίμηση τότε. Εγώ δεν ξαναγύρισα σ’ αυτά τα κείμενα. Κατά τη δική μου εκτίμηση της αδιαλλαξίας, τότε που είδα έναν συλλαμβανόμενο να παραδέχεται ούτε για τον εαυτό του, ούτε για τους άλλους τι έκαναν… Αυτό εγώ, εμείς, το είχαμε σαν αρχή. Και αυτό με ξένισε και γι’ αυτό είπα στον Πυλαρινό αυτό το πράγμα και ποια ήτανε η απάντηση του Πυλαρινού. Για τον Καραμανλή μιλάω τώρα, για θέματα τα οποία ήτανε… σε ανύποπτο χρόνο συνέβησαν και πως τότε αντιμετωπίζαμε τα ζητήματα. Και εδώ αποδέχτηκα και εγώ λέω αυτή {είναι} η τακτική του Καραμανλή.

-. Αποδέχτηκες δηλαδή το ότι ο Αβέρωφ από πλευράς του σωστά κατέθεσε όλα εκείνα που κατέθεσε στην Ε.Σ.Α.;

Β. Εγώ αποδέχτηκα ότι από πολιτικότητα ο Καραμανλής φαινότανε να τα έχει καλά με τις ένοπλες δυνάμεις. Απάντησε στον Αβέρωφ.

-. Να τα έχει καλά με τις ένοπλες δυνάμεις, ποιες τις αντιστασιακές;

Β. Αυτές που όταν … Βέβαια με τις αντιστασιακές. Όχι …

-. Εννοείς με τους αντιχουντικούς αξιωματικούς;

Β. Βεβαίως. Λέω λοιπόν ότι ο Καραμανλής γνώριζε ότι είχε ουσιαστικές σχέσεις, οργανωτικές με τις ένοπλες δυνάμεις. Ο Αβέρωφ γνώριζε ότι κάποια στιγμή η λύση θα προέλθει από τις ένοπλες δυνάμεις. Αυτός δηλαδή, ο οποίος είχε πολύ μυαλό και πείρα, καταλάβαινε ότι θα παίξουν κάποιο ρόλο και οι ένοπλες δυνάμεις στην αλλαγή.

-. Εσένα, σε εσένα Βαρδή έναν έμπειρο αντιστασιακό, αριστερό, τι εντύπωση σου έκανε το κίνημα του ναυτικού, που δεν έγινε τελικά κίνημα, έτσι; Οι συλλήψεις των αξιωματικών, αυτά που έλεγαν, τι εντύπωση σου προκάλεσαν;

Β. Επειδή είχα ασχοληθεί με προσπάθεια να γίνει οργάνωση στις ένοπλες δυνάμεις και με… και θέλαμε όλοι μας τότε να καλλιεργήσουμε το αντιστασιακό πνεύμα στις ένοπλες δυνάμεις, κάθε κίνηση και κάθε σύλληψη και κάθε χτύπημα, εμάς μας ενδιέφερε, και το παρακολουθούσαμε, και το χειροκροτούσαμε. Αλίμονο και όλους αυτούς τους αξιωματικούς που ήτανε, ανεξάρτητα ότι μπορεί να ήτανε φίλοι του βασιλιά ή δεν ξέρω ‘γω τι, εμείς το χειροκροτούσαμε αυτό και θέλαμε να επαυξηθεί, θέλαμε να δυναμώσει. Διότι η μοναδική λύση που φαινότανε τότε, ήτανε ότι αν μαζικοποιηθεί το κίνημα στη νεολαία… η νεολαία δεν ξεσηκώθηκε ξαφνικά στο Πολυτεχνείο, έγιναν μια σειρά ενέργειες πιο μπροστά και δραστηριότητες μέσα στο χώρο της νεολαίας για να γίνει και το Πολυτεχνείο που ήταν ένα άλλο γεγονός σημαντικό. Το ίδιο όσον αφορά και τις ένοπλες δυνάμεις, κάποια στιγμή και με την προδοσία του κυπριακού ξέσπασε …

-. Θα πάμε στο κυπριακό. Βαρδή… πες μου. Με αφήνεις να καταλάβω από αυτά που είπες για το κίνημα του ναυτικού ότι την αριστερά τότε, εσένα προσωπικά σε ενδιέφερε θετικά …

Β. Θετικότατα.

-. Όχι η οργάνωση μόνο του κινήματος, αλλά οι συλλήψεις των αξιωματικών του κινήματος. Που δεν ολοκληρώθηκε {το κίνημα}.

Β. Μα είναι δυνατόν να δούμε τις συλλήψεις θετικά;

-. Όχι, δεν εννοώ… δεν εννοώ ότι καλά έκαναν και πιάστηκαν. Όχι. Σαν προσφορά λέω.

Β. Ναι, βεβαίως, βεβαίως και είναι προσφορά. Και είναι προσφορά, δηλαδή όταν κάνεις πόλεμο και μάλιστα με έναν αντίπαλο τόσο ισχυρό, θα υποστείς θυσία και μπήκανε τόσοι στη φυλακή και πήγανε τόσοι στην εξορία και χάσανε και την υγειά τους πολλοί άνθρωποι, έτσι; Ανεξάρτητα σε πια παράταξη ανήκανε. Διότι εμείς τότε το αντιχουντικό, εγώ, το βλέπαμε με μια ευρύτητα, δεν κάναμε … σκέψου ότι συζητώντας με τον Οπρόπουλο, ήμουνα με ψευδώνυμο τότε στο Παρίσι που πήγα και γύρισα παράνομα, έτσι, δεν … ο Οπρόπουλος δεν έκανε μια κίνηση εάν δεν με ρωτούσε και μου έλεγε., ήμουνα ο Ανδρέας Ανδρέου το ψευδώνυμο και με πήρε τηλέφωνο στο Παρίσι « Ανδρέα ετοίμασα την διακήρυξη, τι να την κάνουμε;» Του λέω, «δεν είπες να την στείλεις στο Λονδίνο να υπογράψει η Βλάχου με τους άλλους;» « Μα την έστειλα ήδη», μου λέει. Με παίρνει την άλλη μέρα, τώρα ήρθε υπογεγραμμένη, μου λέει, «Βαρδή, εεε Ανδρέα, η διακήρυξη για το δημοψήφισμα, τι να κάνουμε;» Του λέω, «θα καλέσεις το ΚΚΕ να υπογράψει και αυτό, υπό έναν όρο, ότι θα την εφαρμόσει, θα εφαρμόσει τη γραμμή τού ‘Όχι’. Όχι να εφαρμόσει το άλλο, λευκό και άκυρο και τέτοια πράγματα».

-. Ο Οπρόπουλος, ένας απόστρατος αξιωματικός και μάλιστα ανάπηρος, μου λες σήμερα ότι από το Παρίσι συντόνιζε πιθανόν μαζί με σας τους υπόλοιπους, των αντιστασιακών οργανώσεων, των αντιχουντικών οργανώσεων, μια προσπάθεια στο εξωτερικό. Εκεί συνάντησες άλλους αξιωματικούς, αντιχουντικούς;

Β. Εκεί έφερε δύο τρεις αξιωματικούς, δεν θυμάμαι ονόματα. Στη σύσκεψη αυτή δεν ήτανε, στη σύσκεψη αυτή ήτανε απ’ όλα τα κόμματα, ήρθε ακόμα και από τον Καραμανλή ο Πυλαρινός και πήρε μέρος στη σύσκεψη. Έγιναν δύο συσκέψεις στο σπίτι του Οπρόπουλου, πολύωρες συσκέψεις και αυτή η διακήρυξη, θα σου δώσω και το κείμενο, Αντώνη μου, που υπογράφτηκε τότε, δεν είχε καλή αντιμετώπιση από την πλευρά του Κ.Κ.. Διότι δεν την μετέδωσαν ως είχε και δεν έβαλαν τις υπογραφές όλες, έσβησαν άλλες και έβαλαν άλλες όπως συνηθίζουν. Με πήρε τηλέφωνο τότε ο Μητσοτάκης και μου λέει, «Βαρδή δεν θέλω ξανά κουβέντα μ’ αυτούς τους ανθρώπους, μην ξανακάτσετε όλοι μαζί. Διότι δεν είναι συνεπείς, δεν έχουνε μπέσα».

-. Εντούτοις σήμερα ο Μητσοτάκης τα πάει καλά με το Κ.Κ.

Β. Εγώ τώρα σου λέω Αντώνη μου, κοίταξε να δεις, σου λέω για τα γεγονότα εκείνα. Διατηρώ καλές σχέσεις με όλους, ξέρω του καθεενός τις απόψεις, διαφωνούμε σε πράγματα, δια… συμφωνάμε όμως και σε ορισμένα άλλα.

-. Κάποτε θα τα βρείτε μαζί και μακάρι να τα βρείτε. Πες μου το εξής, έχεις διαπιστώσει από τις επαφές με τους αξιωματικούς τους αντιστασιακούς, τους αντιχουντικούς στη διάρκεια της δικτατορίας, ότι υπάρχουν και αριστεροί, κομμουνιστές αξιωματικοί εν ενεργεία, έχεις διαπιστώσει κάτι τέτοιο;

Β. Πριν την δικτατορία, στην Ε.Δ.Α., το λέω για πρώτη φορά, δεν το έχω πει άλλοτε, είχαμε μια ειδική εντολή να συγκροτήσω οργάνωση στο στρατό.

-. Είχες εσύ;

Β. Εγώ.

-. Στην Ε.Δ.Α.;

Β. Ο μοναδικός, δεν το ήξερε κανένας άλλος από την ηγεσία της Ε.Δ.Α..

-. Από τον (…)

Β. Όχι. Απέξω.

-. Εννοείς από το Κομμουνιστικό Κόμμα που δρούσε τότε στο εξωτερικό, από το Πολιτικό Γραφείο;

Β. Είχα απ’ ευθείας επαφή, και η διοίκηση της Ε.Δ.Α. εδώ δεν ήξερε τίποτα. Είχαμε κάνει λοιπόν μια προσπάθεια τότε και ήτανε η εποχή που είχε γίνει ο ΑΣΠΙΔΑ, αν έχεις υπόψη σου, από τον Ανδρέα, από φίλους του Ανδρέα και λοιπά. Εμείς κάναμε μια παράλληλη προσπάθεια. Τα πράγματα ήτανε δύσκολα, είχα στηριχτεί τότε σε δύο, δεν θέλω να αναφέρω τώρα ονόματα, γιατί ο ένας ζει ακόμα …

-. Πες μου αυτά που έχετε κάνει.

Β. Ναι. Τέλος πάντων. Καλύτερα δεν θα το προτιμούσα, δεν θα το ήθελα γιατί, επειδή δεν ήμαστε τώρα στην ίδια …

-. Βαρδή, πες μου ποιος, θα μου πεις ποιος σου είχε δώσει την εντολή από το Πολιτικό Γραφείο απ’ έξω;

Β. Όχι, από το Πολιτικό Γραφείο δεν γνωρίζω. Μου ήρθε ειδική εντολή και εγώ ασχολήθηκα για μακρό χρόνο, άλλες δουλειές στην Ε.Δ.Α., ήμουνα γενικός γραμματέας στο εκτελεστικό γραφείο, έκανα δουλειές, υπεύθυνες, σοβαρές μέσα στην Ε.Δ.Α. αλλά είχα και αυτήν την ειδική αποστολή. Και έγινε μια προσπάθεια, τότε δεν είχαμε καταφέρει να προσεγγίσουμε οργανωτικά πολλούς αξιωματικούς. Είχε γίνει όμως μια προσπάθεια, υπήρχανε απ’ ότι μου έλεγε, δεν μου έλεγε ονόματα αυτός που είχα βάλει εγώ, που στηριζόμουνα, είχε δύο στην αεροπορία και έναν στο ναυτικό. Τώρα σε ποιον βαθμό, κομματικά, πολιτικά, τους επηρέαζε δεν μπορώ να ξέρω. Πάντως τους επηρέαζε στην άποψη ας πούμε ότι χρειάζεται να υπάρχει μια οργάνωση στο στρατό, διότι υπάρχει κίνδυνος να γίνει, να έρθει μια δικτατορία και να μπορέσουμε να αντιδράσουμε.

-. Αυτός ήτανε ο σκοπός της οργανώσεως μιας παράνομης κομμουνιστικής ομάδας στο στρατό;

Β. Να αντιδράσουμε για ένα ενδεχόμενο πραξικόπημα, για μια ενδεχόμενη δικτατορία.

-. Γνωρίζεις αν υπήρχαν άλλες τέτοιες οργανώσεις μέσα στις ένοπλες δυνάμεις;

Β. Τότε ζήτησα εγώ να προταθεί στον Ανδρέα Παπανδρέου, μια συνεργασία. Ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν δέχτηκε. Για …

-. Συνεργασία σε τι επίπεδο με τον Ανδρέα Παπανδρέου;

Β. Συνεργασία στη βάση ότι ένα πολιτικό πρόσωπο, και μη λέμε τώρα τα ονόματα, ακόμα είναι εν ζωή, ένα πολιτικό πρόσωπο πήγε στον Ανδρέα και του λέει, « έχουμε και μείς κάτι. Θα ήτανε σκόπιμο να συντονιστεί». Αυτός βέβαια φοβήθηκε, διότι φοβότανε και τον ΑΣΠΙΔΑ τότε, είχανε φτιάξει τότε και τον ΑΣΠΙΔΑ και δεν απεδέχθη, καλώς ή κακώς. Αλλά και να είχε αποδεχθεί, σπουδαία πράγματα δεν θα γινότανε.

-. Άρα αυτά γίνονται Βαρδή γύρω στο ’66.

Β. Ναι εκεί. Ένα χρόνο πριν τη δικτατορία, έγινε αυτό. Εγώ υποθέτω, τότε υποθέσαμε εμείς, ότι ο Ανδρέας ο Παπανδρέου ανησυχεί για την κατηγορία σε βάρος του σχετικά με τον ΑΣΠΙΔΑ. Και γι’ αυτό το λόγο σου λέει, τι να μπλέξω εγώ με Κουκουέδες τότε και με τέτοια πράγματα, κατάλαβες; Κατά πάσα πιθανότητα. Συνέχεια εμείς δεν δώσαμε και η προσπάθεια μας δεν απέδωσε πολλά, σου λέω θα μετριότανε στα δάχτυλα του ενός χεριού, δεν ξέρω αν θα έπιανε και το δεύτερο χέρι, αυτές οι επαφές αξιωματικών, που είχαμε πετύχει μέσω παλιών αξιωματικών εν ενεργεία, του Ε.Λ.Α.Σ. που ήτανε τότε, είχανε μια οργάνωση σχετική, εγώ στηρίχτηκα σε αυτούς …

-. Ένα λεπτό …

Β. … διατηρούσαμε κάποιες γνωριμίες στο χώρο των εν ενεργεία.

-. Ένα λεπτό Βαρδή. Ξέρουμε ότι μετά τη λήξη του εμφύλιου, μετά απ’ όλες τις εκκαθαρίσεις, με τον Β΄ πίνακα στις ένοπλες δυνάμεις και λοιπά, παρ’ όλες αυτές τις εκκαθαρίσεις, στον στρατό ξηράς υπήρχε σημαντικός αριθμός αξιωματικών του Ε.Λ.Α.Σ. που εξακολουθούσε να υπηρετεί.

Β. Ναι, αλλά …

-. Εννοείς μέσω των αξιωματικών αυτών κρατήσατε εσείς τις επαφές;

Β. Όχι, όχι μέσω των αξιωματικών που είχανε, που είχανε φύγει και αποτελούσανε στην Ε.Δ.Α. μια χωριστή οργάνωση, την καθοδηγούσα εγώ στην Ε.Δ.Α., πήγα ειδικά και από μέσα βρήκα δύο τρεις ανθρώπους, ο ένας από αυτούς που έπαιξε και τον πρώτο ρόλο στο Κ.Κ., δεν θέλω τώρα να κουβεντιάσω, γιατί μπορεί να πει γιατί τα λες αυτά τώρα, ο Αλέξης ο (…) …

-. Εντάξει δεν επιμένω σ’ αυτό. Αυτό όμως που λέω …

Β. Σου λέω ότι, ορισμένα πράγματα εμείς από την αρχή σκεφτόμαστε, ότι στις ένοπλες δυνάμεις θα πρέπει οπωσδήποτε να έχεις διάλογο, και μερικοί αξιωματικοί να συμμετέχουνε, να έχουνε πολιτική άποψη και να είναι αντίθετοι σε δικτατορίες. Και αφότου συνεχίσαμε με περισσότερη ένταση μετά όταν έγινε η δικτατορία και νομίζω ότι και οι άλλες οργανώσεις που γίνανε, δεν είχανε αυτό το τυφλό αντικομουνιστικό και στο αναφέρω. Όταν ήρθα σε σύγκρουση για λίγα λεπτά με τον Παπαδονικολάκη, έκανε ο Παπαδονικολάκης έτσι το πουκάμισο του, «έλα εδώ να δεις», μου λέει, «αυτά στο Γράμμο μου τα έχετε κάνει {εσείς}» ακούς;. Και μου έδειξε σφαίρες, του λέω, «θέλεις να σου ανοίξω και εγώ, να σου δείξω τις δικές μου πληγές; Δεν ήρθαμε γι’ αυτό τώρα, εδώ», του λέω …

-. Πάμε στη προδικτατορική περίοδο, γιατί ανέφερες κάτι πολύ σημαντικό. Με αυτήν την οργάνωση των αξιωματικών, που άφησες να εννοηθεί, ή μάλλον είπες σαφώς ότι…

Β. Μικρή μεν αλλά υπήρχε. Υπήρχε. Την προσπάθεια την κάναμε.

-. Πες μου λοιπόν, πες μου.

Β. Με το Κ.ΚΕ απ’ έξω, ε … Δεν ήξερε τίποτα η Ε.Δ.Α. εδώ.

-. Καταρχήν πες μου εσύ, ήσουνα οργανωμένος στον παράνομο μηχανισμό του κομμουνιστικού …

Β. Εγώ παλιά ήμουνα εκτός της Ε.Δ.Α.. Παλιά ήμουνα. Αλλά εδώ, όταν η Ε.Δ.Α. έφτιαχνε παράνομο μηχανισμό δεν δέχτηκα, γιατί είχα ήδη την ειδική εντολή.

-. Γι’ αυτό το λόγο δεν δέχτηκες λοιπόν να μπεις στον παράνομο μηχανισμό. Άρα ήσουνα υπέρ προστατευμένος …

Β. Κάτι παραπάνω, δεν δέχτηκα. Γι’ αυτό σου λέω …

-. Και είχες και την ευθύνη των αξιωματικών ξηράς, του στρατού ξηράς οι οποίοι είχανε αποστρατευτεί, είχανε ενταχθεί στην Ε.Δ.Α.;

Β. (…). Κάνανε συνελεύσεις, κάνανε ξέρω ‘γω, σαν οργάνωση έτσι, είχανε τα προβλήματα τα δικά τους, αλλά σε αυτούς εγώ επισήμανα δύο περιπτώσεις το και το. Είσαι …

-. (…) Άστο τώρα. Εσείς, ο παράνομος μηχανισμός, ο πολύ παράνομος μηχανισμός του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Ελλάδα, πριν την δικτατορία, έχετε εντολή από το πολιτικό γραφείο του εξωτερικού, να διεισδύσετε και να κάνετε παράνομο μηχανισμό. Πως βλέπατε τότε τη λειτουργία των ενόπλων δυνάμεων, πως βλέπατε το σώμα των αξιωματικών, ποιους αξιωματικούς συγκέντρωσαν τότε στην Ε.Δ.Α.;

Β.-Να σου πω κάτι. Ποτέ η Ε.Δ.Α., τα βασικά στελέχη, αυτοί που είχανε μυαλό στο κεφάλι τους δηλαδή, δεν είδανε με εχθρότητα τους αξιωματικούς. Ή επειδή είναι ενταγμένοι ας πούμε και υπηρετούνε και υπηρετούσαν ακόμα στο ΄΄σύστημα΄΄ σε εισαγωγικά ας το πούμε, και εδίωκαν τους άλλους και είχανε τις δυνάμεις καταστολής και λοιπά. Εδώ είχαμε μια ευρύτητα, διότι οι αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων είναι και ευαίσθητοι σε μόρφωση και πατριωτισμό. Αυτό δεν μπορείς να το αμφισβητήσεις, μπορεί πολιτικά να είναι ας πούμε, εεε μονοκόμματοι, σαν εμένα και να μην είναι δυνατόν να τους μετακινήσεις από εκεί. Αλλά ούτε τον πατριωτισμό τους, ούτε την νοημοσύνη τους δεν μπορείς να την (…) και το επίπεδο το πολιτιστικό που έχουνε. Εγώ αυτό έβλεπα πάντοτε, και μείς γενικότερα, αυτό το πνεύμα ήτανε και στη περίοδο της Ε.Δ.Α.. Έτσι για να λέμε (…) Κοίταξε εγώ με την Ε.Δ.Α. ήτανε άλλο το έργο μου, ήτανε άλλο το έργο που είχα απ’ ευθείας από το Πολιτικό Γραφείο. Σου λέω είχα ειδικό σύνδεσμο με το πολιτικό γραφείο γι’ αυτό το θέμα. Για μια περίοδο ενός έτους, όχι παραπάνω.

-. Ο οποίος, προφανώς θα είναι στο ΚΚ;

Β. Όχι, δεν είναι αυτός. Στο ΚΚ είναι αυτός που είχα βάλει εγώ επικεφαλής εδώ των (…) στο στρατό.

-. Αυτή η αποκάλυψη που κάνεις σήμερα είναι σοβαρή και το είπες και ο ίδιος.

Β. Δεν το έχω ξαναπεί ποτέ.

-. Ποιος άλλος θα μπορούσε να τα υποστηρίξει αυτά;

Β. Κανένας δεν μπορεί να το υποστηρίξει.

–. Εκτός από τους αξιωματικούς που είχαν τότε μυηθεί στον παράνομο αυτό μηχανισμό και ζούνε σήμερα. Βαρδή γιατί δεν μου λες σήμερα κάποια από τα ονόματα αυτά; Αυτό πιθανόν να αποτελέσει αύριο, μεθαύριο ένα ιστορικό γεγονός σημαντικό. Γιατί δεν λες …

Β. Σου λέω …

-. … τα ονόματα;

Β. Και οι δυο άνθρωποι στους οποίους στήριξα την δουλειά μου, μετά τη διάσπαση πήγανε από την άλλη πλευρά και με … μου διαμήνυσαν και πράγματα βαριά. Και έτσι δεν έχω εμπιστοσύνη, ότι θα πάτε εκεί και θα συμφωνήσουν στα πράγματα ή θα τα διαψεύσουν, ξέρω ‘γω; Γι’ αυτό το λόγο.

-. Αυτό, ή τηρείς το πάγιο συνωμοτικό κανόνα που έχετε οι κομμουνιστές και λέτε ότι ορισμένα πράγματα δεν θα τα πείτε.

Β. Όχι, όχι αυτό όχι. Δεν είναι αυτό.

-. Άρα Βαρδή αυτή η παράνομη ομάδα …

Β. Δεν απόδωσε πολλά.

-. Μπορεί να μην απέδωσε πολλά, αλλά ο καθένας στο περιβάλλον του κάτι θα δημιούργησε.

Β. Ασφαλώς. Και μην ανησυχείς ότι οι αξιωματικοί, όλοι οι απόστρατοι, ο συγγενής σου παραδείγματος χάρη, ή όλοι, όλοι οι αξιωματικοί οι απόστρατοι είναι δυνατόν να μην έκαναν δουλειές στο περιβάλλον τους; Στους παλιούς τους συμμαθητές, στους φίλους και λοιπά. Έτσι κυκλοφορήσαν οι ιδέες, από μόνες τους φύτρωσαν οι ιδέες, από μόνες τους φύτρωσαν στους αξιωματικούς που ξεσηκώθηκαν κατά της χούντας; Αϊ στο διάολο να πάτε, όταν πρόδωσαν το κυπριακό και φώναξαν τον Καραμανλή άλλαξαν τα πράγματα, δεν είχαν καμία λύση εδώ που τα λέμε, Αντώνη. Ποια άλλη λύση θα ήτανε, να γυρίσουν στα τουφέκια; Να ξανακάνουμε έναν εμφύλιο με άντρες αξιωματικούς …

-. Βαρδή παρασύρεσαι. Πάμε στους αξιωματικούς που με ενδιαφέρουν εμένα.

Β. Ναι.

-. Πες μου, πως κατά τη γνώμη σου ο Ιωαννίδης, ένας ταξίαρχος, έχοντας από πάνω του στην ιεραρχία μεγάλο αριθμό αξιωματικών, πως ήλεγχε τις ένοπλες δυνάμεις στη δικτατορία;

Β. Ξέρετε πολύ καλά ότι, ο αξιωματικός είχε την αρχή του. Όταν έρθει ο αρχηγός του γενικού επιτελείου, όταν έρθει ο υπουργός από πάνω και του δώσει εντολή την εφαρμόζει. Γιατί έτσι είναι διαπαιδαγωγημένος. Και αυτό το γνωρίζει ο ένας Παπαδόπουλος και κάνει τις μετακινήσεις που πρέπει για να ελέγξει τον μηχανισμό. Από εκεί και πέρα κάνει και μετακινήσεις, πόσες αποστρατείες γίνανε; Εδώ κάθε τόσο γινότανε αποστρατείες δεκάδων αξιωματικών ικανότατων …

-. Δηλαδή …

Β. Και προωθούσανε άλλους, οι οποίοι είχανε (…) γνώμη, ότι ήτανε πειθαρχικοί και ήτανε και πειθαρχικοί.

-. Σε ρώτησα άλλο Βαρδή. Σε ρώτησα το εξής, ο Ιωαννίδης … Ήταν ταξίαρχος, από πάνω είχε 150 στρατηγούς και εν τούτοις ο Ιωαννίδης κυβερνούσε.

Β. Η τρομοκράτηση δεν είναι σε στεγανά. Περνάει και στους ανώτερους αξιωματικούς. Και επειδή ο καθένας σκέφτεται και τη θέση του και την ιστορία του και όλα αυτά, έτσι σου λέει, θα πάρω την σύνταξη μου, δεν έρχεται σε σύγκρουση. Προτιμάει να τον αποστρατεύσει ο Ιωαννίδης παρά να έρθει σε σύγκρουση με τον Ιωαννίδη. Μου λέει ο Παπούλας, τον συνάντησα τότε, σου είπα στο σπίτι του εκεί το βράδυ, μου λέει, «ήρθε ο Παττακός, Βαρδή, ήρθε ο Παττακός στην Γυάρο και ήμουνα εκεί. Ο Παττακός παλιότερα ήτανε… δεν γύρισε, δεν σήκωσε το βλέμμα του απάνω μου. Το φαντάζεσαι; Εκτός που τον είχα υπό τις διαταγές μου. Δεν τόλμησε να σηκώσει…, να με κοιτάξει εμένα και πέρασε από μπροστά μου». (…) και μου διηγήθηκε αυτό το παραστατικό με τον Παττακό.

-. Όταν λες για ανώτερους αξιωματικούς που κινήθηκαν και οργανώθηκαν, ποιους εννοείς, το κίνημα του ναυτικού;

Β. Το κίνημα του ναυτικού επέφερε και αυτό μια συμβολή στο να αλλάξει το κλίμα. Διότι υπάρχουν (αυτό το ξέρεις καλύτερα από μένα), τα συγκοινωνούντα δοχεία, οι συμμαθητές, οι συμφοιτητές στη σχολή, μετά στη ζωή οι σχέσεις οι οικογενειακές, οι σχέσεις οι φιλικές και περνάμε από τον έναν στον άλλον.

-. Μπορείς να μου ολοκληρώσεις τι έγινε τελικά με τη σχεδίαση επί δικτατορίας που κάνατε στον Α.Σ.Ε.Α. για κατάληψη της Κρήτης; Τι έγινε;

Β. Σου είπα ότι η πρώτη μας συνάντηση ήτανε ολονύκτια και φύγαμε σύμφωνοι. Και ανέλαβαν αυτοί μεν να μιλήσουν με τους αξιωματικούς, που θα φεύγανε με ένα μέσο δικό τους (ήτανε γύρω στους 100) να κατεβαίνανε στην Κρήτη την ημέρα που θα κάναμε το εγχείρημα. Εγώ δε, ανέλαβα να επικοινωνήσω με τις οργανωμένες δυνάμεις που υπήρχανε στο Ηράκλειο και στα Χανιά για να ιδούν με ποιον τρόπο μπορούμε να βοηθήσουμε αυτό. Και την ίδια εκείνη μέρα να έχουμε στα χέρια μας ουσιαστικά την εξουσία, αφού θα έχουμε την αεροπορία, αφού θα έχουμε καταλάβει το Ναύσταθμο και τα μηχανοκίνητα. Ενώ ξεκινήσαμε έτσι αισιόδοξα, εγώ επικοινωνώντας με το Ηράκλειο, παράνομα βέβαια, με ένα σημείωμα με τον Γιώργο τον Πλάτο που είχε τις δυνάμεις τις δικές μας στ’ Ανώγια, παίρνω μια απάντηση του Γιώργου ότι τα πράγματα έχουνε αλλάξει πολύ.

-. 1971 αυτά;

Β. Ναι, περίπου τότε ήτανε. Προς το τέλος. Διότι, «δεν ξέρω τι συνέβη και έχουνε έρθει δυνάμεις μηχανοκίνητες που γυρνάνε στα χωριά παντού και οργώνουν όλο το νησί», μου λέει ο Πλάτος. Μου λένε από τα Χανιά, ο Μιλτιάδης ο Βαρδάκης, ο οποίος και μετά τη διάσπαση ήτανε με το ΚΚΕ, αλλά παρ’ όλα αυτά διατηρούμε μια επαφή. Ήμαστε κουμπάροι, του έχω βαφτίσει το γιο του Μιλτιάδη Βαρδάκη. Μου λέει ο Βαρδάκης, «το ‘μαθα», μου λέει. «Γιατί ήρθε εδώ ο Βενιζέλος …», δεν σου είπα ότι μας είχε δώσει μια επιταγή δυόμισι μέχρι τρία εκκατομμύρια τότε, την είχε δώσει στην επιτροπή για να αγοράσουμε οπλισμό.

-. Ποιος;

Β. Ο Νικήτας Βενιζέλος. Είχε δώσει στους αξιωματικούς, στον Παπούλα και τους άλλους που τον είχανε βρει. Δεν ξέρω, ο Ζαβός, ποιος πήγε και τον βρήκε, αλλά σε έναν από αυτούς και είχανε στα χέρια την επιταγή. Ο Βενιζέλος λοιπόν κατέβηκε στην Κρήτη, πήγε στα Χανιά, πήγε στην Παλαιοχώρα, κοντά στο χωριό μου, μάζεψε φίλους του και κάθισε και τους είπε όλο το σχέδιο που ετοιμάζαμε και σηκώνεται και έφυγε.

-. Τι ετοίμαζε ο Βενιζέλος δηλαδή;

Β. (…) κάτω στη Κρήτη. Και έλεγε μάλιστα, συμφωνούσε δε συμφωνούσε με τον Καραμανλή, να δεχτεί ο Καραμανλής και λοιπά.

-. Περιμένετε από ποιον;

Β. Από την ομάδα των αξιωματικών. Είχανε έρθει σε επαφή μαζί του και είχανε πάρει, σου λέω, μια επιταγή από τον Νικήτα τον Βενιζέλο, που δεν είναι και πολύ κουβαρντάς, εδώ είναι γνωστό για τον Νικήτα. Και ο Νικήτας πήγε και ακούμπησε σε δικούς του αυτό το θέμα. Και εγώ λοιπόν έμαθα αυτά τα δύο πράγματα. Ότι πήγε στην σύσκεψη που έκανε πριν φύγει και τους είπε για το σχέδιο, και ότι ο Πλάτος μου λέει, ότι κατά πάσα πιθανότητα έχει προδοθεί το σχέδιο.[2] Μετά …

 

[1] Οι απόστρατοι του 1935 είναι τουλάχιστον πάνω από 65 ετών το 1967. Ο Βαρδινογιάννης ίσως μπλέκει τις περιπτώσεις παράλληλα με την άνεση με τον οποία χειρίζεται τους μεγάλους αριθμούς.

“ Σχετικά με το ίδιο θέμα αναφέρεται και ο Παπαγεωργόπουλος στη δική του συνέντευξη που θα αναρτηθεί… αργότερα  Ο Βαρδινογιάννης αναφέροντας αυτήν την περίπτωση με τη σύσκεψη στο Ηράκλειο και την κάθοδο των 100 αξιωματικών κ.λ.π. συμπίπτει σε μερικά σημεία με τον Παπαγεωργόπουλο ο οποίος συμπληρώνει την αποτυχία της σχεδίασης μετά τη συνάντηση στο σπίτι του Ουρανού και τους πυροβολισμούς του Φοίβου Ιωαννίδη και ως εκ τούτου τη σύλληψή του. Η σύλληψη φυλάκιση κλπ του Ιωαννίδη είναι γεγονός, κάποια σύσκεψη γνωρίζουμε πως έγινε, κάποιο ρόλο έπαιξε και ο Βενιζέλος σε όλα αυτά αλλά περί της καθόδου εκατό και πλέον αξιωματικών στην Κρήτη και κινητοποίησης δυνάμεων από χωριά και βουνά της Κρήτης προς το παρόν επιφυλασσόμαστε.