Αποστολές μεταφοράς των “χαμένων ψυχών” με τα αρματαγωγά του ΠΝ! Η άγνωστη συγκλονιστική ιστορία…

Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος

Στις εκατοντάδες επιχειρήσεις, δρομολόγια η αποστολές που διατάχθηκαν να εκτελέσουν εν καιρώ ειρήνης τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού, μια ήταν η πιο εφιαλτική που μετά τα τέλος της, άφηνε τα πληρώματα των πολεμικών πραγματικά ράκη!

Η μεταφορά στο «κολαστήριο» της Λέρου, των αζήτητων και ανίατων ψυχασθενών.
Αυτά τα ταξίδια που γινόντουσαν πάντα τις νύχτες, κρατήθηκαν μυστικά και οι διαταγές απόπλου από το ΓΕΝ, είχαν πάντα την ένδειξη «εμπιστευτικό.»

Τα αρματαγωγά του Στόλου «Λέσβος», «Ικαρία», «Χίος», «Κρήτη». «Σάμος», «Λημνος», »Κως», «Σύρος» κ.λ.π. επιλέγονταν προκειμένου να οδηγήσουν στο ψυχιατρείο του νησιού τους αρρώστους στον τελευταίο προορισμό της ζωής τους, αφού ήταν πλέον καταδικασμένοι και δεν είχαν κανένα συγγενή.

Άνθρωποι χαμένοι που η επιστήμη τους είχε ξεγράψει, στο ύστατο στάδιο της ύπαρξης τους.
Επί 23 χρόνια μέχρις ότου σταμάτησαν μετά την διεθνή κατακραυγή για το αίσχος της Λέρου, τα πλοία του ΠΝ μετέφεραν χιλιάδες δυστυχισμένους ανθρώπους.

Οι μεταφορές γίνονται με τα πολεμικά πλοία (τα σύγχρονα πλοία των τρελών) στην αρχή σε ομάδες των 40-50 ατόμων, ενώ από το 1965 οι ομάδες περιλαμβάνουν 250-400 ασθενείς με διακριτικά νούμερα, καθένα από τα οποία αντιστοιχεί σε ένα ονοματεπώνυμο. Πολλά από τα νούμερα χάνονται κατά τη μεταφορά, με αποτέλεσμα να στέλνονται φωτογραφίες στα ψυχιατρεία προέλευσης για να ταυτοποιηθούν.

Για μερικούς ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί η ταυτοποίηση, με αποτέλεσμα να υπάρχουν 20 και πλέον ασθενείς χωρίς όνομα: «Ανώνυμοι», «Άγνωστοι».

Συνολικά περίπου 4.500 άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας και με σοβαρά προβλήματα νοητικής στέρησης μεταφέρθηκαν στη Λέρο από το 1958 έως το 1981, χρονιά κατά την οποία σταματούν οι μαζικές διακομιδές που γίνονταν με αρματαγωγά.

Οι εντολές για τις μαζικές διακομιδές έχουν ονοματεπώνυμο.
Γίνονταν με τη συγκατάθεση και την υπογραφή ψυχιάτρων της εποχής, αρκετοί από τους οποίους ενεπλάκησαν αργότερα στη δήθεν αποασυλοποίηση της Λέρου. Χαρακτηριστικό της ανοχής αυτών των εγκλημάτων είναι ότι ποτέ και σε κανέναν -από τον πολιτικό ή ψυχιατρικό κόσμο- δεν αποδόθηκαν πολιτικές, ηθικές ή ποινικές ευθύνες.
Ποτέ η επίσημη Ελληνική Ψυχιατρική δεν ζήτησε, βέβαια, δημόσια συγνώμη γι’ αυτή τη βαρβαρότητα.

Η ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ

Όταν στο ψυχιατρείο στο Δαφνί σχηματιζόταν μια ακόμα ομάδα με προορισμό την Λέρο, ειδοποιούσαν οι γιατροί το Πολεμικό Ναυτικό να διαθέσει πλοίο.
Τα σήματα προς τον Στόλο ήταν όλα κωδικοποιημένα.
«Ετοιμαστείτε συμφωνως σχετικό Α.
Παραβάλετε περιοχήν και ώραν συμφωνως σχετικό Β.
Επιβιβάσετε πολίτες συμφωνως σχετικό Γ.
Πλεύσατε περιοχή συμφωνως σχετικό Δ»
Το πλήρωμα του αρματαγωγού κάλυπτε ολόκληρο τον χώρο αρμάτων με στρώματα, κουβέρτες και σκληρά πανιά για να μην τραυματιστούν οι ασθενείς κατά την διάρκεια του ταξιδιού και το πλοίο έδενε σε μια απόμακρη προβλήτα στον Πειραιά, αργά μετά τα μεσάνυχτα.
Εκεί φόρτωνε τους ψυχασθενείς και ξεκινούσε το ταξίδι… προς την κόλαση!
Παλιοί κυβερνήτες και αξιωματικοί που έκαναν αυτό το δρομολόγιο έχουν περιγράψει την φρίκη που ένοιωθαν καθώς έβλεπαν αυτούς τους δυστυχισμένους ανθρώπους με χαμένα λογικά, δεμένους για να μην επιτεθούν ο ένας στον άλλο και άκουγαν τα ουρλιαχτά και τις κραυγές τους σε ένα ολονύχτιο θρίλερ χωρίς επιστροφή…

ΛΕΡΟΣ. ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΩΝ ΚΟΛΑΣΜΕΝΩΝ

Μετά το τέλος του πολέμου και την αποχώρηση των Ιταλών, η Λέρος μαστιζόταν από την ανεργία και η μετανάστευση έπαιρνε τρομακτικές διαστάσεις.
Παράλληλα, στα μεγάλα δημόσια ψυχιατρεία της ηπειρωτικής Ελλάδας (Δαφνί και Θεσσαλονίκη) ο αριθμός των εγκλείστων αυξάνεται φθάνοντας σε μία κατάσταση «υπερπλήρωσης» και χρήσης «αλλεπάλληλων» κρεβατιών.
Έτσι λοιπόν, με τη συνέργεια πολιτικών και ψυχιάτρων, προσφέρονται οι κτιριακές εγκαταστάσεις για τη δημιουργία της «Αποικίας Ψυχοπαθών Λέρου» – με τις αντίστοιχες θέσεις εργασίας ως ρουσφέτι στους κατοίκους της περιοχής – ενώ παράλληλα επωφελείται η Ψυχιατρική με την παροδική, όπως θα φανεί αργότερα, μείωση του αριθμού των εγκλείστων στα δύο μεγάλα αστικά Ψυχιατρεία.

Το νησί «αποικιοκρατείται» από την ψυχιατρική με τον πιο αρνητικό τρόπο· μια «αποικιοκρατία» που θα έχει επίδραση σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις και τις προσωπικές επιλογές των κατοίκων.

Οι πρώτοι «άποικοι» της Λέρου προέρχονται από τη διάλυση και τη μεταφορά των εγκλείστων του Αγίου Γεωργίου Περάματος και του Αγίου Γερασίμου Κεφαλληνίας.
Οι ασθενείς στοιβάζονται σαν ζώα και βιώνουν τις πιο άθλιες συνθήκες που μπορεί να φανταστεί ανθρώπινος νους.

Ο τρόπος επιλογής για τη μεταφορά ενός ασθενή στην Αποικία της Λέρου δεν είχε σαν κριτήριο τα ψυχιατρικά ή τα ιατρικά χαρακτηριστικά του, αλλά τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του.

Κριτήριο ήταν η διακοπή επικοινωνίας με την οικογένειά του για ένα ή δύο χρόνια και ο χαρακτηρισμός του ως «ανίατου-αζήτητου».

Πρόκειται για ένα ψυχιατρείο που συγκέντρωσε στην πορεία του χρόνου όλες τις ακραίες κατασκευές της ιδρυματικής ψυχιατρικής, είτε με τη μορφή του κοινωνικά «αζήτητου» είτε με τον χαρακτηρισμό του ψυχιατρικά «αθεράπευτου».
Η «Αποικία», η οποία από το 1965 μετονομάστηκε σε Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Λέρου, ξεκίνησε με δύναμη 650 κλινών (το 1958) που βαθμιαία έφτασαν τις 2.750 (το 1981).
Το 1965 είναι η χρονιά με τις περισσότερες διακομιδές, 900 στον αριθμό.
Η χρονιά αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί ως έτος «εκκαθάρισης» των ελληνικών ψυχιατρείων από τα κοινωνικά «αζήτητα» άτομα ή από τα ψυχιατρικά «βαριά περιστατικά».
Συγχρόνως, η ιδρυματική ψυχιατρική της εποχής εκείνης προσθέτει στη φαρέτρα της, πέραν των άλλων μέσων πειθάρχησης (ποιος ξέρει, ίσως και θεραπευτικής πρακτικής) και την απειλή -απέναντι στους ενοχλητικούς έγκλειστους των άλλων ψυχιατρείων- της μεταφοράς τους στη Λέρο.

Οι ασθενείς διαβιούν στις πλέον ακραίες μορφές ιδρυματικής ζωής μέσα σε στρατώνες, σε τμήματα των 90-180 ατόμων.

Στο 11ο περίπτερο ζούσαν 1.100 ασθενείς ο ένας δίπλα στον άλλον, χωρίς προσωπικό χώρο και χρόνο, μέρος μιας μάζας ή μιας αγέλης, χωρίς ατομική ταυτότητα, χωρίς εναλλαγές παραστάσεων, με ένα μονότονο και άχαρο καθημερινό ρυθμό, χωρίς κανένα δικαίωμα και με μοναδική προοπτική τον κοινωνικό θάνατο.

Επικρατούσε παντού φτώχεια. Φτώχεια σε προσωπικές σχέσεις, σε προσωπική ταυτότητα, σε προοπτική.

Φτώχεια σε συναισθήματα και επιθυμίες. Φυσικά επικρατούσε βία, είτε από φόβο κι άγνοια από την πλευρά του προσωπικού είτε από αντίδραση και αντίσταση από την πλευρά των ασθενών. Ήταν το τέλειο αριστούργημα της ψυχιατρικής, όπως το χαρακτήρισε ο Φ. Ροτέλλι.

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΤΑΚΡΑΥΓΗ

Στα τέλη του 1970, ξέσπασαν οι πρώτες οργανωμένες καταγγελίες στην Ελλάδα -αλλά και διεθνώς- για τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των εγκλείστων, υποκινούμενες από ομάδα αγροτικών ιατρών και άλλων επιστημόνων που συγκροτούν την Ομάδα της Λέρου, ψυχή της οποίας ήταν η Έφη Σκλήρη. (Αποτελούνταν από τους: Έφη Σκλήρη, Γ. Λουκά, Σ. Τόλια, Κ. Μωρογιάννη, Χ. Ιωαννίδη, Κ. Μπαϊρακτάρη και Δ. Γεωργιάδη).

Αποτέλεσμα αυτών των ενεργειών της Ομάδας ήταν να σταματήσουν οι μεταγωγές στα τέλη του 1981 και να ενεργοποιηθεί ένα ευρύτερο δημόσιο ενδιαφέρον για την κατάσταση στη Λέρο. Οι καταγγελίες για την ιδρυματική ψυχιατρική στην Ελλάδα ξεπέρασαν τα σύνορα και συνέβαλλαν καθοριστικά στην ενεργοποίηση του ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος και στη διασφάλιση οικονομικών πόρων από την Ευρωπαϊκή τότε Κοινότητα.
Το 1984, με τον κανονισμό 815/84 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αρχίζουν τα πρώτα χρηματοδοτούμενα προγράμματα για το ψυχιατρείο της Λέρου.
Έγιναν μερικές υποτυπώδεις προσπάθειες, χωρίς ωστόσο να αλλάξει η κατάσταση μέχρι το 1989.

Η επίσημη πολιτεία προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο και οι επίσημοι ψυχιατρικοί φορείς αδυνατούσαν να αγγίξουν ένα πρόβλημα που οι ίδιοι δημιούργησαν και το οποίο δεν περίμεναν, βέβαια, να πάρει διεθνείς διαστάσεις.
Όταν το 1990 υπήρξε ο πλήρης διασυρμός της χώρας με την απειλή διακοπής της χρηματοδότησης για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση, η ελληνική ψυχιατρική δε μπορούσε να σταθεί πουθενά.

Η κυβέρνηση εξαναγκάσθηκε σε νέες «δεσμεύσεις» και χρονοδιαγράμματα με αποτέλεσμα να ακολουθήσουν νέα πακέτα προγραμμάτων, όπως το Λέρος 1, Λέρος 2 και αργότερα το Ψυχαργώς.

Πηγή

ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ