Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα , το Ορθόδοξο Εορτολόγιο, το ψηφιακό ευρώ και η πρόταση Βαρουφάκη

Φωτογραφία ΚΩΣΤΑΣ ΤΖΟΥΜΑΣ/EUROKINISSI

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα το Ορθόδοξο Εορτολόγιο – Σκέψεις με αφορμή της Επικείμενες Ανακοινώσεις για το Ψηφιακό ευρώ τον Οκτώβριο στην Αθήνα.

Γράφει ο

ΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΒΕΛΑΚΗΣ

Διδάσκων καθηγητής  Τμήματος Οικονομικής Έρευνας ΕΚΠΑ

Κείμενο από το academia.edu 

Το διοικητικό συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) θα συνεδριάσει στην Αθήνα στις 26 Οκτωβρίου του 2023, ανήμερα της εορτής του Αγίου Δημητρίου. Κατά τραγική ειρωνεία στη συνεδρίαση αυτή θα ανακοινωθεί το κανονιστικό πλαίσιο για την έκδοση και κυκλοφορία  του ηλεκτρονικού/ ψηφιακού ευρώ. Κάποιοι φίλοι, μέλη και οπαδοί του ΜΕΡΑ 25, ήδη κάνουν πλάκα στο «ιερατείο» του Σκάι με αφορμή αυτή τη σύμπτωση. Ο λόγος είναι φυσικά οι αφορισμοί του «ιερατείου» αναφορικά με την επίκληση του εναλλακτικού συστήματος πληρωμών «Δήμητρα» από τον επικεφαλής του ΜΕΡΑ 25 κατά την προεκλογική περίοδο.

Σκοπός μου δεν είναι να λοιδορήσω και εγώ το ιερατείο, αλλά να δούμε με ψυχραιμία τη σημασία και τα όρια ενός εναλλακτικού συστήματος πληρωμών. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα λοιπόν η κυκλοφορία του ψηφιακού ευρώ αποσκοπεί στο να συγχωνεύσει το «δημόσιο χρήμα» με το «ιδιωτικό». Δημόσιο είναι τα χρήμα που εκδίδει η κεντρική τράπεζα αξιοποιώντας το εκδοτικό δικαίωμα και ιδιωτικό είναι το χρήμα που δημιουργούν οι εμπορικές τράπεζες μέσα από τη πιστωτική επέκταση. Κάθε φόρα που κάποιος σηκώνει λεφτά από τη τράπεζα μετατρέπει το «ιδιωτικό τραπεζικό χρήμα» σε δημόσιο και το αντίθετο.

Σε απλά λόγια, αυτό που επιδιώκει η Ευρωπαϊκή Κεντρική τράπεζα, αλλά και οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως, είναι να περιορίσουν τις συναλλαγές σε μετρητά και να τις ενσωματώσουν στο σύστημα πληρωμών του ψηφιακού νομίσματος. Όπως φαίνεται από ένα σημείωμα πολιτικής (Μάιος 2020) του Yves Mersch μέλους του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ, αυτό που απασχολεί την τράπεζα είναι ότι παρά τη διάδοση των καρτών το 76% του συνόλου των συναλλαγών στη ζώνη του ευρώ γίνονται με μετρητά. Το ποσοστό αυτό μάλιστα γίνεται μεγαλύτερο σε περιόδους χρηματοπιστωτικών κρίσεων.

Η αφελής υπόθεση του Mersch είναι ότι τα προβλήματα των εμπορικών τραπεζών σε συνθήκες κρίσης οφείλονται στην έλλειψη τραπεζογραμματίων. Άρα το πρόβλημα θα λυθεί με τη θέσπιση ψηφιακού νομίσματος. Με άλλα λόγια, η ΕΚΤ θα μπορεί να θεσπίζει περιορισμούς στις αναλήψεις τραπεζογραμματίων και την ίδια ώρα να πραγματοποιούνται απεριόριστες συναλλαγές με το ψηφιακό νόμισμα. Ευελπιστούν ότι έτσι θα βάλουν τέλος στην ανάγκη για Helicopter Money (χρήμα εκτάκτου ανάγκης) του Freidman που θεωρούνταν απάντηση σε κάθε καπιταλιστική κρίση. Τώρα τα πράγματα υποτίθεται ότι απλουστεύονται αφού μια μετατροπή σε ψηφιακό ευρώ θα καλύπτει τη ζήτηση τραπεζογραμματίων.

Παρά τα περί του αντιθέτου γραφόμενα δεν πιστεύω ότι οι τραπεζικές αρχές παγκοσμίως έχουν μια τόσο επιφανειακή εικόνα των κρίσεων και μάλιστα στο τέλος μια δεκαπενταετίας που σημαδεύτηκε και σημαδεύεται από την πρώτη μεγάλη κρίση του νέου αιώνα. Γνωρίζουν ότι τα τρισεκατομμύρια του δημόσιου χρέους που χρηματοδοτήθηκε από τις κεντρικές τράπεζες δεν αφορούσε την κάλυψη αυξημένης ζήτησης τραπεζογραμματίων. Την κάλυψη ιδιωτικών ζημιών αφορούσε και αυτές δεν είναι το αποτέλεσμα πιστωτικής ασφυξίας αλλά περιορισμένης κερδοφορίας.

Το πιθανότερο λοιπόν είναι ότι η θέσπιση του ψηφιακού ευρώ σηματοδοτεί μια διαφορετική πολιτική του κράτους απέναντι στις τράπεζες. Φαίνεται ότι τα κράτη είναι πλέον απρόθυμα να αναχρηματοδοτήσουν τραπεζικές ζημιές στο νέο γύρο της κρίσης που ξεκίνησε με τον επίμονο πληθωρισμό και την αύξηση των επιτοκίων. Θέλουν να έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν τις ιδιωτικές καταθέσεις στον ισολογισμό τους και να αφήσουν τις εμπορικές τράπεζες να χρεοκοπήσουν αν οι μέτοχοι αρνηθούν να βάλουν λεφτά.

Βέβαια αυτό δεν είναι μια επιλογή χωρίς παρενέργειες. Η θέσπιση του ψηφιακού ευρώ ενδέχεται να αποστερήσει τις εμπορικές τράπεζες από τα έσοδα από τη διαχείριση του «χρηματεμπορικού κεφαλαίου» που έλεγε και ο Μάρξ. Δηλαδή, τα έσοδα από εμβάσματα κάρτες κλπ. Αν κάποιος μπορεί να μεταφέρει ένα υπόλοιπο ψηφιακού ευρώ στο κινητό του τηλέφωνο (όπως υπόσχεται η ΕΚΤ) και να κάνει από εκεί τις πληρωμές του τότε οι τράπεζες αναμένεται να χάσουν σημαντικά έσοδα από αυτές τις δραστηριότητες. Ενδέχεται επιπλέον να χάσουν και καταθέσεις αφού κάποιοι μπορεί απλά να μετατρέπουν τα χαρτονομίσματά τους σε ψηφιακό ευρώ χωρίς να τα περνούν από τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς. Αυτό μπορεί οδηγήσει σε αύξηση των καταθετικών και δανειστικών επιτοκίων αφού θα επηρεάσει και το «τοκοφόρο κεφάλαιο» που έλεγε και ο Μάρξ. Ειδικότερα για την Ελλάδα τα έσοδα από «χρηματεμπορικές δραστηριότητες» ήταν και παραμένουν τα βασικά έσοδα των τραπεζών όλη τη δεκαπενταετία της κρίσης.

Είναι βέβαιο ότι μπαίνουμε σε μια περίοδο ξεκαθαρίσματος των αποτελεσμάτων και των επιπλοκών της κρίσης. Αυτό θα έχει επιπτώσεις και σε επίπεδο τραπεζών και σε επίπεδο επιχειρήσεων. Είναι καιρός λοιπόν να πάμε πίσω από τους αφορισμούς των διαφόρων «ιερατείων» του συστήματος και να δούμε τα όρια αλλά και τις επιπτώσεις των εφαρμοζόμενων πολιτικών.