Ολοκληρωμένη διαχείριση δασών-πυρκαγιών είναι η απάντηση στην αλλαγή του κλίματος

Τέσσερα χρόνια μετά την δασική πυρκαγιά με τις περισσότερες ανθρώπινες απώλειες και ένα χρόνο μετά την πυρκαγιά με τη μεγαλύτερη καμένη έκταση στην ιστορία της χώρας βρισκόμαστε πάλι να έχουμε παρατάξει το οπλοστάσιο της αεροπυρόσβεσης για να αντιμετωπίσουμε ένα φυσικό φαινόμενο που το έχουμε κάνει «εχθρό» σε έναν πόλεμο «ζωτικού χώρου» που έχει ανοίξει ο άνθρωπος με τη φύση. Και ο φόβος είναι μήπως νικήσουμε επειδή τότε … χαθήκαμε, όπως στοχάζεται ο Καναδός αστροφυσικός και φιλόσοφος Hubert Reeves!

Γράφει ο

Γιώργος Ευτυχίδης

Δασολόγος

Εάν υπήρχε ένα κίνημα αντίστοιχο με το Me Too για τις διαδικασίες των επιχειρησιακών μηχανισμών ίσως η πρόληψη θα ήταν η πρώτη που θα έπρεπε να προστρέξει για να καταγγείλει τη διαχρονική κακοποίησή της.

Ειδικά στην περίπτωση της προστασίας των δασών από τις πυρκαγιές οι κυβερνήσεις της περιόδου της ευφορίας (1997-2007) δεν κατάφεραν μόνο να εγκλωβίσουν τη χώρα σε ένα δυσβάσταχτο οικονομικό μνημόνιο με τη «Γερμανική» Ευρώπη αλλά, μέσα από την απαξίωση θεσμών και λειτουργιών της διαχείρισης των δασών, να μας οδηγήσουν και σε ένα οικολογικό μνημόνιο με την κλιματική αλλαγή που απαιτεί κι αυτή με τη σειρά της να εισπράξει μέσα από εκτεταμένες καταστροφές τα περιβαλλοντικά χρέη που δημιούργησε μια σειρά από άστοχες πολιτικές επιλογές.

Η πλέον άστοχη από αυτές ήταν η απόσπαση το 1998 (Ν.2612) με βίαιο τρόπο, χωρίς καμία προηγούμενη μελέτη και ενώ η αντιπυρική περίοδος ήταν σε εξέλιξη, της αρμοδιότητας της δασοπυρόσβεσης από μια δημόσια υπηρεσία που την είχε εντάξει στο πλαίσιο ολοκληρωμένης διαχείρισης των δασικών οικοσυστημάτων με τα μέσα και τις δυνατότητες που υπήρχαν μέχρι τότε.

Σε αυτό το πλαίσιο η πρόληψη ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της διαχείρισης του δασικού χώρου που συνδυάζονταν λειτουργικά με τη δασοπυρόσβεση αλλά και την αποκατάσταση της καμένης έκτασης μετά τη φωτιά. Υπήρχε λοιπόν η δυνατότητα του ενιαίου σχεδιασμού όλου του κύκλου του φαινομένου των πυρκαγιών στη δασική διαχείριση και με τα τότε δεδομένα η απόδοση του μηχανισμού ήταν παραπάνω από ικανοποιητική. Η μεταφορά της δασοπυρόσβεσης από τη Δασική στην Πυροσβεστική Υπηρεσία δεν ήταν ένα συντεχνιακό πλήγμα για τη φάρα των δασολόγων.

Το Πυροσβεστικό Σώμα, την ανάγκη φιλοτιμία ποιούμενο, προσέλαβε δασολόγους για να καλύψει τις ανάγκες της νέας αρμοδιότητας. Το πρόβλημα επομένως δεν ήταν συντεχνιακό αλλά νοοτροπίας καθώς οι δασολόγοι που μπήκαν στις τάξεις του ΠΣ ενσωματώθηκαν σε ένα υπηρεσιακό και επιχειρησιακό δόγμα που εστιάζει στην καταστολή, αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κύκλο του στοιχείου της φωτιάς στα δάση.

Αντίθετα, σοβαρό πλήγμα δέχτηκαν τα δασικά οικοσυστήματα της χώρας που η τύχη τους βρέθηκε να εξαρτάται από δημόσιους φορείς με διαφορετικό ρόλο και διαμετρικά αντίθετες φιλοσοφίες. Στους φορείς αυτούς κάποια χρόνια αργότερα προστέθηκαν και οι οργανισμοί της αυτοδιοίκησης. Θα χρειάζονταν πολύς χώρος και χρόνος για να περιγράψουμε τις συνέπειες που υφίστανται τα δασικά οικοσυστήματα της χώρας μας τις τελευταίες δεκαετίες σαν αποτέλεσμα αυτής της «πολυγαμίας».

Για να σταθούμε στην ουσία του προβλήματος αρκεί να αναφέρουμε ότι κάθε φορέας είχε τη δική του οπτική και το δικό του αποσπασματικό σχέδιο για την προστασία και το μέλλον του δάσους χωρίς ποτέ να αποκτήσουν μια κοινή προσέγγιση και ένα ενιαίο σχέδιο. Έτσι τα δάση της χώρας μας προστατευόμενα από μια προβληματική οικογένεια διαζευγμένων δημόσιων υπηρεσιών έγιναν απείθαρχα και αυτοκαταστροφικά. Αυτό θα λέγαμε ότι είναι μέχρι σήμερα το σημαντικότερο πρόβλημα για την προστασία και την παραγωγική τους διαχείριση.

Με αυτό τον τρόπο, η πολιτεία άφησε πίσω το παλιομοδίτικο μοντέλο της ολοκληρωμένης διαχείρισης του δάσους για τις δασικές πυρκαγιές και πρόβαλε σαν λύση για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών ένα μοντέλο καταστολής, στο ίδιο μοτίβο που υπήρχε για την αντιμετώπιση των αστικών πυρκαγιών (πυρόσβεση με πυροσβεστικά οχήματα από την άσφαλτο και χρήση νερού), συνδυασμένο με μία έντονη και διαχρονικά αυξανόμενη εξάρτηση από τη χρήση των εναέριων μέσων αεροπυρόσβεσης.

Σήμερα πιά οι όροι δασοπυρόσβεση και αεροπυρόσβεση είναι ταυτόσημοι. Σαν σε αρχαία τραγωδία, μόλις μυρίσουμε καπνό στην ύπαιθρο ή δούμε φλόγα σε δάσος το βλέμμα όλων γυρνάει μηχανικά πλέον προς στον ουρανό και αναζητούμε με αγωνία .. τον από μηχανής θεό που θα δώσει τη λύση.

Όπως ανέφερε ο βουλευτής της Ν.Δ. Νίκος Κυρανάκης σε τηλεοπτική εκπομπή, σε 25’ από την έναρξη της πυρκαγιάς στην Πεντέλη είχαμε πάνω από 15 εναέρια μέσα να επιχειρούν στην περιοχή. Και όμως η φωτιά έκαψε είκοσι χιλιάδες στρέμματα και πάρα πολλά σπίτια. Και αναρωτιέται κανείς, τι καλύτερο θα μπορούσε να γίνει στο πλαίσιο του υπάρχοντος συστήματος; Μήπως να φτάσουν να επιχειρούν στο σημείο που ξεκινάει μια πυρκαγιά 30 εναέρια μέσα σε 10’; Η μήπως να σκεφτούμε ότι η στρατηγική που έχουμε εκτός του ότι κάνει το σύστημα οικονομικά πανάκριβο δεν αποδίδει τελικά και αυτά που περιμένουμε;

Παρόμοια είναι η διαπίστωση που κάνει στην έκδοση της Διεθνούς Ένωσης για τις Δασικές πυρκαγιές ο ειδικός στο θέμα Γαβριήλ Ξανθόπουλος, αναφέροντας ότι τη χρονιά που η χώρα είχε στο οπλοστάσιό της τον μεγαλύτερο εναέριο στόλο και τη μεγαλύτερη από ποτέ δύναμη δασοπυρόσβεσης, βίωσε «αναπάντεχα» πέρυσι στην Βόρεια Εύβοια την πιο μεγάλη πυρκαγιά στη σύγχρονη ιστορία της.

Πυκνώνουν επομένως τα παραδείγματα που δείχνουν ότι ίσως κάτι πρέπει να αναθεωρήσουμε στον τρόπο σκέψης μας για να μειώσουμε τον κίνδυνο, που πάντα θα υπάρχει, και να προσαρμοστούμε στις νέες περιβαλλοντικές συνθήκες. Η επέτειος της πυρκαγιάς στο Μάτι εκτός από τη μνήμη των 102 θυμάτων επιβάλλει να σκεφτόμαστε ότι οι πυρκαγιές δεν επηρεάζονται μόνο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αλλά και από τις αλλαγές των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών όπως αυτές διαμορφώθηκαν στη διάρκεια των τελευταίων σαράντα τουλάχιστον χρόνων.

Στο διάστημα αυτό υπήρξε σοβαρή επέκταση των κατοικιών μέσα σε δασικές περιοχές δημιουργώντας αυτό που ονομάζουμε ζώνη μείξης δασών- οικισμών. Η συνύπαρξη του ανθρώπου με το δάσος ξεκινάει απο πολύ παλιά σαν σχέση σεβασμού αλλά στη σύγχρονη έκδοσή της έχει καθαρά τη μορφή αυθαίρετης και δεσποτικής παρουσίας με πλήρη άγνοια και αδιαφορία για τις δυναμικές φυσικές διαδικασίες και με έντονη προσπάθεια του ανθρώπου να επιβάλλει αστικούς όρους στη λειτουργία του δάσους. Ο κίνδυνος από τη μη λειτουργική ενσωμάτωση του ανθρώπου σε περιοχές με δασική βλάστηση είναι πολύ μεγάλος για τον ίδιο αφού η φωτιά είναι φυσικό στοιχείο των μεσογειακών δασικών οικοσυστημάτων.

Πολλά από αυτά έστω και με βαρύ κόστος έχουν γίνει αντιληπτά από την πολιτεία όχι όμως ενδεχομένως και κατανοητά. Στην παρούσα φάση θα ήταν άδικο να κατηγορηθεί η κυβέρνηση για αδιαφορία η για ελλιπή χρηματοδότηση της πρόληψης. Η αλήθεια είναι ότι έχει πάρει γενναίες αποφάσεις και έχει σε εξέλιξη πολλές δράσεις χωρίς δυστυχώς να μπορεί να αποδεσμευτεί από τις αυταπάτες που έχει δημιουργήσει ο χρόνιος εθισμός στα εξαρτησιογόνα της καταστολής.

Ακόμη και αν κατανεμήθηκαν για πρόληψη τα 72 εκατομμύρια ευρώ που ανέφερε ο υφυπουργός Ν.Τουρνάς στη Βουλή στις 20/7/2022, σημασία έχει αν δόθηκαν σε χρόνο που να επιτρέπει να είναι έτοιμος ο μηχανισμός στην έναρξη της περιόδου των πυρκαγιών και αν είναι γνωστό τι θα δοθεί τα επόμενα χρόνια στο πλαίσιο ενός μεσοπρόθεσμου ολοκληρωμένου σχεδίου.

Παρεμπιπτόντως, η περίοδος των πυρκαγιών έχει πάψει πλέον να πειθαρχεί στην ΚΥΑ του 1999 που την ορίζει από 1/5-31/10 κάθε χρόνου και έτσι σημαντικές πυρκαγιές εκδηλώνονται από τον Απρίλιο (πυρκαγιά στην Άνδρο το 2021) ή και τον Μάρτιο (πυρκαγιά στους Βουρλιώτες Σάμου το 2021). Η ανησυχία όσων μπορούν να δουν τη μεγάλη εικόνα δεν είναι οπαδικού τύπου υπέρ της πρόληψης και δεν πρέπει να καθησυχάζει κανέναν η αναφορά στα εκατομμύρια των ευρώ που μπορεί να διατίθενται. Η ουσία βρίσκεται στην ισορροπημένη και συμπληρωματική κατανομή έργων για πρόληψη και καταστολή, ενταγμένων στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου σχεδίου ανάπτυξης και διαχείρισης του δασικού και του αγροδασικού χώρου με συμμέτοχη την κοινωνία.

Είναι λοιπόν μονόδρομος για όσους ενδιαφέρονται για την προστασία και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των δασικών μας οικοσυστημάτων, στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης διαχείρισης δασών-πυρκαγιών, να υπάρξει ένας τέτοιος ολοκληρωμένος και ενιαίος στρατηγικός σχεδιασμός με την ευθύνη και την υποστήριξη ενός φορέα που θα έχει αντικείμενο την επιστημονική διαχείριση του δασικού χώρου στις συνθήκες της διαταραχής του κλίματος που βρίσκεται σε εξέλιξη.

Η πρόληψη είναι μια διαχρονική διαδικασία που απαιτεί μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και επομένως χρειάζεται πολυετείς και όχι ετήσιους προϋπολογισμούς. Παράλληλα η πολιτεία θα πρέπει να δουλέψει για την κατανόηση του ρίσκου από τους πολίτες, να βρεί τρόπους να πετύχει την απαιτούμενη κοινωνική υπευθυνότητα και να εξασφαλίσει την ενεργή συμμετοχή του τοπικού παράγοντα σε όλες τις φάσεις του φαινομένου των πυρκαγιών. Αν και φάσεις του ίδιου κύκλου, η πρόληψη απαιτεί κουλτούρα συμμετοχής και καθημερινή εξάσκηση από συνειδητοποιημένους πολίτες ενώ η καταστολή δημιουργεί σχέσεις εξάρτησης και μπορεί εύκολα να στρεβλωθεί από επιχειρηματικά και οικονομικά συμφέροντα αν λειτουργεί ανεξάρτητα. Στην περίοδο της πανδημίας, με τον σχεδιασμό της πολιτείας, θυσιάσαμε προληπτικά μεγάλο μέρος της προσωπικής μας ελευθερίας και αποκτήσαμε κουλτούρα αυτοπροστασίας για να μην ξεπεράσει η κρίση τα όρια του συστήματος υγείας επειδή αυτό θα ήταν καταστροφικό για τη χώρα. Δεν επένδυσε η κρατική μηχανή ούτε στη δημιουργία νέων νοσοκομείων και μονάδων ούτε στην αύξηση του ιατρικού προσωπικού. Αντίθετα στην προστασία του δάσους από τις πυρκαγιές ο προληπτικός σχεδιασμός είναι χαλαρός και αποσπασματικός ενώ οι κρατικές επενδύσεις πάνε υπέρ … αεροπορίας, σαν απότοκο μιας φιλοσοφίας που σχεδιάζει να κερδίσει τις εντυπώσεις αντιμετωπίζοντας το αποτέλεσμα αντί να φροντίσει να περιορίσει τις αιτίες που το προκαλούν.