Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η αναμέτρηση των ηγεμονικών δυνάμεων

ΜΕΡΟΣ Α’

Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η αναμέτρηση των ηγεμονικών δυνάμεων

Γράφει ο

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΗΦΑΙΣΤΟΣ

Ο πόλεμος και τα αίτιά του είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να αντιμετωπίζεται επιπόλαια και με τρόπο που εκκολάπτει νέες ασθένειες σε ήδη υπάρχουσες ευάλωτων κρατών τα οποία η ιστορία τα τοποθέτησε σε κρίσιμες γεωπολιτικές ζώνες. Η διάγνωση των αιτιών πολέμου, σωστά έγραψε ο Kenneth Waltz, είναι το αντίστοιχο των ιατρικών διαγνώσεων. Λάθος διάγνωση και λάθος θεραπεία προκαλεί σοβαρές βλάβες ή θάνατο.

Το μείζον ερώτημα που απαιτεί άμεση απάντηση όσον αφορά τον πόλεμο της Ουκρανίας είναι το πώς προσανατολίζεται το διεθνές σύστημα στην νέα ιστορική φάση ηγεμονικών ανταγωνισμών. Ποιες είναι επίσης οι προεκτάσεις για τις περιφέρειες.

Το σύντομο κείμενο που ακολουθεί στέκεται στην μεγάλη εικόνα με κύριο σκοπό την καλύτερη κατανόηση της όξυνσης της ηγεμονικής διαπάλης στην νέα ιστορική φάση που έχουμε ήδη εισέλθει.

Το σημαντικότερο ερώτημα στα πεδία της στρατηγικής ανάλυσης τις τρεις τελευταίες δεκαετίες ήταν και συνεχίζει να είναι το πώς θα εξελιχθεί η διαμάχη των ηγεμονικών δυνάμεων την Μεταψυχροπολεμική εποχή. Ενώ επί τρεις δεκαετίες η συντριπτικά πιο ισχυρή δύναμη ήταν οι ΗΠΑ, δύο ορατές τάσεις ήταν πρώτο η ωρίμανση του πολυπολικού διεθνούς συστήματος με κύριο ζήτημα την ισχύ της Κίνας, και δεύτερο, το πώς θα εξελιχθούν τυπικές ή άτυπες συμμαχίες.

Η ιστορική εμπειρία διδάσκει ότι οι συμμαχίες εντός ενός διεθνούς συστήματος πολλών ηγεμονικών δυνάμεων είναι ρευστές, ευμετάβλητες και εναλλασσόμενες. Έτσι ήταν και τον Ψυχρό Πόλεμο, εάν θυμηθούμε την σύγκλιση ΗΠΑ-Κίνας την δεκαετία του 1970.

Παρενθετικά τονίζεται ότι ουκ ολίγοι αναλυτές, ιδιαίτερα της Θουκυδίδειας παράδοσης στα πεδία της στρατηγικής ανάλυσης, υποστήριζαν ότι δεν ήταν υποχρεωτική μια νέα όξυνση της ηγεμονικής διαπάλης και ότι, ενόψει κινδύνου πυρηνικού ολοκαυτώματος αλλά και άλλων προβλημάτων κοινού συμφέροντος, για λόγους στοιχειώδους στρατηγικού ορθολογισμού, ήταν επιτακτικό ένας νέος προσανατολισμός προς ένα modus vivendi στρατηγικών ισορροπιών. Θα μπορούσε να συνοδευόταν από υψηλότερες βαθμίδες διεθνούς διακυβέρνησης και αντιμετώπισης περισσότερων προβλημάτων όπως οι κοινωνικοπολιτικά ανεξέλεγκτοι διεθνικοί δρώντες κάθε είδους.

Τρεις δεκαετίες μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ο πόλεμος της Ουκρανίας κατέδειξε προς τα πού προσανατολιζόμαστε: Πέραν της με κάθε κριτήριο παράνομης εισβολής της Ρωσίας, των αβάστακτων δεινών των κατοίκων της Ουκρανίας και της καθημερινής ροής των ειδήσεων και των «πληροφοριών», είναι ανάγκη να υπάρξει έγκαιρη, ψύχραιμη και ρεαλιστική σκέψη για το σημαίνει μεγάλη όξυνση της ηγεμονικής διαμάχης η οποία ήδη εν μέσω πολέμου εντείνεται.

Αναζητώντας τα αίτια για να κατανοήσουμε τις παθογένειες, μια διάσταση είναι οι ανακατανομές ισχύος που δεν οδήγησαν είτε σε μια σταθερή νέα ισορροπία είτε σε ένα τυπικά ή άτυπα συμφωνημένο modus vivendi στο οποίο έγινε αναφορά προηγουμένως.

Μπροστά μας, δηλαδή, έχουμε μια αναπόδραστη διαμάχη για απόκτηση ισχύος, θέσης και ρόλου. Αυτό απαιτείται να συνεκτιμηθεί με το γεγονός της ωρίμανσης του πολυπολικού συστήματος νέων και πολλών ηγεμονικών δυνάμεων όπως η Κίνα, η Ινδία και το Πακιστάν, αλλά και μεγάλων περιφερειακών δυνάμεων όπως το Ιράν και η Τουρκία.

Ως προς αυτό, να θυμίσουμε ότι η κατεδάφιση της Σοβιετικής Ένωσης προκάλεσε μια μεγάλη ανακατανομή ισχύος, δημιούργησε πολλά «κενά ισχύος» στην περίμετρο της πρώην υπερδύναμης και ενεργοποίησε σχεδόν ακαριαία αποφάσεις διείσδυσης μέσα σε αυτά τα κενά ισχύος με αναμενόμενο πρωταγωνιστή την υπερισχύουσα υπερατλαντική ηγεμονική δύναμη. Όπως γίνεται φανερό, η προσέγγιση για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει δεν είναι καταγγελτική αλλά αξιολογικά ουδέτερη περιγραφή και ερμηνεία.

Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο πόλεμος της Ουκρανίας λειτουργεί ως επιταχυντής των ανακατανομών θέσης, ρόλων, ισχύος και συμφερόντων που άρχισε μετά το 1990. Ενώ η διαπάλη των ηγεμονικών δυνάμεων, ιδιαίτερα τον 20ο αιώνα αλλά και τους προηγούμενους αιώνες, διεξαγόταν στις περιφέρειες, και κυρίως πάνω στις ζώνες της Περιμέτρου της Ευρασίας. Υπό τις συνθήκες που δημιουργήθηκαν οι ανταγωνισμοί και οι συγκρούσεις μιας νέας ηγεμονικής διαπάλης του 21ου αιώνα θα πυκνώσουν και θα οξυνθούν. Επιπλέον, θα παραμονεύει το μοιραίο λάθος ενός πυρηνικού πολέμου οπότε πιθανότατα τελειώνει το τέλος της επίγειας ζωής όπως την ξέραμε επί χιλιάδες χρόνια.

Το πώς διεξάγονται αυτές οι συγκρούσεις έχουν τύχει αριστουργηματικής περιγραφής από τον John Mearsheimer στο εμβληματικό του έργο Η Τραγωδία της Πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων. Βασικά στην στρατηγική ανάλυση θεωρείται το σημαντικότερο κείμενο για τις ηγεμονικές διαμάχες και για το πως προβάλλονται οι ηγεμονικοί ανταγωνισμοί στον ορίζοντα του 21ου αιώνα. Τον John Mearsheimer τον διαβάζουμε πρόσφατα σε αναφορά με πολλές προειδοποιητικές αναλύσεις που έκανε μετά το 1990 συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας.

Παρά το ότι λογικό είναι εν μέσω πολέμου και επικοινωνιακών σκοπιμοτήτων τέτοιες αναλύσεις εγείρουν συνηγορίες ή αντιπαραθέσεις, τυγχάνει να συμφωνούμε επειδή τις θεωρούμε ακριβείς και αξιολογικά ουδέτερες περιγραφές και ερμηνείες για το πώς προσανατολιζόταν οι Μεταψυχροπολεμικές σχέσεις μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων.

Συνοψίζοντας τα πάγια διαχρονικά χαρακτηριστικά στην βάση της τυπολογίας του John Mearsheimer –η οποία μάλιστα, με όσα μπορούμε να δούμε με γυμνό οφθαλμό, καταμαρτυρείται καθημερινά εν μέσω πολέμου– το κύριο είναι το «τραγικό παράδοξο», ότι δηλαδή μια παγκόσμια ηγεμονία είναι δύσκολη και μεγάλου κόστους ή ανέφικτη, εξ ου και κύριο μέλημα είναι σχέδια και αποφάσεις παρεμπόδισης άλλων ηγεμονικών δυνάμεων να κυριαρχήσουν περιφερειακά, διαρκώς εναλλαγών συμμαχιών για να δυναμώσουν τα γεωπολιτικά τους ερείσματα και για να ελέγξουν παραγωγικούς πόρους. Συνοπτικά και ο καθείς μπορεί με κοινή λογική στερημένη εμπαθών προκαταλήψεων να τα εντάξει στην συντρέχουσα αντιπαράθεση:

1. «Μεταφέρουν βάρη»: ανάληψη αναχαίτησης από τρίτο κράτος όχι κατ’ ανάγκη συμμαχικό ενώ το ίδιο ενθαρρύνει, υποκινεί και μεθοδεύει την αποδυνάμωση του αντιπάλου.

2. «Εξισορροπητικές υποσχέσεις»: Δέσμευση αναχαίτισης του επιτιθέμενου αντιπάλου προς όφελος του αμυνόμενου και έμπρακτα μέτρα υλοποίησης των δεσμεύσεων. Τι παρατηρούμε; Όταν υπάρχει κίνδυνος πυρηνικού πολέμου εφαρμόζεται το προηγούμενο, δηλαδή μεταφορά βαρών.

3. «Εκβιασμός»: Απειλές χρήσης υποστηρικτικής βίας οι οποίες όμως όπως σε κάθε ηγεμονική στρατηγική συμπεριφορά σχοινοβατεί στα όρια της μπλόφας, ορατών ή αθέατων εμπράγματων ενεργειών και δηλώσεις που μεγιστοποιούν την παράσταση κόστους.

4. «Πρόκληση πολέμου για κατατριβή αντιπάλων»: Ορατή ή αθέατη μεθόδευση αντιπάλων να εισέλθουν σε αδιέξοδες πολεμικές αναμετρήσεις που προκαλούν συμφορές στους εμπλεκόμενους. Η πιο γνωστή περίπτωση είναι οι μεθοδεύσεις Αμερικανών και Ισραηλινών στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ που αποδυνάμωσε αμφότερα τα κράτη. Για την Ουκρανία θα καταλάβουμε καλύτερα τι συμβαίνει όταν έχουμε περισσότερες επαληθευμένες πληροφορίες.

5. «Soft power / μαλακή ισχύς»: Πριν και μετά μια σύρραξη επηρεασμό αποφάσεων και προσανατολισμών άλλων κρατών με αποδυνάμωση το φρονήματος, καλλιέργεια ουτοπικών πεποιθήσεων και καλλιέργεια ανορθολογικών προσδοκιών.

6. «Προσωρινή παραχώρηση ισχύος σε αυριανούς εχθρούς»: Πολύ γνωστή περίπτωση είναι η σύμπραξη και βοήθεια με την Σοβιετική Ένωση κατά της Γερμανίας κατά την διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.

Υπογραμμίζεται ότι αυτή η τυπολογία αναδύεται και τεκμηριώνεται με βασανιστική μελέτη της ηγεμονικής διαμάχης από τους Ναπολεόντιους πολέμους μέχρι της μέρες μας. Με δεδομένα τα κριτήρια και παράγοντες που ισχύουν τον 21 αιώνα και κυρίως τον κίνδυνο ηγεμονικού πολέμου, αυτές οι στρατηγικές μεθοδεύσεις θα είναι πολύ πιο εντατικές και πυκνές στις περιφέρειες.

Μονολεκτικά λέμε ότι σφάλλει απολύτως εάν κάποιος θεωρεί τις Ευρωστρατηγικές, Ευρωατλαντικές και Ευρωασιατικές σχέσεις γραμμικά κινούμενες, ιδιαίτερα όσον αφορά την ισχυρότερη δύναμη στην «καρδιά της Γης», δηλαδή την ενωμένη και οικονομικά πανίσχυρη Γερμανία αλλά και την εξίσου ισχυρή και πυρηνική δύναμη την Ρωσία.

Το παιχνίδι γεωπολιτικών ανακατατάξεων των πόλων ισχύος και των στρατηγικών των μεγάλων και μεσαίων ηγεμονικών δυνάμεων μόλις αρχίζει.

Για ένα κράτος μεσαίας ισχύος όπως η Ελλάδα πάνω στο πιο ευαίσθητο σημείο της Περιμέτρου της Ευρασίας το μείζον είναι να γνωρίζει το στρατηγικό Αλφαβητάρι. Το προσαρμόζουμε στις ανάγκες του παρόντος και το συνοψίζουμε:

α) Να αποφασίζει προσεκτικά τις στρατηγικές της επιλογές και όχι με αλματώδεις ανορθολογικές εκλογικεύσεις και υποθέσεις ότι όλα κινούνται γραμμικά.

β) Να μην «ανήκει» αλλά να συμμετέχει ισότιμα ως κυρίαρχο κράτος στις συμμαχίες και σε άλλους θεσμούς.

γ) Να συναλλάσσεται στην βάση των ιεραρχημένων εθνικών συμφερόντων που συμπεριλαμβάνουν κόκκινες γραμμές.

δ) Να διαθέτει επαρκή ισχύ και αξιόπιστη στρατηγική για να εφαρμόζει τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου που αφορούν την Επικράτειά της.

ε) Να αποτρέπει τις εξωτερικές απειλές κατά της Επικράτειάς της στην βάση μιας αξιόπιστης εθνικής στρατηγικής ως προς την οποία απαιτείται απόλυτη πολιτική ομοφωνία.

Και στ) να μην αυτοκτονήσει στην Κύπρο με «Διζωνική Δικοινoτική Ομοσπονδία με πολιτική ισότητα» που θα εκτινάξει ακόμη περισσότερο γεωπολιτικά την Τουρκία, θα παγιδεύσει στα πεδία της Τουρκικής επικυριαρχίας το ένα δέκατο του Ελληνισμού και θα έτσι θα παγιδεύσει στρατηγικά το Ελληνικό κράτος.

ΜΕΡΟΣ Β’

Αναδιάταξη των γεωπολιτικών πόλων ισχύος

Παρά τις πολλές διαφορές ερμηνειών όσον αφορά τα αίτια του πολέμου της Ουκρανίας λίγοι θα διαφωνήσουν ότι οδήγησε το διεθνές σύστημα σε μια νέα ιστορική φάση πιο πυκνών ηγεμονικών ανταγωνισμών και περιφερειακών διενέξεων. Το κείμενο που ακολουθεί είναι το δεύτερο μέρος ανάλυσης των στρατηγικών εξελίξεων που πυροδότησε ο πόλεμος στην Ουκρανία. Στο πρώτο μέρος, αφενός εξετάσαμε εδραιωμένες τυπολογίες για διαχρονικά πανομοιότυπα διλήμματα ασφαλείας μεταξύ ηγεμονικών δυνάμεων και αφετέρου η ανάλυση αυτή συνδέθηκε με πολιτικά και στρατηγικά ορθολογιστικούς προσανατολισμούς της Ελλάδας.

Η ανάλυση που ακολουθεί θα εστιάσει την προσοχή στις τάσεις που διαμορφώνονται όσον αφορά τόσο τους γεωπολιτικούς πόλους ισχύος της σύγχρονης εποχής όσο και τις ανακατανομές ισχύος, ρόλων και θέσης των τριών τελευταίων δεκαετιών που ανέδειξε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Συναισθηματισμός και πόνος για τις αβάστακτες συμφορές του Ουκρανικού λαού αναμενόμενα και ίσως αναπόφευκτα θολώνουν την σκέψη. Εύστοχα ο Παναγιώτης Κονδύλης είχε επισημάνει το γεγονός ότι σε ακροσφαλείς καταστάσεις όσο περισσότερο την χρειαζόμαστε τόσο περισσότερο θολώνει η στρατηγική σκέψη. Στο επίπεδο όμως της στρατηγικής ανάλυσης απαιτείται αξιολογικά ουδέτερη εξέταση των αιτίων, των συνεπειών και των προσανατολισμών του διεθνούς συστήματος.

Ο πόλεμος της Ουκρανίας ήδη κατέδειξε ότι όλες οι στάσεις και αποφάσεις των ηγεμονικών κρατών προσανατολίζονται προς εντονότερες διενέξεις. Επειδή αυτές οι διενέξεις –εκτός και εάν έχουμε πυρηνικό ολοκαύτωμα– θα εκτυλίσσονται στις περιφέρειες, για λόγους εθνικής ασφάλειας εάν όχι και επιβίωσης είναι επιτακτική η ανάγκη να καλλιεργείται ο πολιτικός και στρατηγικός ορθολογισμός.

Μια κρίσιμη παράμετρος είναι οι γεωπολιτικοί πόλοι ισχύος και ο τρόπος που οι ανακατανομές ισχύος επηρεάζουν τις στρατηγικές των κρατών και κυρίως των ηγεμονικών δυνάμεων. Τι σημαίνουν αυτές οι ανακατανομές για ένα λιγότερο ισχυρό κράτος πάνω στην Περίμετρο της Ευρασίας όπως η Ελλάδα.

Για να γίνει κατανοητή αυτή η παράμετρος απαιτείται στοιχειώδης έστω γνώση των σχέσεων των μεγάλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων πριν το 1945, μετά το 1947 μέχρι και το 1990, από το 1990 μέχρι τις μέρες μας.

Μπορεί οι ΗΠΑ ως η σύγχρονη δεσπόζουσα ηγεμονική δύναμη να κέρδισε ερείσματα την Μεταψυχροπολεμική εποχή, αλλά οι νέοι συσχετισμοί εισήγαγαν τον κόσμο σε μια νέα άκρως επισφαλή, ρευστή και εύθραυστη μεταβατική ιστορική φάση.

Ως προς αυτό το μείζον ζήτημα, για παράδειγμα, όταν αναφερόμαστε στην Ευρώπη δύσκολα υπάρχει καθαρή θέαση των προσανατολισμών εάν δεν γίνει πλήρως κατανοητή η θέση του «γερμανικού ζητήματος» τους τελευταίους αιώνες, κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και Μεταψυχροπολεμικά μέχρι τις μέρες μας.

Προκαταρτικά και πριν γίνει αναφορά στα κυρίαρχα γεωπολιτικά δόγματα, αναφέρεται ότι κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου αλλά και Μεταψυχροπολεμικά το κύριο πεδίο δράσεων και ανακατανομών ζωνών επιρροής και συμφερόντων ήταν η κατά Spykman Περίμετρος της Ευρασίας που αρχίζει από την Ευρώπη, διασχίζει τα Βαλκάνια, την Μέση Ανατολή και φθάνει μέχρι την Άπω Ανατολή. Μια ακόμη μεγάλη παράλληλη δραστική ανακατανομή ισχύος και επιρροής έλαβε χώρα και στην κατά Mackinder «καρδιά της Γης» στο δυτικότερο άκρο της Περιμέτρου της Ευρασίας (βλ. χάρτη).

Εκτιμάται ότι αυτές οι γεωπολιτικές θεωρήσεις που όριζαν την στρατηγική των ναυτικών δυνάμεων πριν και μετά το 1945 όχι μόνο είναι απολύτως επίκαιρες αλλά και «αναβαθμίζονται» με ένα συμπλεκόμενο τρόπο που αυξάνει την στρατηγική αβεβαιότητα και τα πεδία αστάθειας στις περιφέρειες. Υπενθυμίζουμε επιγραμματικά τις ρήσεις των δύο μεγάλων γεωπολιτικών αναλυτών οι οποίοι, βασικά, περιέγραψαν την στρατηγική των ναυτικών δυνάμεων των τελευταίων αιώνων, πρώτα του Ηνωμένου Βασιλείου μέχρι το 1945 και μετά στην βάση του δόγματος Κένναν της ανάσχεσης των ηπειρωτικών δυνάμεων από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Mackinder:

«Αυτός ο οποίος κυβερνά την Ανατολική Ευρώπη κυριαρχεί στην καρδιά της Γης.

Αυτός ο οποίος κυβερνά την καρδιά τη Γης κυριαρχεί στην παγκόσμια νήσο.

Αυτός ο οποίος κυβερνά την παγκόσμια νήσο κυριαρχεί στον κόσμο».

 

Το 1943 εν μέσω του πολέμου και ολοφάνερων προσπαθειών της Μεγάλης Βρετανίας να περάσει την σκυτάλη της ηγέτιδας ναυτικής δύναμης στις ΗΠΑ (και ταυτόχρονα να συνάψει την περίφημη «ειδική στρατηγική σχέση» με την Ουάσιγκτον που διατηρεί μέχρι τις μέρες μας), ο Mackinder περιέγραψε την επερχόμενη Ατλαντική συμμαχία ως το «Ευρωατλαντικό βάθρο ισχύος».

Όταν μεταπολεμικά οι ΗΠΑ μετά από πολλές ενδό-Αμερικανικές συζητήσεις προσανατολίστηκαν ως η ηγέτιδα δύναμη μιας μεταπολεμικής ναυτικής συμμαχίας,ο Spykman περιέγραψε την σημασία της Περιμέτρου της Ευρασίας που πολλοί στην στρατηγική ανάλυση θεωρούν ως συμπληρωματική της προαναφερθείσης θεώρησης του Mackinder, τόσο αναφορικά με την «καρδιά της Γης» όσο και σε αναφορά με το Ευρωατλαντικό βάθρο ισχύος.

Σε τελευταία ανάλυση η Δυτική και Κεντρική Ευρώπη βρίσκεται στο Δυτικό άκρο της Περιμέτρου της Ευρασίας και συμπεριλαμβάνει τις πρώην ευρωπαϊκές ηγεμονικές δυνάμεις εκ των οποίων η Βρετανία και η Γαλλία διαθέτουν πυρηνικό οπλοστάσιο.

Υπογραμμίζεται ότι διαχρονικά οι δύο ηπειρωτικές δυνάμεις που συγκρατούνταν να μην κατέβουν νότια στα «θερμά νερά»ήταν τόσο η Γερμανία όσο και η Ρωσία. Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η ηττημένη Γερμανία εντάχθηκε και ελέγχθηκε εντός της Ατλαντικής Συμμαχίας. Αποτυπώνοντας την νέα πραγματικότητα μέχρι και τις μέρες μας ο Λόρδος Ismay ΓΓ ΝΑΤΟ το διατύπωσε παραστατικά ως εξής, κάτι που αποτελεί είδος στρατηγικής σταθεράς των υπόλοιπων ευρωπαϊκών δυνάμεων: «ο σκοπός της Ατλαντικής Συμμαχίας είναι «να κρατήσει τους Ρώσους εκτός, τους Αμερικανούς εντός και τους Γερμανούς κάτω και υπό έλεγχο».

Ο Spykman είχε ήδη επαναδιατυπώσει και ορίσει τους Μεταπολεμικούς συσχετισμούς με αποτέλεσμα παράλληλα με την δημιουργία της Ατλαντικής Συμμαχίας οι ΗΠΑ διακήρυξαν το δόγμα Κένναν για την ανάσχεση των ηπειρωτικών δυνάμεων:

Spykman:

«Όποιος ελέγχει την Περίμετρο κυριαρχεί στην Ευρασία. Όποιος ελέγχει την Ευρασία ελέγχει τις τύχες του κόσμου»

 

Κατά βάση και ουσιαστικά την Μεταψυχροπολεμική εποχή η στρατηγική των ΗΠΑ συνεχίστηκε στην ίδια βάση με μια όμως ειδοποιό διαφορά: Σε πολλές περιοχές διείσδυσε στα ενδότερα της Περιμέτρου της Ευρασίας. Πιο σημαντικό, η Ατλαντική Συμμαχία όχι μόνο δεν καταργήθηκε παρά την κατάργηση του Συμφώνου της Βαρσοβίας αλλά και ενέταξε στο ΝΑΤΟ πολλά κράτη που γειτνιάζουν ή βρίσκονται εντός της «καρδιάς της Γης», συν βέβαια ένταξη Βαλκανικών κρατών και αμφίπλευρες δηλώσεις συμπερίληψη ακόμη και της Ουκρανίας και Γεωργίας.

Η συνοπτική περιγραφή κύριων και σημαντικών της σύγχρονης γεωπολιτικής διαμάχης δεν απαιτεί υψιτενείς θεωρίες για να γίνει από όλους κατανοητό ότι τα γεγονότα όπως εκτυλίσσονται μετά το 1989-90 λόγω διαιώνισης της Ατλαντικής Συμμαχίας και επέκτασής της, και όπως οξύνθηκαν με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, διαιωνίζουν και βαθαίνουν την ηγεμονική διαπάλη εντός του αναδυόμενου πολυπολικού διεθνούς συστήματος.

Η νέα αυτή φάση όξυνσης των ηγεμονικών ανταγωνισμών, τονίζεται και υπογραμμίζεται, αφορά πλέον ευθέως τον έλεγχο της Κεντρικής Ευρώπης («καρδιά της Γης») κάτι για το οποίο Μεταψυχροπολεμικά η Ρωσία επικαλείτο ζητήματα εθνικής ασφάλειας και για το οποίο όχι μόνο αναλυτές της στρατηγικής όπως ο Mearsheimer αλλά και αρχιτέκτονες της σύγχρονης στρατηγικής όπως ο Κένναν και ο Κίζιγκερ προειδοποιούσαν ότι θα αποτελέσει «μοιραίο (στρατηγικό) λάθος» (βλ. παραπομπές και ανάλυση εδώ αμέσως μετά την εισβολή της Ρωσίας).

Οι επερχόμενοι ανταγωνισμοί, επίσης, αφορούν ευθέως αναδιατάξεις παρουσίας και συμφερόντων πάνω σε πολλές ζώνες της Περιμέτρου της Ευρασίας που μοιραία θα προσδιορίσουν τους συσχετισμούς της κατανομής ισχύος και συμφερόντων τις επόμενες δεκαετίες.

Αυτά και τα συμπαρομαρτούντα απαιτείται να συνεκτιμηθούν με το γεγονός ότι το πολυπολικό πλέον διεθνές σύστημα πολλών ηγεμονικών δυνάμεων ωριμάζει ολοένα και περισσότερο. Όσον μας αφορά, μεταξύ άλλων, τρία ζητήματα είναι μείζονος στρατηγικής σημασίας:

Πρώτον, το πώς θα εξελιχθούν οι στρατηγικές σχέσεις Κίνας – Ρωσίας με ερωτηματικό όσον αφορά τις θέσεις και σχέσεις με άλλες μεγάλες και πυρηνικές δυνάμεις και περιφερειακές δυνάμεις στην άμεση και ευρύτερη περιφέρεια στην οποία ανήκει γεωγραφικά η Ελλάδα.

Δεύτερον, το πώς θα εξελιχθούν τα συμφέροντα, η θέση και ο ρόλος των μεγάλων Ευρωπαϊκών δυνάμεων στο Ευρωστρατηγικό τρίγωνο Λονδίνο, Παρίσι και Βερολίνο. Κατά κάποιο τρόπο και πέραν των εντυπώσεων των εφήμερων καθημερινών αντιπαραθέσεων γύρω από τον πόλεμο της Ουκρανίας, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα υπάρχει μια ρευστότητα επειδή Μεταψυχροπολεμικά πολλοί προβληματίστηκαν για την θέση της Μόσχας στο Ευρωστρατηγικό και Ευρασιατικό περιβάλλον.

Εάν μη τι άλλο επειδή για πολλούς λόγους κάθε σύγκλιση με την Κίνα είναι εύθραυστη τις τελευταίες δεκαετίες ουκ ολίγοι αναλυτές της στρατηγικής και σημαίνοντα πολιτικά πρόσωπα μιλούσαν για θεσμικούς προσανατολισμούς που θα ενέτασσαν την Ρωσία σε ένα ευρύτερο σύστημα Ευρωπαϊκής ασφάλειας. Βραχυχρόνια τουλάχιστον, ο πόλεμος της Ουκρανίας ακύρωσε μια τέτοια δυνατότητα.

Τρίτον, όσον αφορά την Βρετανία οι τάσεις είναι σαφείς και ξεκάθαρες: Με ενθάρρυνση της Ουάσιγκτον και με το Μπρέξιτ επέλεξε να ταυτιστεί ξανά πλήρως με τα Αμερικανικά συμφέροντα και να συνεχίσει να κάνει αυτό που πάντα έκανε, ακόμη και εντός της ΕΕ, δηλαδή να διαδραματίζει τον «εξωτερικό εξισορροπητή» της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης.

Καταθέτοντας μερικές ακόμη σκέψεις, χρήζει να τονιστεί ότι Μεταψυχροπολεμικά, ολοφάνερα και καταμαρτυρούμενα γεγονότα, δείχνουν ότι δημιουργήθηκε μια συντριπτική ανακατανομή υπέρ των ναυτικών δυνάμεων –αλλά όπως η έκρηξη του πολέμου στην Ουκρανία έδειξε εύθραυστη–, ιδιαίτερα της δεσπόζουσας Αμερικανικής δύναμης.

Η Ατλαντική Συμμαχία (το κατά Mackinder «Ευρωατλαντικό βάθρο ισχύος») επεκτάθηκε στην Κεντρική Ευρώπη στο μεγαλύτερο μέρος της «καρδιάς της Γης», ενώ στην περίμετρο της Ευρασίας διεισδύσεις και επεμβάσεις διαφόρων ειδών έφεραν διόλου αμελητέες αλλά εύθραυστες ανακατανομές συμφερόντων και επιρροής.

Αυτή η περιγραφή όμως είναι ελλειμματική εάν δεν υπογραμμιστεί και τονιστεί κάτι εξαιρετικά σημαντικό: Οι ρευστές εξελίξεις, οι θεωρήσεις γύρω από αυτές, οι σταθμίσεις ευμετάβλητων γεγονότων και οι συναγόμενες εκτιμήσεις είναι πλέον πολύ πιο σύνθετες και δύσκολες.

Αυτό επειδή η προαναφερθείσα ωρίμανση του πολυπολικού διεθνούς συστήματος που συμπεριλαμβάνει πολλές μεγάλες και πυρηνικές δυνάμεις καθιστά την νέα φάση της Μεταψυχροπολεμικής εποχής ακροσφαλή και εύθραυστη.

Για παράδειγμα, η άνοδος της ισχύος περισσότερων μεγάλων πυρηνικών δυνάμεων όπως η Κίνα, η Ινδία και το Πακιστάν. Επίσης αλλαγές που επηρεάζουν την θέση και τον ρόλο περιφερειακών δυνάμεων όπως το Ιράν και η Τουρκία. Το Ισραήλ ήταν και παραμένει μια πανίσχυρη περιφερειακή δύναμη που συναλλάσσεται διαρκώς με τις ΗΠΑ και όχι μόνο.

Τονίζουμε λοιπόν το γεγονός ότι στην διεθνή πολιτική διαχρονική και σύγχρονη για να έχεις θέαση της συγκαιρινής πραγματικότητας και της προβολής των τάσεων απαιτείται στοιχειώδης γνώση των διαχρονικά καταμαρτυρούμενων βαθύτερων διαμορφωτικών δυνάμεων της σύγχρονης ιστορίας.

Κάτι επίσης πολύ σημαντικό, καθότι πολύς λόγος γίνεται γύρω από τον όρο «δημοκρατία»: Αφήνοντας κατά μέρος τις επικοινωνιακές τακτικές των εμπλεκομένων, στοιχειώδης σοβαρότητα και γνώση της διαχρονικής ηγεμονικής διαπάλης καθιστά σαφές ότι οι ηγεμονικές στρατηγικές είναι όχι μόνο μορφικά πανομοιότυπες αλλά και εμπράγματα οι ίδιες. Κανένα δεν αγαπούν ή μισούν και βλέπουν όλους γύρω ως πιόνια στην σκακιέρα.

Για να μην πάμε στον Όμηρο και στην προ-κλασική εποχή και να μην θίξουμε πολύ γνωστές σύγχρονες περιπτώσεις που αφορούν όλες τις σύγχρονες ηγεμονικές δυνάμεις, ο καθείς γνωρίζει ότι την κλασική εποχή κορυφώθηκε το δημοκρατικό πολιτικό γίγνεσθαι. Επιπλέον, όποιος διάβασε τις δημηγορίες στον Θουκυδίδη γνωρίζει ότι η Αθήνα ήταν το πλέον δημοκρατικό κράτος που υπήρξε ποτέ: Οι πολίτες ήταν εντολείς της εντολοδόχου και άμεσα ανακλητής πολιτικής εξουσίας.

Ήταν όμως ηγεμονικό κράτος και λειτουργούσε με όρους ηγεμονικής δύναμης: Στις εκκλήσεις των Μηλίων για δίκαιο τους υπενθύμισαν:

1) την ανάγκη ισορροπίας δυνάμεων και επειδή οι Μήλιοι δεν φρόντισαν για αυτό προειδοποίησαν ότι

2) όσοι είναι ελεύθεροι το χρωστούν στην δύναμή τους και η ελπίδα ως προς το αντίθετο είναι σπάταλη, και

3) αφού «έγινε και κάποια προδοσία ανάμεσά τους» (οι Αθηναίοι) «σκότωσαν όσους ενήλικους έπιασαν, κι έκαμαν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες».

Ρητά και ξεκάθαρα αναφέρεται ότι κατά την διάρκεια πέντε χιλιετιών γνωστής ιστορίας όλες οι ηγεμονικές δυνάμεις έτσι αποφάσιζαν και έτσι λειτουργούσαν. Όταν συγκρούονται ηγεμονικές δυνάμεις στις πλάτες κρατών της περιφέρειας δεν αφορά την δημοκρατία ή ιδεολογίες αλλά τα συμφέροντα και την επιρροή.

Ούτε μπορεί να παραβλέπεται ότι τα ίδια ισχύουν για τις μετα-Μεσαιωνικές Ευρωπαϊκές ηγεμονικές δυνάμεις, όταν, ταυτόχρονα με το δυναστικό αποικιοκρατικό σύστημα και στο όνομα της επίτευξης «κρατικής συνοχής» πάνω από το μισό του πληθυσμού έγινε θύμα «μετακινήσεων», εθνοκαθάρσεων και γενοκτονιών, κάτι που συνεχίστηκε μέχρι και τον 20ο αιώνα!

Επιπλέον, κατά την διάρκεια των ίδιων αιώνων τα αποικιοκρατικά εγκλήματαπλανητικής κλίμακας ήταν με κάθε κριτήριο και συγκριτικά με κάθε εποχή εξίσού αβάστακτα! Μεταψυχροπολεμικά όλες ανεξαιρέτως οι νυν μεγάλες δυνάμεις λειτούργησαν με ανελέητα σκληρούς όρους με αποτέλεσμα κατεδάφιση πολλών περιφερειακών κρατών και πρόκληση δεκάδων εκατομμυρίων ξεσπιτωμένων, προσφύγων και νεκρών στους πολλούς περιφερειακούς πολέμους.

Ένα περιφερειακό κράτος μεσαίας ισχύος όπως η Ελλάδα, κατά συνέπεια, απαιτείται να έχει απόλυτα ρεαλιστική εκτίμηση της ηγεμονικής διαπάλης και των περιφερειακών προεκτάσεών της. Μπορεί πολλές ύστερες συζητήσεις να πόλωσαν τον εσωτερικό διάλογο αλλά στοιχειώδης σοβαρότητα, ψύχραιμες εκτιμήσεις και στοιχειωδώς καθαρή θέαση των γεγονότων απαιτεί απόλυτη ομοφωνία με όρους πολιτικού και στρατηγικού ορθολογισμού.

Αναμφίβολα, ως αμυνόμενο μη αναθεωρητικό κράτος η Ελλάδα προσκολλάται στην διεθνή νομιμότητα αλλά ταυτόχρονα συνεκτιμά πλήρως και αποφασίζει δεόντως για στρατηγικούς προσανατολισμούς που αφορούν απειλές και κινδύνους για την εθνική ασφάλεια. Εξ αντικειμένου, ο πιο μεγάλος κίνδυνος προέρχεται από την Τουρκική αναθεωρητική απειλή.Συνεκτίμηση επιπλέον πραγματικών και όχι φαντασιόπληκτων τάσεων στην ευρύτερη περιφέρεια που ανήκει η Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης.

Στοιχειώδης ορθολογισμός, γράψαμε καταληκτικά στο πρώτο μέρος της παρούσης ανάλυσης. Η Ελλάδα ως κυρίαρχο κράτος συμμετέχει (δεν «ανήκει») στην ναυτική συμμαχία. Πολιτικός και στρατηγικός ορθολογισμός σημαίνει ότι το Ελληνικό κράτος διαθέτει επαρκή ισχύ για αξιόπιστη εθνική στρατηγική αποτροπής των απειλών, εφαρμόζει τις πρόνοιες του διεθνούς δικαίου που αφορούν την Ελληνική Επικράτεια, συναλλάσσεται επιδέξια με τα άλλα κράτη και κυρίως τις χώρες εντός των Συμμαχιών και θεσμών που συμμετέχει και συσπειρώνεται πολιτικά με άξονα ρητά προσδιορισμένα και ιεραρχημένα εθνικά συμφέροντα.

Τέλος, δεν βλάπτει αλλά ωφελεί εάν μετριαστούν εάν όχι και να εκλείψουν οι αφορισμοί, οι γνώμες, οι επιθέσεις κατά κορυφαίων και αξιολογικά ουδέτερων αναλυτών της στρατηγικής ή ακόμη και αξιώσεις για καταγέλαστα «πιστοποιητικά διεθνών φρονημάτων» που δρουν αντίρροπα στην αντικειμενική ανάλυση που τόσο ανάγκη έχει ένα κράτος στους δύσκολους καιρούς που επέρχονται. Καταληκτικά, μπορεί σε μερικά σημεία να έγινε αναφορά στην Ελλάδα, αλλά η ανάλυση που προηγήθηκε αφορά κάθε κράτος.

Πηγή: huffingtonpost.gr

Μερικές συναφείς αναρτήσεις

• Ρεσιτάλ αξιολογικά ουδέτερης περιγραφής και ερμηνείας για τα αίτια της κρίσης της Ουκρανίας: JohnMearsheimer, Why is Ukraine the West‘s Fault? https://wp.me/p3OqMa-2oe

·         Στην κόψη του μαχαιριού μιας νέας Μεταψυχροπολεμικής αφετηρίας Η διαπάλη των ηγεμονικών ελεφάντων στις περιφέρειες του πλανήτη και τα πιθανά σενάρια για τη διαμόρφωση νέων συμμαχιών.  https://bit.ly/3hllhm0

·                  Ουκρανία και πυρηνικά όπλα. Το Αλφαβητάρι της πυρηνικής στρατηγικής. https://wp.me/p3OqMa-2nx

·         Οι σχέσεις των ΗΠΑ και της Ρωσίας στο μικροσκόπιο. newshub. gr (Ηχητικό) [«όταν οι ελέφαντες παλεύουν ή ερωτεύονται το γρασίδι υποφέρει»] https://wp.me/p3OqMa-2nm

• «Soft power» («μαλακή»/»ήπια» ισχύς), μεταμοντέρνες μέθοδοι και Μεταψυχροπολεμική αστάθεια στις περιφέρειες. https://wp.me/p3OqMa-1MF  https://wp.me/p3OqMa-1MF

Επίσης τα εξής συναφή με την εισαγωγή που προστέθηκε

• Εσχατολογικό ιδεολογικό δηλητήριο και πολιτική θεολογία versus Αριστοτελική πολιτική σκέψη https://wp.me/p3OlPy-1Ku– https://wp.me/p3OqMa-1jx Και Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΡΟΚΑΝΙΣΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΩΝ ΕΧΕΙ ΤΙΣ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙ-ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΣΚΕΨΗΣ http://wp.me/p3OqMa-1ie
• ΤΑ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑ ΣΟΔΟΜΑ ΚΑΙ ΓΟΜΟΡΡΑ, Η «ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ» και συνθήκες που την κατεδαφίζουν. http://wp.me/p3OlPy-1bQ  –  http://wp.me/p3OqMa-15l
• ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ, ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ, ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ, ΔΕΣΠΟΤΕΙΑ VERSUS ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ / ΙΣΧΥΡΕΣ… http://wp.me/p3OlPy-10O 
• Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΟΝΔΥΛΕΙΑ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΠΑΛΗΣ ΠΟΥ ΠΑΓΙΔΕΥΣΕ ΤΗ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΟΔΗΓΗΣΕ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟ http://wp.me/p3OlPy-ZB 
• ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΜΠΕΡΔΕΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΘΝΙΚΟΎ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ http://wp.me/p3OlPy-Vv 
• Προσανατολιστική πολιτική σκέψη Ομηρικών προδιαγραφών. Όμηρος, Θουκυδίδης, Αριστοτέλης, Καβάφης, Ιθάκη, Πατρίδα https://wp.me/p3OqMa-1qL
• Ο πολιτικός στοχασμός, οι κλασικοί, οι σύγχρονοι, το «ταξίδι» και ο Καβάφης https://wp.me/p3OqMa-1yz
• Εθνομηδενισμός, Μακεδονία, Ελληνοτουρκικά, Κυπριακό και η «Μπουμπουλίνα η … “ερωτιάρα”» https://wp.me/p3OqMa-1ys
• Η Εθνική Ανεξαρτησία ως η κοινή Κοσμοθεωρία όλων των Εθνών και η Ελληνική Επανάσταση του 1821 https://wp.me/p3OlPy-2db
• πανηγυρικός
• Εθνική Ανεξαρτησία / Συλλογική Ελευθερία: Η Μόνη Κοσμοθεωρία Όλων Των Εθνών. «ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ. ΤΙ ΣΥΓΚΡΟΤΕΙ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΑΤΕΙ ΤΑ ΚΡΑΤΗ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ»: Κάποια πράγματα τα γράφεις για να μην χρειάζεται να τα αναθεωρείς κάθε μέρα αλλά για να κτίζεις πάνω σ’ αυτά: https://wp.me/p3OqMa-1oP
• Ελληνικότητα, Δημοκρατία, Ελευθερία, Εθνική Ανεξαρτησία. https://wp.me/p3OlPy-299
• Δημοκρατία, Ελευθερία, Εθνική Ανεξαρτησία, Ελληνικότητα, Εθνοσυνέλευση, όχι ανυπόστατες ιδεολογίες και ιδεολογήματα. «ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ;» ΠΟΤΕ ΕΜΦΥΛΙΟΣ! https://wp.me/p3OqMa-1uU

Π. Ήφαιστος – P. Ifestos

www.ifestos.edu.gr – [email protected]  www.ifestosedu.gr – [email protected]

 Twitter https://twitter.com/ifestosedu

Linkedin https://www.linkedin.com/in/panayiotis-ifestos-0b9382131/

Instagram https://www.instagram.com/p.ifestos/

Στρατηγική Θεωρία–Κρατική Θεωρία https://www.facebook.com/groups/StrategyStateTheory/

Προσωπική σελίδα https://www.facebook.com/p.ifestos

Προσωπικό προφίλ https://www.facebook.com/panayiotis.ifestos

Πολιτισμός, Περιβάλλον, Φύση, Ψάρεμα https://www.facebook.com/Ifestos.DimotisBBB

Διεθνής πολιτική 21ος  αιώνας https://www.facebook.com/groups/InternationalPolitics21century/

ΗΠΑ: Ιστορία, Διπλωματία, Στρατηγική https://www.facebook.com/groups/USAHistDiplStrat/

Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος: Ανισόρροπο τρίγωνοhttps://www.facebook.com/groups/GreeceTurkeyCyprusImbalance/

Διαχρονική Ελληνικότητα https://www.facebook.com/groups/Ellinikotita/

Φιλοπατρία, Δημοκρατία, Ελευθερία https://www.facebook.com/groups/philopatria/

Άνθρωπος, Κράτος, Κόσμος–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/Ifestos.political.thought/

Κονδύλης Παναγιώτης – https://www.facebook.com/groups/Kondylis.Panagiotis/

Θολό βασίλειο της ΕΕ https://www.facebook.com/groups/TholoVasileioEU/

Θουκυδίδης–Πολιτικός Στοχασμός https://www.facebook.com/groups/thucydides.politikos.stoxasmos/

Μέγας Αλέξανδρος–Ιδιοφυής Στρατηγός και Στρατηλάτης https://www.facebook.com/groups/M.Alexandros/

Εκλεκτά βιβλία που αξίζουν να διαβαστούν https://www.facebook.com/groups/eklektavivlia/

Ειρηνική πολιτική επανάσταση https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/

«Κοσμοθεωρία των Εθνών» https://www.facebook.com/kosmothewria.ifestos

Τίτλοι-σύνδεσμοι δοκιμίων και άρθρων αναρτημένων στο διαδίκτυο (520 θα συμπληρώνεται διαρκώς) https://wp.me/p3OqMa-26x

Πίνακες διαλέξεων και σημειώσεις διαλέξεων – πίνακες συντομογραφικής απεικόνισης πτυχών του διεθνούς συστήματος https://wp.me/p3OqMa-1GG

Τίτλοι-σύνδεσμοι δοκιμίων και άρθρων αναρτημένων στο διαδίκτυο https://wp.me/p3OqMa-26x