Διαφωτισμός και Ρομαντισμός και Επανάσταση του 1821

Η αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού και η  ίδρυση ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους, έχει μια ισχυρή θεωρητική – ιδεολογική διάσταση, αφού  βασίζεται  στην ιδεολογία του Διαφωτισμού,  εμπνεόμενη από  τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης του 1789 και  με πρότυπο την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. 

Γράφει ο

Χρήστος Καπούτσης

Ο Διαφωτισμός αποτελεί σημαντικό πνευματικό κίνημα, που τοποθετείται στα τέλη του 17ου αιώνα και στις αρχές του 18ου και προετοίμασε το  έδαφος για τη Γαλλική Επανάσταση του 1789. Οι διαφωτιστές πρέσβευαν τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, αξιώνοντας αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, την οικονομία, την εκπαίδευση και τη θρησκεία. Τάχθηκαν υπέρ της ατομικής ελευθερίας και εναντίον της τυραννικής διακυβέρνησης και της καταπίεσης  των Λαών.  Ανάμεσα στους σημαντικούς εκφραστές του Διαφωτισμού τοποθετούνται ο Βολταίρος και ο Μοντεσκιέ.

Ο Διαφωτισμός, με κύριο όπλο του την ελληνική τυπογραφία, μεταδόθηκε μέσω των παροικιών και στον υπόδουλο Ελληνισμό. 

Δημιουργήθηκε στον ελλαδικό χώρο   κατά την περίοδο 1750-1821, ένα πνευματικό  κίνημα ανάλογου του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, που από τον Κ.Θ. Δημαρά ονομάστηκε Νεοελληνικός διαφωτισμός.

Αναπτύχθηκε στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, μια έντονη πνευματική δραστηριότητα γύρω από θεμελιώδεις ιδέες όπως ελευθερία, δικαιοσύνη, ανεξιθρησκία, αρετή, επιστήμη, με αντικειμενικό σκοπό τον φωτισμό των υπόδουλων Ελλήνων, ώστε αυτοί να διεκδικήσουν την απελευθέρωσή τους. Σημαντικοί εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι μεταξύ άλλων ο Ευγένιος Βούλγαρις, ο Ιώσηπος Μοισιόδακας.

Το κίνημα του ρομαντισμού, ακολουθεί ως συνέχεια  το κίνημα του Διαφωτισμού,  αλλά πηγαίνει ενάντια στον ορθολογισμό. Ο ρομαντισμός θα απλωθεί ως κίνημα και θα συνδεθεί όμως μέσω ισχυρού δεσμού με το έργο του Ζαν Ζακ Ρουσσώ, που πρέσβευε ότι:  «Οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας δεν είναι αφέντες του λαού, μα υπάλληλοί του. Ο λαός πρέπει να μπορεί να τους διορίζει και να τους απολύει όποτε θέλει. Δεν υπάρχει θέμα να συμβληθούν με το λαό, πρέπει να τον υπακούσουν».

Το κίνημα του ρομαντισμού,  την εποχή των πρώτων χρόνων της Ελληνικής Επαναστάσης, είχε κατακλύσει την Ευρώπη. Επικεφαλής και εκπρόσωπος του ρομαντισμού στην Ελλάδα είναι  ο ποιητής Λόρδος Βύρων,  που συνέβαλε στο εκτεταμένο  στην Ευρώπη Φιλελληνικό ρεύμα, που  γιγαντώθηκε μετά την πολιορκία και την Έξοδο του Μεσολογγίου τον Απρίλιο  1826. (Τα χαράματα της 19ης Απριλίου 1824, Δευτέρα του Πάσχα, ο ποιητής Λόρδος Βύρων άφησε την τελευταία του πνοή στο Μεσολόγγι, σε ηλικία 36 χρονών . Τα τελευταία  λόγια του ήταν για την Ελλάδα: «Της έδωσα τον καιρό, την υγεία μου, την περιουσία μου, και τώρα της δίνω τη ζωή μου. Τι μπορούσα να κάνω περισσότερο;»)

Ο Διαφωτισμός και ο ρομαντισμός λοιπόν,  υπήρξαν καθοριστικά στην απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων να στηρίξουν αρχικά, το 1827, την δημιουργία Ελληνικού Έθνους-Κράτους και, τρία χρόνια αργότερα, το 1830, να  επισημοποιήσουν  την απόφαση τους  με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου. Έχει βεβαίως προηγηθεί η Ναυμαχία του Ναβαρίνου, που υπήρξε κορυφαίο γεγονός της Ελληνικής Επανάστασης. 

 Ωστόσο,  την Ελευθερία τους οι Έλληνες, την οφείλουν κυρίως στους ανυπότακτους κλέφτες και αμαρτωλούς με μπροστάρηδες τους Θ. Κολοκοτρώνη στο Μωριά και Γ. Καραϊσκάκη στη Ρούμελη, στους ξυπόλητους και υπόδουλους, τους ραγιάδες,  που αποφάσισαν να αποτινάξουν τον ζυγό της δουλείας και που για εννέα χρόνια πότισαν με το αίμα τους τον βωμό της Ελευθερίας, ξοδεύοντας κάθε ικμάδα ψυχικής δύναμης. Τα μέγιστα συνέβαλε και η οργάνωση   και η διείσδυση  της «μυστηριώδους» Φιλικής Εταιρείας (Εμμανουήλ Ξάνθος, Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ). Αγώνας μέχρις εσχάτων,  για την Ελευθερία και την Αξιοπρέπεια και παρά την αρχικά υπονομευτική δράση των κοτζαμπάσηδων και των Φαναριωτών, αλλά και του εμφυλίου σπαραγμού κατά τη διάρκεια της επανάστασης, με χειρότερους όλων τους εξωμότες, τους αργυρώνητους προδότες, τους δειλούς, αυτούς για τους οποίους  ο «Γέρος του Μωριά»  διέταξε το «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους». Είναι ο επικός αγώνας  εκείνων των ελλήνων που  απέδειξαν ότι  «του Έλληνα ο τράχηλος ζυγό δεν υπομένει», όπως έγραψε  ο ποιητής Ανδρέας Κάλβος. Για αυτό άλλωστε η Παγκόσμια Ιστορία, υποκλίθηκε σεμνοπρεπώς και με θαυμασμό στους Έλληνες επαναστάτες του 1821.

   Χρήστος Καπούτσης