Η «realpolitik» των ΗΠΑ και η «ιδεολογική» προσέγγιση της Ευρώπης

Οι ΗΠΑ φαίνεται ότι πλέον έχουν επιλέξει να ακολουθούν το μονοπάτι του πραγματισμού, αφήνοντας στην άκρη τις αναχρονιστικές, ψυχροπολεμικές τους αιτιάσεις για το ρόλο και το γεωπολιτικό βάρος της Τουρκίας ως πυλώνα ανάσχεσης της τότε διαφαινόμενης ρωσικής επέκτασης. Κι έχουν αρκετούς λόγους για να το κάνουν. H «λυκοσυμμαχία» με τη Ρωσία, η αγορά του αντιπυραυλικού συστήματος S 400, η απηνής καταδίωξη των Κούρδων Πεσμεργκά, οι οποίοι αποτέλεσαν το ανάχωμα της επέκτασης του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία και με τους οποίους συμμάχησαν οι Αμερικάνοι, αποτελούν αν μη τι άλλο τρανταχτές αποδείξεις ότι η Τουρκία εδώ και καιρό, αλλά ιδίως επί Προεδρίας Ερντογάν, έχει πάψει να αποτελεί τον άλλοτε πιστό και πολύτιμο εταίρο τους.

Οι πρόσφατες κυρώσεις που ψήφισαν οι ΗΠΑ εναντίον της Τουρκίας σίγουρα δεν έπεσαν ως «κεραυνός εν αιθρία» και δεν είναι αρκετά οξείς, όπως ίσως οι ενέργειες της Τουρκίας θα επέβαλλαν. Σημειολογικά όμως έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για πολλούς λόγους. Πρώτον, οι κυρώσεις επεβλήθησαν σε εφαρμογή της Νομοθετικής Πράξης CAATSA (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act), η οποία έχει ως σκοπό την αναχαίτιση των «εχθρών της Αμερικής». Επομένως και μόνο το γεγονός της επίκλησης αυτής της νομοθετικής πράξης εναντίον «εχθρών», έστω και αν αυτοί αποτελούν απλώς φυσικά πρόσωπα και όχι συλλήβδην την τουρκική ηγεσία, αναμφισβήτητα έχει τη σημασία του.

Δεύτερον, οι κυρώσεις έρχονται από μία κυβέρνηση αν όχι φιλική τουλάχιστον μη εχθρική στην Τουρκία κυρίως λόγω των ιδιαιτέρως εγκάρδιων σχέσεων που έχουν αναπτύξει όλο αυτό το διάστημα οι ηγέτες Τουρκίας-ΗΠΑ. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο Αμερικάνος Πρόεδρος έχει εξυμνήσει στο παρελθόν τον Ερντογάν ως ηγέτη, κολακεύοντας τον, ο οποίος ακόμα και την ύστατη στιγμή προσπάθησε να ασκήσει βέτο έναντι των αμερικανικών κυρώσεων προκειμένου να τον «προστατεύσει» και στον οποίο όπως εκμυστηρεύεται στο βιβλίο του ο Τζον Μπόλτον, πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, ο Πρόεδρος Τράμπ είχε «τυφλή» εμπιστοσύνη. 

Τρίτον, οι κυρώσεις, αν και καθυστερημένες, επεβλήθησαν παρά την αγωνιώδη προσπάθεια των κύκλων επιρροής της Τουρκίας να αντιστρέψουν το αρνητικό κλίμα και να τις αμβλύνουν, αν όχι να τις αποτρέψουν. Εντύπωση προκαλεί ότι σύμφωνα με την Υπηρεσία Ερευνών του Κογκρέσσου (Congressional Research Service) τουλάχιστον 98 αντιπρόσωποι (από τους συνολικά 512) καθώς και 4 γερουσιαστές συμμετέχουν στο Συμβούλιο για την προώθηση των σχέσεων ΗΠΑ- Τουρκίας. Συνεπώς ο συμβολισμός αυτών των κυρώσεων, έστω κι αν είναι αντιστρόφως ανάλογες των τουρκικών προκλήσεων, είναι υψηλός.

Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) από την πλευρά της, άφησε να παρέλθει  μία ακόμη ιστορική ευκαιρία μετά από αυτή του Οκτωβρίου αφήνοντας τις τουρκικές προκλήσεις ατιμώρητες και τους τουρκικούς λεονταρισμούς έναντι της κυριαρχίας δύο κρατών-μελών της, αναπάντητους. Η προσκόλληση της στον ιδεαλισμό φαίνεται ότι δεν την αφήνει να διακρίνει την γεωπολιτική πραγματικότητα. Ποια είναι αυτή; Μα φυσικά ο αναθεωρητικός φονταμενταλισμός που η γείτων εκδηλώνει με τις ενέργειές της, είτε αυτές αποτελούν δηλώσεις αξιωματούχων, είτε κινήσεις επί του πεδίου.

Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι για μία ακόμη φορά προκρίνουν την ήπια προσέγγιση στις σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία αναγνωρίζοντας συνεχώς ελαφρυντικά στη συμπεριφορά της και υποβαθμίζοντας τις συνεχώς διογκούμενες σε έκταση και συχνότητα προκλήσεις της. Το τεκμήριο της αθωότητας έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί για τους Τούρκους και οι Ευρωπαίοι μάλλον δυσκολεύονται να το αντιληφθούν. Ή δεν θέλουν να το πράξουν. Σε κάθε περίπτωση θα εμφανιστούν κάποιες, λίγες ίσως, ευκαιρίες στο μέλλον να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να επιτελέσουν αυτό που ήδη δύο φορές έχουν αμελήσει: το καθήκον τους να στηλιτεύσουν «έμπρακτα» το άδικο, το παράνομο, το προκλητικό. Το διακύβευμα άλλωστε δεν είναι τα σύνορα της Ελλάδας και της Κύπρου αλλά της ίδιας της ΕΕ.

Οι Αμερικάνοι, έστω και καθυστερημένα αντιλήφθηκαν το ρόλο της Τουρκίας και έσπευσαν τοιουτοτρόπως να της «τρίξουν τα δόντια». Σκόπιμο επομένως θα ήταν στην επόμενη Σύνοδο Κορυφής του Μαρτίου και εφόσον η Τουρκία συνεχίσει αυτή την συμπεριφορά του νταή σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, οι μέχρι τώρα διστάζοντες να τολμήσουν. Άλλωστε η realpolitik είναι δική τους έμπνευση, την έχουν εφαρμόσει στο παρελθόν (πχ. Σε 2 Παγκόσμιους Πολέμους) και κάλλιστα μπορούν και στο μέλλον. 

1.John Bolton,”The Room Where It Happened: A White House Memoir”  (Simon& Schuster: New York, June 2020)

2.Jim Zannoti, Turkey: Background and US relations, CRS Report RL41368, (Washington, DC: Congressional Research Service, 2020,1, https://fas.org/sgp/crs/mideast/R41368.pdf