Τουρκία Δημοψήφισμα: Οι συσχετισμοί, οι προβλέψεις, οι συνέπειες!Ανάλυση

Συμπερασματικά, οι διαδικασίες που προσδίδουν σημαντική πολλαπλασιαστική ισχύ στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις εστιάζονται στα εξής: πρώτον, στην επαγγελματοποίηση, ολικώς ή μερικώς, των ενόπλων δυνάμεων με ιδιαίτερη βαρύτητα στις ειδικές δυνάμεις. Δεύτερον, στην επαύξηση των χερσαίων, ναυτικών και αεροπορικών επιχειρησιακών δυνατοτήτων με την απόκτηση αντίστοιχων μέσων και οπλικών συστημάτων μεγάλου βεληνεκούς. Τρίτον, στην αναβάθμιση της παραγωγής στρατιωτικών πληροφοριών μεγάλου βάθους, αναγνώρισης και επιτήρησης του πεδίου μάχης. Τέταρτον, στην αναβάθμιση των δυνατοτήτων ταχείας μεταφοράς δυνάμεων και στρατηγικών ενισχύσεων σε περιοχές κρίσεως. Πέμπτον, στην χρησιμοποίηση του διαστημικού περιβάλλοντος ως παράγοντα στρατιωτικής ισχύος, καθώς επίσης στην επαύξηση των δυνατοτήτων σε ό,τι έχει να κάνει με τις επικοινωνίες, τον ηλεκτρονικό πόλεμο και τον κυβερνοπόλεμο. Έκτον, στην απόκτηση δυνατοτήτων διεξαγωγής επιχειρήσεων ημέρα και νύκτα, ολοκλήρωσης μιας στρατιωτικής επιχείρησης σε σύντομο χρονικό διάστημα και εφόσον απαιτηθεί εξασφάλιση της συνέχισης αυτής και υποστήριξή της για μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπόψη ότι, η επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη» στη βόρεια Συρία συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι, η Τουρκία έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιεί στρατιωτικές επιχειρήσεις πέραν των συνόρων και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Και έβδομον, στην αποδέσμευση των εξοπλιστικών προγραμμάτων από την εκάστοτε οικονομική κατάσταση, καθώς επίσης στην απεξάρτηση των εξοπλιστικών αναγκών της χώρας από το εξωτερικό.

Ποιο είναι το γεωπολιτικό όραμα του Ερντογάν; Θα συνεχίσει την πορεία του προς τη Δύση ή θα επιλέξει άλλη πορεία;

Η ρητορική του Τούρκου προέδρου Δημοκρατίας τους τελευταίους μήνες συνιστά στρατηγική επιλογή της Τουρκίας του Ερντογάν, η οποία αφενός είναι διαχρονική, αφετέρου αποκαλύπτει εμφανώς για ακόμη μια φορά ότι ο τρόπος σκέψης των Τούρκων εστιάζεται σε τρεις παράγοντες: στη θρησκεία (Ισλάμ), στον εθνικισμό και στην ιστορία. Με δεδομένο λοιπόν ότι, οι παράγοντες αυτοί έχουν ως κοινή συνισταμένη τη γεωγραφία, το νέο όραμα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, που άρχισε να προβάλει ο Ερντογάν και οι κύκλοι που τον στηρίζουν, εστιάζεται σε πέντε «Κ»: Kore (Κορέα), Keşmir (Κασμίρ), Kudüs (Ιεροσόλυμα), Kürtler (Κούρδοι) και Kıbrıs (Κύπρος). Άλλωστε, σύμφωνα με τον Τούρκο αρθρογράφο Γιασάρ Τασκίν Κότς, ο οποίος ήταν ο πρώτος που αναφέρθηκε στα πέντε «Κ» στις 16-09-2016, «Η ιστορία δεν ανατρέπεται και η γεωγραφία δεν τροποποιείται».

Το πρώτο «Κ», η Νότιος Κορέα δηλαδή, έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας και θεωρείται ως ο «συνεργάτης-κλειδί», αφενός λόγω της προώθησης τεχνογνωσίας στην Τουρκία, αφετέρου λόγω της συμβολής της στην κατασκευή οπλικών συστημάτων μέσω της συμπαραγωγής.

Το δεύτερο «Κ», το Κασμίρ, αφορά στην υποστήριξη που παρέχει η Τουρκία προς το Πακιστάν λόγω της διαμάχης που υπάρχει μεταξύ Πακιστάν και Ινδίας για το Κασμίρ. Ως γνωστό οι δύο χώρες πολέμησαν μεταξύ τους τρεις φορές για το Κασμίρ, το 1948, το 1965 και το 1971, ενώ υπήρξαν πολλές περιπτώσεις εκδήλωσης συγκρουσιακών καταστάσεων περιορισμένης κλίμακας. Για να αντιληφθούμε τους πραγματικούς λόγους που η Τουρκία στηρίζει ένθερμα το Πακιστάν και γιατί το Κασμίρ αποτελεί το δεύτερο «Κ» του τουρκικού γεωπολιτικού οράματος, σας παραπέμπω στον Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος πριν αναχωρήσει για επίσημη επίσκεψη στο Πακιστάν στις 16-11-2016 δήλωσε ότι «Θα μπορέσουμε να αγοράσουμε πυρηνικά όπλα από το Πακιστάν. 3-5 αρκούν.». Συνεπώς, εμφανώς πλέον η Τουρκία προσανατολίζεται με αποφασιστικότητα από τα πυραυλικά συστήματα μέσου και μεγάλου βεληνεκούς σε μια πυρηνική αντίληψη για προμήθεια πυρηνικών όπλων. Σημειωτέον ότι, το Πακιστάν διαθέτει 100-120 πυρηνικές κεφαλές.

Αναφορικά με το τρίτο «Κ», για τους Τούρκους το «πρόβλημα του Kudüs δηλαδή της Ιερουσαλήμ» σύμφωνα με δηλώσεις τους υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει. Για το λόγο αυτό, την προσπάθεια της Τουρκίας να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ θα πρέπει να την εκλάβουμε ως επιφανειακή και εν δυνάμει υποψήφια για κατάρρευση.

Τα τέταρτο «Κ» που αφορά στους Κούρδους και το κουρδικό πρόβλημα, το οποίο χαρακτηρίζεται για τη διαχρονικότητα του, την πολυπλοκότητα του και τις συγκρουσιακές καταστάσεις που έχουν δημιουργηθεί, ενώ η ακόλουθη άποψη του έγκριτου Τούρκου αρθρογράφου Hasan Cemal συνηγορεί υπέρ αυτής της άποψης: «Ο Ερντογάν, όπως και ο Τουργκούτ Οζάλ, επιχείρησε να πάρει στα χέρια του το “κουρδικό χαρτί” και για ένα διάστημα όλα πήγαιναν καλά. Ωστόσο, όταν άρχισαν να απειλούνται τα πολιτικά του συμφέροντα, άφησε το “κουρδικό χαρτί”, πήρε το όπλο στο χέρι και πάτησε το κουμπί του πολέμου. Τώρα η μόνη που δεν έχει το “κουρδικό χαρτί” στα χέρια της είναι η Τουρκία. Το “κουρδικό χαρτί” βρίσκεται στα χέρια των Ηνωμένων Πολιτειών. Βρίσκεται στα χέρια της Ρωσίας. Βρίσκεται στα χέρια του Ιράν. Η Τουρκία πρέπει να πάρει στα χέρια της το “κουρδικό χαρτί”, το οποίο πρέπει να γίνει “χαρτί δημοκρατίας”, “χαρτί ελευθερίας” και “χαρτί ανθρωπίνων δικαιωμάτων”. Σε αντίθετη περίπτωση, το κουρδικό πρόβλημα θα οξυνθεί και θα έρθει μια ημέρα που η Τουρκία θα περιέλθει σε μια περιδίνηση παράνοιας και διαμελισμού.».

Και τέλος το πέμπτο «Κ», η Κύπρος δηλαδή, εστιάζεται στην επιδίωξη της Άγκυρας ώστε: αφενός, να αλλάξει το εδαφικό status quo της νήσου που προβλέπεται από τις διεθνείς συνθήκες, με κεντρικό άξονα το νομικό καθεστώς στο θαλάσσιο και εναέριο χώρο. Και αφετέρου η ελληνική πλευρά να παραιτηθεί από τα κυριαρχικά δικαιώματα της στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο, αναφορικά με την υφαλοκρηπίδα και την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Μάλιστα θα ήθελα να σας ενημερώσω ότι, μετά την επίλυση του κυπριακού προβλήματος, εφόσον γίνει αυτό, η επόμενη κίνηση της Άγκυρας θα εστιασθεί στον αφοπλισμό των νησιών του Αιγαίου. Συνεπώς, το πέμπτο «Κ», για την Άγκυρα περιλαμβάνει και την Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το είδος της στρατηγικής που θα πρέπει να εφαρμόσουν η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία. Εν τω μεταξύ, το επόμενο χρονικό διάστημα θα πρέπει να αναμένεται ότι, η Άγκυρα θα κλιμακώσει την παραβατική συμπεριφορά της στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Τούτο επιβεβαιώνεται από σχετική δήλωση του Τούρκου υπουργού Ενέργειας Μπεράτ Αλμπαιράκ, βάσει της οποίας: α. Η Τουρκία αποφάσισε την προμήθεια πλατφόρμας γεωτρήσεων εντός του 2017. β. Η Άγκυρα, εντός του Απριλίου ή Μαΐου, θα αποστείλει στη Μεσόγειο το νέο πλοίο επιστημονικών ερευνών Oruç Reis, ενώ οι δραστηριότητες ερευνών και γεωτρήσεων από τώρα και στο εξής θα ακολουθήσουν μια πιο επιθετική διαδικασία. Σημειωτέον ότι, το Oruç Reis (σ.σ. άλλαξε η ονομασία του από Τurkuaz σε Oruç Reis) διαθέτει εξοπλισμό λήψεως δειγμάτων από τον βυθό σε βάθος 3.000 μέτρων. Τούτο κρίνεται σκόπιμο να αξιολογηθεί ανάλογα δεδομένου ότι, με το πλοίο αυτό η Άγκυρα θα αναβαθμίσει ποιοτικά την επιθετική διαδικασία που προανήγγειλε ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας. 

Επιπρόσθετα, αναφορικά με την τουρκική εξωτερική πολιτική κρίνεται σκόπιμο να επισημανθούν τα εξής:

Πρώτον, οι χώρες που θεωρούνται από την τουρκική κοινωνία ότι αποτελούν απειλή για τη χώρα τους κατά σειρά προτεραιότητας είναι το Ισραήλ, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Συρία, το Ιράκ, η Αρμενία, το Ιράν, η Ρωσία και η Ελλάδα. Επισημαίνεται ότι, το 2016 η αντίληψη της τουρκικής κοινωνίας για ύπαρξη απειλής από την Ελλάδα σχεδόν διπλασιάσθηκε σε σχέση με το 2015.

Δεύτερον, αναφορικά με το θέμα της συνεργασίας με άλλες χώρες, παρατηρείται ένας ευρασιατικός προσανατολισμός, ενώ η αντίληψη συνεργασίας της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει περιορισθεί στο ελάχιστο.

Τρίτον, οι εξελίξεις των τελευταίων ετών στη Μέση Ανατολή έπληξαν τον αλαζονικό μεγαλοϊδεατισμό που προέβαλε το δίδυμο Ερντογάν-Νταβούτογλου με αποτέλεσμα η τουρκική κοινωνία να αρχίζει πλέον να αναθεωρεί τις απόψεις της αναφορικά με την ιδέα της ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής.

Τέταρτον, η ισλαμοφοβία και η τουρκοφοβία εντάσσονται σε μια ευρύτερη στρατηγική της Άγκυρας, η οποία, σε συνδυασμό με τον πολυπολιτισμό και το προσφυγικό, προσβλέπει σε μια επεμβατική πολιτική πέραν των συνόρων, κατά βάση προς δυσμάς. Μάλιστα αυτό που προκαλεί έντονη ανησυχία έχει να κάνει με το γεγονός ότι, το  ερντογανικό κατεστημένο προχώρησε ένα βήμα περαιτέρω, επιδιώκοντας να μεταπλάσει την ισλαμοφοβία και την τουρκοφοβία, σε ισλαμοφασισμό και τουρκοφασισμό αντίστοιχα. Στο σημείο αυτό, ας προβληματιστούμε από δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Το πρώτο αφορά σε πρόσφατη προεκλογική συγκέντρωση στο Εσκισεχίρ, όπου ο Ταγίπ Ερντογάν απευθυνόμενος στους Τούρκους που διαμένουν στο εξωτερικό, είπε τα εξής: «Η απάντηση σας στην Ευρώπη για τις αδικίες που υφίστασθε είναι μια. Αντί για τρία παιδιά να αποκτήσετε πέντε παιδιά.». Και το δεύτερο έχει να κάνει με τον αντιπρόεδρο της τουρκικής κυβέρνησης Bεϊσί Καϊνάκ, ο οποίος επικαλούμενος πληροφορίες από το Ιράν ανέφερε ότι τρία εκατομμύρια παράνομοι μετανάστες στην πλειοψηφία τους Αφγανοί και Πακιστανοί κινούνται με προορισμό την Τουρκία, επισημαίνοντας ότι αυτοί έχουν ως πρόθεση να μην παραμείνουν στην Τουρκία αλλά να μεταβούν στην Ευρώπη. Ήδη οι πρώτοι έχουν φθάσει στην πόλη Van της ανατολικής Τουρκίας. Πέραν από αυτούς, ο Καϊνάκ επεσήμανε ότι 300.000 Σύριοι πρόσφυγες που βρίσκονται στην Τουρκία σχεδιάζουν να περάσουν στην Ευρώπη, ενώ σύμφωνα με άλλες πληροφορίες, η Τουρκία εκτιμά ότι θα υπάρξει ένα νέο κύμα Σύριων προσφύγων από την περιοχή δυτικά του Χαλεπίου.  Διαπιστώνεται λοιπόν ότι, η τουρκική επεμβατική πολιτική πέραν των συνόρων αποκτά ακόμη μια διάσταση, τη δημογραφική. Φυσικά, αυτή αν συνδυασθεί με τη γήρανση του πληθυσμού των ευρωπαϊκών χωρών, καθώς επίσης με την ίδρυση πολιτικών φορέων ελεγχομένων πλήρως από την Άγκυρα στις εν λόγω χώρες, καθίσταται σαφής η απειλή που δημιουργείται, της οποίας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά την καθιστούν ασύμμετρη.

Και πέμπτον, με δεδομένο ότι, το βόρειο Ιράκ, η Συρία και η Kύπρος-Ανατολική Μεσόγειος-Αιγαίο θεωρούνται από την Άγκυρα ως ασύμμετρα Θέατρα Επιχειρήσεων, είναι προφανές ότι η εξωτερική της πολιτική είναι και θα συνεχίσει να είναι ασύμμετρη, στηριζόμενη σε μια ασύμμετρη στρατηγική. 

Εν τω μεταξύ, σε περίπτωση διαμελισμού της Συρίας και του Ιράκ εκτιμάται ότι, η Τουρκία θα θέσει θέμα αμφισβήτησης κάθε συμφωνίας οριοθέτησης των συνόρων της με αυτές τις χώρες και συνεπώς θα επιδιώξει, είτε με την ανοχή των Μεγάλων Δυνάμεων είτε με την προσφιλή της τακτική της δημιουργίας τετελεσμένων, να διευρύνει εμμέσως ή αμέσως τα σύνορα της προς νότο. Εμμέσως, μέσω του ελέγχου τμήματος των κρατικών οντοτήτων που θα δημιουργηθούν σε περίπτωση διαμελισμού του Ιράκ και της Συρίας, επιφορτιζόμενη το ρόλο του «μεγάλου αδελφού» και έχοντας ως modus operanti τη δημιουργία και έλεγχο του ψευδοκράτους στην Κύπρο. Και αμέσως, μέσω της δημιουργίας Ασφαλών Περιοχών (Güvenli Βölgeler) ή Περιοχών Χωρίς Προβλήματα (Sorunsuz Βölgeler) από τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις πέραν των τουρκικών συνόρων, είτε θέτοντας ως νομική βάση το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη του Ο.Η.Ε. αναφορικά με το δικαίωμα αυτοάμυνας, είτε επικαλούμενη τη ανθρωπιστική διάσταση ενός ενδεχομένου κύματος προσφύγων από το βόρειο Ιράκ και τη Συρία προς την Τουρκία. Μάλιστα, η επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη (Fırat Kalkanı)» και συγκεκριμένα οι στρατιωτικοί, πολιτικοί και οικονομικοί της στόχοι κρίνεται σκόπιμο να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής διότι αποκαλύπτουν με τον πιο εμφανή τρόπο τον τουρκικό τρόπο σκέψης για το θέμα αυτό. Το επισημαίνω αυτό διότι η Άγκυρα έχει ήδη σχεδιάσει την πραγματοποίηση δύο αντίστοιχων επιχειρήσεων, εφόσον διαμορφωθεί κατάλληλο διεθνές περιβάλλον. Η πρώτη αφορά στο βόρειο Ιράκ στα σύνορα Ιράκ-Συρίας στην οποία, σύμφωνα με τις μέχρι τώρα πληροφορίες, θα δοθεί η ονομασία «Ασπίδα του Τίγρη (Dicle Kalkanı). Και η δεύτερη επιχείρηση εντός του συριακού εδάφους κατά μήκος των τουρκο-συριακών συνόρων, βορειοδυτικά του Idlib, όπου το καθεστώς Άσαντ πραγματοποίησε την πρόσφατη επίθεση με τοξικά αέρια στους αντικαθεστωτικούς.

Ποια είναι η αντίληψη της τουρκικής κοινωνίας για το δημοψήφισμα και τι προκύπτει απ’ όσα έχει υποσχεθεί ο Ερντογάν στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου;

Οι κύριες αλλαγές του νέου Συντάγματος, εφόσον υπερισχύσει το ΝΑΙ θα αφορούν στα εξής: πρώτον, θα αυξηθεί ο αριθμός των βουλευτών από 550 σε 600. Δεύτερον, η ηλικία των βουλευτών θα μειωθεί από το 25^ο στο 18^ο έτος. Τρίτον, η εκλογή του προέδρου Δημοκρατίας και των βουλευτών θα πραγματοποιείται κάθε πέντε έτη. Σημειωτέον ότι, οι επόμενες εκλογές θα διεξαχθούν στις 3-11-2019, εφόσον υπερισχύσει το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα. Τέταρτον, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν θα αποκόπτει τους δεσμούς με το κόμμα του και θα έχει θητεία για δύο περιόδους. Πέμπτον, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας θα εκλέγεται με απόλυτη πλειοψηφία. Έκτον, η εκτελεστική εξουσία της χώρας θα μεταφερθεί στον πρόεδρο της Δημοκρατίας. Έβδομον, καταργείται το υπουργικό συμβούλιο. Και όγδοο, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας θα διορίζει και θα παύει από τα καθήκοντα τους, τους αντιπροέδρους και τους υπουργούς.

Ενόψει του δημοψηφίσματος της 16ης Απριλίου 2017 παρατηρείται αύξηση της συσπείρωσης των Τούρκων κάτω από τη σκέπη της τουρκικής ταυτότητας, του Ισλάμ και του εθνικισμού, ενώ η στρατηγική που εφαρμόζει ο Ταγίπ Ερντογάν εστιάζεται σε τρεις άξονες, οι οποίοι τον δικαίωσαν στις εκλογικές αναμετρήσεις του παρελθόντος. Ο πρώτος παραπέμπει στο «one man show», ο δεύτερος στη φράση «κερδίζω, πολλαπλασιάζοντας την ένταση και τις συγκρούσεις» και ο τρίτος στις προεκλογικές υποσχέσεις και παροχές.

Σε ό,τι έχει να κάνει με την εκλογική πρόθεση των ψηφοφόρων, αυτή αναλύεται ως ακολούθως:

Πρώτον, οι λόγοι  που οι Τούρκοι επιθυμούν το προεδρικό σύστημα, κατά σειρά προτεραιότητας, έχουν να κάνουν με τα εξής: α. Θα αρθούν τα εμπόδια στη διακυβέρνηση της χώρας. β. Επειδή υποστηρίζουν τον Ερντογάν. γ. Θα περιορισθούν οι πολιτικές αντιπαραθέσεις. Και τέλος αυτό θα συμβάλει στην ανάπτυξη της χώρας.

Δεύτερον, οι λόγοι που οι Τούρκοι δεν επιθυμούν το προεδρικό σύστημα, κατά σειρά προτεραιότητας, έχουν να κάνουν με τα εξής: α. Θα κλιμακωθεί η πόλωση στην κοινωνία. β. Η δημοκρατία θα υποστεί πλήγμα. γ. Θα υπάρξει μια μονοπρόσωπη διακυβέρνηση της χώρας. δ. Το σύστημα αυτό δεν συνάδει με την Τουρκία. Και τέλος επειδή εναντιώνονται με τον Ταγίπ Ερντογάν.

Και τρίτον, σύμφωνα με τις μέχρι τώρα δημοσκοπήσεις: α. Περιορίσθηκε ο αριθμός των αναποφάσιστων στο 4-5% και οι οποίοι στην πλειοψηφία τους δηλώνουν ότι δεν θα ψηφίσουν. β. Οι πόλεις που θα κρίνουν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα και η Σμύρνη. γ. Το ερντογανικό στρατόπεδο εκτιμά ότι θα υπερισχύει το ΝΑΙ με 54%, ενώ τις τελευταίες 10 ημέρες παρατηρείται μια ανοδική τάση. δ. Το αντιερντογανικό στρατόπεδο εκτιμά ότι θα υπερισχύσει το ΟΧΙ με 56,5%. ε. Η ποιοτική διαφορά των δημοσκοπήσεων των ερντογανικών έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι περισσότερες από αυτές παραπέμπουν στο σύνολο της τουρκικής επικράτειας, ενώ των υποστηρικτών του ΟΧΙ σε συγκεκριμένες περιοχές όπου ο Ερντογάν δεν τυγχάνει ευρείας αποδοχής.

Επίσης, ένα άλλο ζήτημα που τίθεται είναι ότι, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος θα αλλάξει τον πολιτικό χάρτη της Τουρκίας. Ειδικότερα, εάν υπερισχύσει το ΝΑΙ εκτιμάται ότι θα τεθεί θέμα αλλαγής της ηγεσίας του ρεπουμπλικανικού κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης CHP. Από την άλλη πλευρά, σε περίπτωση που υπερισχύσει το ΟΧΙ δεν θα υπάρξουν σημαντικές αλλαγές και ο Ερντογάν θα συνεχίσει τα καθήκοντα του με τις διευρυμένες αρμοδιότητες που έχει σύμφωνα με το άρθρο 104 του Συντάγματος που φρόντισε ήδη να ψηφισθούν.    

Τι επίλογο θα βάζατε σε όλα τα στοιχεία που μας παραθέσατε;

Μια ορθή στρατηγική εκτίμηση, μεταξύ άλλων προϋποθέτει το εξής: «Αντί να επικεντρωνόμαστε μόνο σε άτομα και εν προκειμένω για την Τουρκία στον πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν, κρίνεται σκόπιμο να επικεντρωνόμαστε στην κοινωνία, στο σύνολο του κρατικού μηχανισμού και στο έθνος.». Συνεπώς, εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι, η πολιτική σοφία για την αντιμετώπιση της ασύμμετρης πλέον τουρκικής επεμβατικής πολιτικής πέραν των συνόρων της θα πρέπει να εστιασθεί σε μια αρχή [στρατηγική με τακτικούς ελιγμούς είναι ο πιο σίγουρος δρόμος για τη νίκη, ενώ τακτικοί ελιγμοί χωρίς στρατηγική είναι ο θόρυβος πριν την ήττα (Σουν Τζου)] και σε έξι άξονες: τον πολιτικό, τον διπλωματικό, τον οικονομικό, τον κοινωνικο-πολιτιστικό, καθώς επίσης τους άξονες άμυνας και ασφάλειας.

Υπό αυτήν την έννοια θα ήταν χρήσιμο να έχουμε υπόψη μας τις ακόλουθες φράσεις που χρησιμοποίησαν κατά διαστήματα Τούρκοι αρχηγοί γενικών επιτελείων σε ομιλίες που πραγματοποίησαν σε στρατιωτικές σχολές της χώρας τους:

«Μη λησμονείτε ότι η παράδοση μας στηρίζεται στο μυαλό των νεκρών και όχι στο νεκρό μυαλό. Άλλωστε ο αριθμός των νεκρών είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των ζωντανών.».

«Οι κοινωνίες, που ζουν από τύχη και οι οποίες δεν αντιλαμβάνονται πόσο σημαντικό είναι να βασίζονται σε στέρεα στηρίγματα για να φθάσουν στους εθνικούς τους στόχους στο μέλλον, δεν θα μπορέσουν να περπατήσουν με σίγουρα βήματα στο μέλλον.».

«Δεν θα μπορέσετε να πλάσετε το μέλλον με το να βλέπετε μόνο όνειρα. Οι αλήθειες του παρελθόντος είναι οι πραγματικότητες του σήμερα και οι προβλέψεις του μέλλοντος. Πρέπει να δεχθούμε πως αρκετά προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι λανθασμένες λύσεις του παρελθόντος.».

«Σ΄ αυτήν την πορεία και σ’ αυτήν τη ζωή θα μάθουμε πολλά νέα πράγματα, αλλά δυστυχώς ως επί το πλείστον θα τα μάθουμε χάνοντας. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούμε. Αυτό που είναι σημαντικό δεν είναι να μαθαίνεις χάνοντας, αλλά να μαθαίνεις κερδίζοντας.».

«Ένας έξυπνος εχθρός είναι προτιμότερος από έναν ανεγκέφαλο και ανόητο φίλο.».