Πούτιν: Ο τελευταίος επιζών “κουρσάρος”;

Τον τελευταίο καιρό τα γεωπολιτικά παιχνίδια θυμίζουν όλο και περισσότερο την πλοκή του Game of Thrones, με πολλές χώρες να βρίσκονται κάτω από τόσο μεγάλη πολιτικοοικονομική πίεση, που η μοναδική τους ελπίδα είναι ότι οι αντίπαλοι θα καταρρεύσουν πριν απ’ αυτές. Έτσι οι κυβερνήσεις τους γαντζώνονται στην εξουσία, ενώ ταυτόχρονα εκμεταλλεύονται τις εσωτερικές αδυναμίες των υπόλοιπων παικτών.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είναι το πρώτο και χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτής της στρατηγικής.Οι τελευταίες του εκστρατείες στην Ουκρανία και τη Συρία μοιάζουν με τις κινήσεις ενός γεωπολιτικού «κουρσάρου». Η βάση όμως αυτών των ριψοκίνδυνων ακροβατισμών είναι η εσωτερική αδυναμία. Η προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία, για παράδειγμα, ήταν στο μεγάλο μέρος της μια προσπάθεια να ενισχυθεί η αξιοπιστία του καθεστώτος του Πούτιν μετά από ένα χειμώνα δυσαρέσκειας, κατά τη διάρκεια του οποίου οι διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν εναντίον της επανεκλογής του.
Οι αντίπαλες δυνάμεις – κυρίως οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση – επιβάλλουν συνεχείς κυρώσεις, με την ελπίδα ότι η Ρωσική ελίτ θα υποστεί επαναλαμβανόμενα τραύματα, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι ο Πούτιν δεν έχει απεξαρτήσει την οικονομία του από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Ο Πούτιν με τη σειρά του ελπίζει ότι η Ρωσική οικονομία θα αντέξει μέχρι να πέσει η Ουκρανία. Για να επισπεύσει μάλιστα αυτή τη διαδικασία, το Κρεμλίνο δεν έχει αφήσει κανένα μέσο αποσταθεροποίησης αχρησιμοποίητο: έχει οργανώσει επιδρομές, έχει μανιπουλάρει την Ουκρανική πολιτική ζωή, έχει εκβιάσει με το ζήτημα της ενέργειας και ταυτόχρονα έχει εμπλακεί σε πόλεμο απορρήτων πληροφοριών.
Ο Πούτιν πιστεύει ότι η ΕΕ υποφέρει από τα ίδια δεινά από τα οποία υπέφερε και η Σοβιετική Ένωση και τη βλέπει ως ένα ουτοπικό πολυπολιτισμικό πρότζεκτ που θα καταρρεύσει κάτω απ το βάρος των ίδιων του των αντιφάσεων. Και σ’ αυτή την περίπτωση το Κρεμλίνο έχει βάλει τα δυνατά του να επιταχύνει τη διαδικασία, υποστηρίζοντας ακροδεξιές παρατάξεις στις χώρες της ΕΕ. Ο Πούτιν φέρεται να ελπίζει ότι αν η Βρετανία ψηφίσει “Brexit” και η Μαρί Λεπέν εκλεγεί Πρόεδρος της Γαλλίας, η ΕΕ θα χάσει την ικανότητά της να διατηρήσει τις κυρώσεις που έχει επιβάλλει.
Ο Ρώσος πρόεδρος δεν σταματά όμως στην Ευρώπη. Μετά από την κατάρριψη ενός ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους από τουρκικές δυνάμεις κοντά στα συριακά σύνορα το Νοέμβριο, ο Πούτιν υιοθέτησε μια σειρά από στρατηγικές αποσταθεροποίησης της Τουρκίας εκ των έσω. Επέβαλε οικονομικές κυρώσεις, έσπειρε φήμες για διαφθορά στον κύκλο του Ερντογάν, προσκάλεσε τον αρχηγό ενός Κουρδικού κόμματος στη Μόσχα, ενώ φημολογείται ότι έστειλε και όπλα στον PKK. Μάλιστα, ο πολιτικός αναλυτής Ivan Krastev πιστεύει ότι «ο Πούτιν φαίνεται να στοχεύει σε μια μακροχρόνια πολιτική υπονόμευσης τόσο της τουρκικής οικονομίας όσο και της πολιτικής δύναμης του ίδιου του Ερντογάν».
Στο μεταξύ, στη Μέση Ανατολή η μοναρχία της Σαουδικής Αραβίας και το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν αγωνίζονται για το ποιος απ’ τους δύο θα επικρατήσει. Η οικονομία του Ιράν είναι κατεστραμμένη μετά από χρόνια διεθνών κυρώσεων και η κυβέρνησή του δεν έχει ακόμα καταφέρει να επωφεληθεί από τη συμφωνία για τα πυρηνικά που συνήψε με τις ΗΠΑ, ώστε να την επανορθώσει. Παρ΄όλα αυτά έχει καταφέρει να επιστρατεύσει την λαϊκή υποστήριξη εμφανιζόμενη ως αρχηγός των απανταχού Σιιτών και υπονομεύοντας τη Σαουδική Αραβία στο Ιράκ, τη Συρία, το Μπαχρέιν και την Υεμένη.
Από την άλλη, οι προβλέψεις για την κατάρρευση του Οίκου των Saud, της βασιλικής οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας, δίνουν συνεχή τροφή στα μέσα ενημέρωσης της Μέσης Ανατολής. Η Σαουδική Αραβία όμως στοιχηματίζει ότι μπορεί να κρατήσει τις τιμές του πετρελαίου αρκετά χαμηλές, ώστε να αποσταθεροποιήσει το Ιράν και να βγάλει από το παιχνίδι τις ενεργειακές επιχειρήσεις των ΗΠΑ για το σχιστόλιθο. Ο υπεύθυνος υπουργός για το πετρέλαιο Ali al-Naimi δήλωσε ότι δε θα σταματήσει την παραγωγή ακόμα κι αν οι τιμές φτάσουν στα 20 δολλάρια το βαρέλι. «Αν η τιμή πέσει, έπεσε», είπε. « Υπάρχουν άλλοι που θα υποστούν τεράστιες ζημιές πριν καν εμείς επηρεαστούμε στο ελάχιστο».
Ακόμη πιο ανατολικά ο Κινεζικός «οδοστρωτήρας» έχει αρχίσει να σκοντάφτει επικίνδυνα. Ο αναλυτής Minxin Pei εικάζει ότι η κυριαρχία του Κινεζικού Εργατικού Κόμματος βαίνει προς το τέλος της. «Η παραγωγή καθυστερεί», γράφει. «Το κόμμα έχει αποδιοργανωθεί, γιατί οι νόμοι που θεσμοθέτησε για να περιορίσει την εμφύλια πολιτική διαμάχη δεν εφαρμόζονται…. Η υποστήριξη της μεσαίας τάξης έχει αρχίσει να φθίνει εξαιτίας της περιβαλλοντικής υποβάθμισης, των φτωχών παρεχόμενων υπηρεσιών, της ανισότητας και της διαφθοράς».
Οι κυβερνήτες της Κίνας βέβαια από την πλευρά τους στοιχηματίζουν ότι μπορούν να επιβιώσουν από μια βαριά οικονομική ύφεση και η χώρα θα ξεπεράσει σε δύναμη τις ΗΠΑ, μεταβάλλοντας την ισορροπία των δυνάμεων στην Ασία. Ένας λόγος, για τον οποίο ο πρόεδρος Xi Jinping είναι τόσο αισιόδοξος, είναι το θολό τοπίο στο πολιτικό σκηνικό της Αμερικής. Για χρόνια το Κογκρέσο βρίσκεται σε αδιέξοδο με το θέμα των εσωτερικών μεταρρυθμίσεων και τώρα η παγκόσμια κοινότητα αναλογίζεται τις συνέπειες που θα έχει μια πιθανή νίκη του Donald Trump στις προεδρικές εκλογές του επόμενου Νοεμβρίου.
Κινέζοι εθνικιστές, παράλληλα, ελπίζουν ότι η εξασθένηση της δύναμης της Αμερικής στην ανατολική Ασία θα την κάνει να αποσυρθεί, όπως έχει κάνει και σε άλλες περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης. Ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε τον προηγούμενο μήνα στην κινεζική People’s Daily εικάζει ότι μια κυβέρνηση Trump θα περιφρονούσε Ασιάτες παίκτες-κλειδιά, όπως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, επιτρέποντας έτσι στην Κίνα να γίνει η κυρίαρχη στρατιωτική δύναμη στον Ειρηνικό. Ακόμα και αν η Ηilary Clinton κερδίσει τις εκλογές, πιστεύεται ότι η Αμερικανική κοινή γνώμη έχει χάσει την όρεξή της για διεθνή παιχνίδια και η χώρα θα γυρίσει την πλάτη της τόσο στο ελεύθερο εμπόριο όσο και στις διεθνείς παρεμβάσεις.
Το να προσπαθείς να υποσκάψεις έναν αντίπαλο-ρισκάροντας να βλαφτείς και εσύ ο ίδιος-είναι κοινή πρακτική στον κόσμο των επιχειρήσεων, όπου οι φίρμες εμπλέκονται σε πόλεμο τιμών, προσδοκώντας ότι οι ανταγωνιστές τους θα καταρρεύσουν πρώτοι και θα εγκαταλείψουν την προσπάθεια και τον χώρο. Στη γεωπολιτική σκακιέρα όμως αυτό είναι σχετκά ασυνήθιστο.
Στο βιβλίο ‘Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος΄, ο Francis Fukuyama υποστήριξε ότι ο κόσμος έχει φτάσει στο τέλος της κοινωνικοοικονομικής του ανάπτυξης. «Η φιλελεύθερη δημοκρατία»,καταλήγει, «είναι ο τελευταίος κρίκος, το τελικό σημείο αυτής της ανάπτυξης». Δε θα μπορούσε να έχει περισσότερο λάθος. Σήμερα οι μεγάλες δυνάμεις του κόσμου δε προσπαθούν πια να είναι ο τελευταίος άνθρωπος. Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να ελπίζουν ότι θα είναι οι τελευταίοι που θα επιζήσουν.

Πηγή:project-syndicate.org, γράφει ο Mark Leonard, Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου επί των Διεθνών Σχέσεων
Μετάφραση: Φανή Αποσπόρη