Οι ΗΠΑ στο ενεργειακό παιχνίδι της νοτιοανατολικής Μεσογείου

Γράφει η

Ιωάννα Δαλαμαρίνη,

Ερευνητική Ομάδα SAFIA – Τομέας ΗΠΑ

Από το Timelink.gr

Οι ενεργειακές εξελίξεις στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι ιδιαίτερα σημαντικές καθώς οι επιπτώσεις τους γίνονται ήδη αισθητές σε παγκόσμιο επίπεδο και θα είναι καθοριστικές για την παγκόσμια ανάπτυξη. Η ταχύτατη ανάκαμψη της παραγωγής, η οποία στηρίζεται στην εκμετάλλευση των σχιστολιθικών πεδίων με αξιοποίηση νέων τεχνολογιών άντλησης πετρελαίου και φυσικού αερίου, δημιουργεί τεράστιο συγκριτικό πλεονέκτημα για την αμερικανική βιομηχανία και αλλάζει ριζικά το ρόλο της Βόρειας Αμερικής όχι μόνο στο παγκόσμιο εμπόριο ενέργειας, αλλά και σε πολλούς βιομηχανικούς κλάδους.

Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΙΕΑ¹ (InternationalEnergyAgency), οι ΗΠΑ αναμένεται να γίνουν ο μεγαλύτερος παραγωγός φυσικού αερίου παγκοσμίως (ξεπερνώντας την Ρωσική Ομοσπονδία) και το 2017 ο μεγαλύτερος παραγωγός αργού (ξεπερνώντας την Σαουδική Αραβία). Προβλέπεται, επίσης, ότι μέχρι το 2030 οι ΗΠΑ θα έχουν επιτύχει την ενεργειακή τους αυτάρκεια και από εισαγωγέας θα μετατραπούν σε καθαρό εξαγωγέα.

Σχιστολιθικό πετρέλαιο και σχιστολιθικό αέριο

Ήδη από τον 19^ο αιώνα, οι ΗΠΑ ξεκίνησαν τις προσπάθειες για αξιοποίηση του ενεργειακού αυτού πόρου. Ωστόσο, η εμπορική εκμετάλλευση του έγινε τα μέσα του ’80 λόγω της τεχνολογικής ανάπτυξης. Είναι η πρώτη χώρα που παράγει σχιστολιθικό αέριο φέρνοντας επανάσταση  στον τομέα της ενέργειας και αλλάζοντας τις μέχρι τότε ενεργειακές ισορροπίες. Τα κοιτάσματα λοιπόν που βρίσκονται εγκλωβισμένα σε στρώματα σχιστόλιθου στο υπέδαφος, ονομάζονται σχιστολιθικό πετρέλαιο και αέριο, γνωστά ως shaleoil και  shalegas διεθνώς. Όπως το σχιστολιθικό αέριο, το σχιστολιθικό πετρέλαιο αποτελείται από υδρογονάνθρακες παγιδευμένους στους πόρους του μητρικού πετρώματος. Το ίδιο το πετρέλαιο βρίσκεται ακόμη  σε πρώιμη μορφή, η οποία ονομάζεται κηρογόνο. Για να μετατραπεί το κηρογόνο σε πετρέλαιο πρέπει να θερμανθεί σε θερμοκρασία έως 450 οC. Επομένως, η παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου μοιάζει περισσότερο με συμβατική εξόρυξη σχιστολιθικών κοιτασμάτων ακολουθούμενη από θερμική επεξεργασία.  Η μαζική εφαρμογή της μεθόδου στα σχιστολιθικά πεδία των ΗΠΑ είχε σαν αποτέλεσμα τη θεαματική αύξηση της παραγωγής σχιστολιθικού αερίου χαμηλού σχετικά κόστους, η οποία από το 2001 μέχρι τον Ιούνιο του 2013 αυξάνονταν με μέσο ετήσιο ρυθμό 25,6% (για την περίοδο 2005-2013 ο μέσος ετήσιος ρυθμός ήταν υψηλότερος του 40%).

Η ανάπτυξη της άντλησης σχιστολιθικού πετρελαίου και αερίου από το υπέδαφος, υπόσχεται πολλά σε ότι αφορά την αύξηση των αποθεμάτων και την μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από εξωτερικές πηγές. Παράλληλα, η ανάπτυξη νέων πηγών αερίου θα ενισχύσει τον ανταγωνισμό με προφανή οφέλη για τις τιμές αλλά και την ασφάλεια εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τα περιβαλλοντικά προβλήματα που συνοδεύουν την άντληση του αερίου είναι πολλά και γνωστά. Η τεχνική που ουσιαστικά βασίζεται στην θραύση του υπεδάφους, απαιτεί τεράστιες ποσότητες νερού που φθάνουν και τα 4.000 κυβικά μέτρα, για την διάνοιξη μιας και μόνο πηγής και μέχρι και τα 14.000 κυβικά για την θραύση του σχιστόλιθου και την εξαγωγή αερίου. Με τη χρήση τεράστιων αντλιών, που μπορεί να φθάσουν σε βάθος έως και οκτώ (8) χιλιομέτρων, ασκούν πολύ μεγάλες πιέσεις στο υπέδαφος, ώστε να το σπάσουν και να δημιουργήσουν  ρήγματα στους βράχους. Στη συνέχεια «βομβαρδίζουν» τα ρήγματα με εκατομμύρια λίτρα νερού, ειδική άμμο και ειδικά μείγματα χημικών –ακόμα και δηλητηριώδεις ουσίες- με στόχο να εξολοθρευτούν οι μικροοργανισμοί που εμποδίζουν την έξοδο του αερίου. Η τελική διαδικασία προβλέπει την άντληση του νερού το οποίο περιέχει και το πολύτιμο αέριο².

LNG: Υγροποιημένο φυσικό αέριο

Το LNG είναι το φυσικό αέριο που έχει μετατραπεί προσωρινά σε υγρό. Αυτό γίνεται για εξοικονόμηση χώρου – 610 κυβικά πόδια φυσικού αερίου μπορεί να μετατραπούν σε ένα μόνο κυβικό πόδι LNG. Η πρώτη μεγάλη αποστολή υγροποιημένου φυσικού αερίου έγινε το 1964. Το LNG φαίνεται να αποτελεί ανερχόμενη δύναμη στον τομέα της ενέργειας. Ο πρώτος λόγος είναι ότι μπορεί να προσφέρει μεγαλύτερη γεωγραφική και ποσοτική ευελιξία από έναν αγωγό φυσικού αερίου, με αποτέλεσμα να προσελκύσει περισσότερους αγοραστές. Και δεύτερον, η συνεχώς  αυξανόμενη παραγωγή του³.

Ενεργειακή ασφάλεια

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) ορίζει την ενεργειακή ασφάλεια σαν την απρόσκοπτη διαθεσιμότητα ενέργειας σε ανεκτές τιμές. Στη διεθνοποιημένη αγορά ενέργειας η φυσική ολική αδυναμία εξεύρεσης ενεργειακών προϊόντων έχει σχεδόν εκμηδενιστεί⁴. Ως εκ τούτου, η κύρια πρακτική διάσταση του όρου αφορά την δυνατότητα, όταν λόγω απρόοπτων αλλαγών στο διεθνές σύστημα (πόλεμοι, φυσικές καταστροφές, οικονομικοπολιτικές κρίσεις) οι τιμές επηρεάζονται σε τέτοιο μεγάλο βαθμό, το κράτος να συνεχίζει την τροφοδοσία του δίχως σοβαρές οικονομικές, κοινωνικές συνέπειες και σε τιμές ανταγωνιστικές. Ωστόσο, μετά τη Ρωσο-ουκρανική κρίση δημιουργήθηκε έντονη ανησυχία για τη διασφάλιση της συνέχειας των ενεργειακών ροών καθώς και για τη σταθερότητα των τιμών. Η Ρωσία αποτελεί τον μοναδικό προμηθευτή φυσικού αερίου και δρα κατά τα συμφέροντα της, δημιουργώντας ένα κλίμα ανασφάλειας. Οι υψηλές τιμές που επιβάλλει καθώς δεν υπάρχει ανταγωνισμόςέχουν ως αποτέλεσμα την εξασθένιση -οικονομική και πολιτική- των χωρών που εξαρτώνται από αυτήν.Οι ΗΠΑ, λοιπόν,  προκειμένου να ενισχύσουν την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, δίνουν βαρύτητα στη διαφοροποίηση των πηγών φυσικού αερίου(συμπεριλαμβανομένης της εξαγωγής αμερικανικού σχιστολιθικού φ.α.). Μέσω της διαφοροποίησης επιτυγχάνεται η απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Ως εκ τούτου, δημιουργείται ένα νέο ενεργειακό περιβάλλον με το ενδιαφέρον των χωρών να στρέφεται στη Νοτιανατολική Μεσόγειο⁵, η οποία σε επίπεδο ενεργειακών εξελίξεων παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, ιδιαίτερα το τελευταίο διάστημα. Η περιοχή αναδεικνύεται ως παραγωγός αλλά και ως προμηθευτής φυσικού αερίου αλλά και πετρελαίου, όπου σύμφωνα με τελευταίες έρευνες διαθέτει μεγάλες ποσότητες «μαύρου χρυσού».  Η αναζήτηση, η εξόρυξη, η παραγωγή και η διαμετακόμιση φαίνεται να επηρεάζει ιδιαίτερα τις διακρατικές σχέσεις όλου του διεθνούς συστήματος. Επίσης, η ΝΑ Μεσόγειος αποτελεί πηγή ενεργειακής διαφοροποίησης για την ΕΕ και βοηθά στην αναζήτηση τόσο νέων προμηθευτών όσο και νέων οδών.  Για όλους αυτούς τους λόγους, οι ΗΠΑ μπαίνουν στο ενεργειακό παιχνίδι στη ΝΑ Μεσόγειο ενώ πρόσφατα προχώρησαν σε ενεργειακή συμφωνία με την Ελλάδα. Οι ΗΠΑ έδειξαν το ενδιαφέρον τους για την υλοποίηση του αγωγού ΤΑΡ προκειμένου να απεξαρτητοποιηθεί η Ευρώπη από τη Ρωσία. Παράλληλα, αναγνωρίζουν τη σημασία του Κάθετου Διαδρόμου δεδομένου ότι: α) υποστηρίζουν τη δημιουργία ενεργειακών υποδομών μικρής / μεσαίας κλίμακας και β) ενδιαφέρονται για την κατασκευή του πλωτού σταθμού LNG στη Β. Ελλάδα, που θεωρούν ότι θα διευκολύνει δυνητικά, μελλοντικές εξαγωγές αμερικανικού σχιστολιθικού φ.α. Τα έργα αυτά τα χαρακτηρίζει με θετικό γεωπολιτικό πρόσημο.

Οι ΗΠΑ, φαίνεται να αποβλέπουν στην ενεργειακή ενίσχυση της χώρας τους και μέσω των συμμαχιών τους να γίνουν καθαρός εξαγωγέας, καθώς διαθέτουν μεγάλη ποσότητα φθηνού αερίου.Το σχιστολιθικό αέριο, ως νέα πηγή ενέργειας, μπορεί να αυξήσει τον όγκο των αποθεμάτων, να μεταβάλλει τη διάρθρωση των τιμών, να προσθέσει νέους πωλητές και αγοραστές ανατρέποντας τους σημερινούς όρους ανταγωνισμού της αγοράς.  Ωστόσο, αυτό στην πραγματικότητα δεν είναι και τόσο εφικτό. Η τιμή του σχιστολιθικού είναι χαμηλή στην Αμερική και αν μεταφερθεί σε άλλες χώρες θα αυξηθεί κατά πολύ λόγω των γεωλογικών και γεωγραφικών διαφορών. Επίσης, ένας άλλος παράγοντας που καθιστά δύσκολη τη μεταφορά του είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Ένα νέο ενεργειακό περιβάλλον βρίσκεται σε εξέλιξη. Ενεργειακοί, πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες συνηγορούν σ’ αυτό. Παλιοί και νέοι παίκτες ανταγωνίζονται σκληρά ώστε να αποκτήσουν τα οικονομικά και γεωστρατηγικά πλεονεκτήματα που προφέρει ο τομέας της ενέργειας.

Παραπομπές:

• «Enbridge-Tellurian: Οι ΗΠΑ θα γίνουν πρώτος εξαγωγέας LNG ως το 2035.» gr. March 09, 2017. http://energypress.gr/news/enbridge-tellurian-oi-ipa-tha-ginoyn-protos-exagogeas-lng-os-2035
• Δρ. Ηλιοπούλου Ράνια,23/03/2017,προσωπική συνομιλία
• Σταμπολής , Κ. Ν. «Η Σιωπηλή Επανάσταση του LNG.» Εgr . February 13, 2017. http://www.energia.gr/article.asp?art_id=113327.
• European Parliament, Shale gas and EU energy security, December 2014, http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2014/542167/EPRS_BRI%282014%29542167_REV1_EN.pdf
• Κωνσταντίνος Φίλης, «Η στρατηγική αξία της Ανατολικής Μεσογείου», Καθημερινή, Μάρτιος 13, 2017. http://www.kathimerini.gr/900113/article/epikairothta/kosmos/h-strathgikh-a3ia-ths-anatolikhs-mesogeioy