Η Τουρκία το 2017: Που την πάει ο επίδοξος σουλτάνος Ερντογάν! Ανάλυση

Γράφει ο Πολυδεύκης

Το 2016 έφυγε και ήρθε ο νέος χρόνος. Αν και πολλά θα θέλαμε να αλλάξουν με την έλευση του 2017, δε μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι το προηγούμενο έτος έχει αφήσει μία βαριά κληρονομιά γεωπολιτικών δεδομένων τα οποία θα μας απασχολήσουν άμεσα.

Ένα από αυτά τα δεδομένα είναι η επαναπροσέγγιση Τουρκίας και Ρωσίας με αρκετά μέλη της βορειοατλαντικής συμμαχίας να ανησυχούν για αυτή την εξέλιξη και για τις επιχειρήσεις του Erdoğan εναντίον των Κούρδων. Οι σχέσεις Τουρκίας και ΝΑΤΟ απέχουν αρκετά από το να χαρακτηριστούν αγαστές, ενώ στους κόλπους της Συμμαχίας τίθεται όλο και περισσότερο το ζήτημα της αξιοπιστίας της Γείτονος. Παρ’ όλο  που η κοινοβουλευτική συνέλευση του ΝΑΤΟ πραγματοποιήθηκε στην Κων/πολη στις 21-11-2016, δίνοντας την ευκαιρίας για μία φαινομενική αλληλεγγύη προς ένα σημαντικό σύμμαχο των Αμερικάνων, η επιφυλακτικότητα αυξάνεται ολοένα και περισσότερο μεταξύ των δύο πλευρών. Η επέμβαση του τουρκικού στρατού στη Συρία και οι εντάσεις με τους Κούρδους που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ προκαλούν την αυξανόμενη δυσαρέσκεια σε αρκετά κράτη-μέλη που ανησυχούν για την επαναπροσέγγιση μεταξύ Putin και Erdoğan, η οποία επισφραγίστηκε με την ανακοίνωση για έναρξη συζητήσεων για ενδεχόμενη αγορά του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-400.

Αν και μία τέτοια κίνηση κρίνεται εξαιρετικά αμφίβολη και παραμένει ζωντανή μόνο στη σφαίρα πρόκλησης εντυπώσεων, ωστόσο δε συμβάλει στη μείωση της ανησυχίας. Η έκταση της καταστολής στους κόλπους του Στρατού που πραγματοποιεί το τουρκικό καθεστώς μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα προκαλεί δυσφορία στο ΝΑΤΟ, το οποίο βασίζεται σε μία «κοινότητα αξιών». Δεν θα πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι αρκετοί από τους διωκόμενους στρατιωτικούς, ιδιαίτερα οι υψηλόβαθμοι, διέθεταν πολύ καλές σχέσεις με νατοϊκούς ομολόγους τους, ακόμα και με ξένες αμυντικές εταιρείες, από πρότερη θητεία τους σε νατοϊκές θέσεις στο εξωτερικό. Επίσης δεν είναι τυχαίο ότι ο STOLTENBERG υπογράμμιζε με έμφαση πως η δίωξη πραξικοπηματιών δεν απαλλάσσει την Τουρκία από το σεβασμό έναντι των κανόνων του Κράτους Δικαίου, προφανώς υπονοώντας πως η Άγκυρα υπήρξε ιδιαίτερα εκδικητική απέναντι στους συλληφθέντες με «μεσαιωνικά» βασανιστήρια. Οι Τούρκοι αξιωματικοί που εργάζονται σε νατοϊκά κράτη και νοιώθουν τη δαμόκλειο σπάθη των διώξεων πάνω από το κεφάλι τους ζητούν σωρηδόν άσυλο από νατοϊκές χώρες, γεγονός που επίσης εντείνει τις σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και ΝΑΤΟ.

Όλα τα ανωτέρω αποτελούν ένα σημαντικό υπόβαθρο για τη διάσπαση των σχέσεων των νατοϊκών χωρών με την Άγκυρα. Η αποδοχή των αιτημάτων ασύλου των νατοϊκών τούρκων στρατιωτικών ισοδυναμεί με την παραδοχή πως αυτοί δε μπορούν να δικαστούν δίκαια στη χώρα τους. Τούτο από μόνο του αρκεί για την έξωση της Τουρκίας από τη βορειοατλαντική συμμαχία, την διακοπή των συνομιλιών ένταξης με την Ε.Ε. και την επιβολή κυρώσεων από τον ΟΗΕ. Η ένταση αν και κεκαλυμμένη είναι πραγματική, πόσω δε από τη στιγμή που ο Erdoğan τραβάει κι άλλο το σκοινί με εμπρηστικές δηλώσεις για τη Δύση και πρωτίστως την Washington για τη μη παράδοση του ιμάμη Gülen.

Το 2016 άφησε και μία δεύτερη παρακαταθήκη η οποία σχετίζεται με την Τουρκία και την περιοχή μας: την εκλογή Trump στο τιμόνι των ΗΠΑ. Το γεγονός αυτό αναμένεται να αλλάξει τα δεδομένα άρδην, όπως φαίνεται και από την επιλογή του πρώην Στγου Michael Flynn για τη θέση του Ειδικού Συμβούλου για την Εθνική Ασφάλεια. Ο εν λόγω Στγος (ο οποίος έχει δημοσιευθεί ότι εργαζόταν σε εταιρεία παροχής συμβουλευτικής υποστήριξης προς την Τουρκία σε θέματα άμυνας) επαναλαμβάνει συνεχώς ότι η χώρα είναι πηγή σταθερότητας στην περιοχή και ζωτική για τα αμερικανικά συμφέροντα, ενώ δε διστάζει να χαρακτηρίζει τον Gülen, που το FBI φυλάσσει στην Pennsylvania, ως ένα νέο AYATOLLAH, που θα πρέπει να απελαθεί. Ακόμα και ο Αντιπρόεδρος Pence διαβεβαιώνει πως οι σχέσεις με την Άγκυρα θα επανέλθουν στο σημείο που ήταν στο παρελθόν.

Κάποιος θα μπορούσε αφελώς να πιστέψει πως ο Trump έχει ένα μαγικό ραβδάκι με το οποίο θα μπορέσει να επαναφέρει το καλό κλίμα μεταξύ Washington και Άγκυρας. Ωστόσο ο μήνας του μέλιτος αναμένεται να τερματιστεί γρήγορα, αν ποτέ ξεκινήσει. Διότι ο Στγος Flynn ήταν ο ίδιος που χαρακτήριζε εξίσου εύκολα τον Erdoğan ως δικτάτορα και ακραίο ισλαμιστή που αποτελεί κίνδυνο για τη χώρα του και την ευρύτερη περιοχή. Διότι η στήριξη προς τους Κούρδους, εν μέσω πολέμου με τους τζιχαντιστές για τη Raqqah και τη Μοσούλη δε μπορεί να διακοπεί. Διότι μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα διάφοροι ειδικοί στις ΗΠΑ έθεσαν θέμα ασφάλειας για τα πυρηνικά του Incirlik, τα οποία μπορούν να πέσουν στα χέρια εχθρικών ή τρομοκρατικών δυνάμεων.

Η Washington δε μπορεί να εκδιώξει τους Κούρδους του SDF από τη συριακή εξίσωση επίλυσης του ελέγχου των συριακών εδαφών, όπως επιθυμεί η Άγκυρα, διότι πολύ απλά δεν το θέλει. Η Τουρκία επέλεξε να επιχειρήσει μόνη της εναντίον των τζιχαντιστών στη Συρία και πλέον έχει φθάσει στο σημείο να δέχεται τη ρωσική αεροπορική βοήθεια για να συνεχίσει τον πόλεμο στην Al Bab. Αυτό πριν από ένα χρόνο θα ήταν ανήκουστο για μία νατοϊκή χώρα. Όμως τα γεωπολιτικά δεδομένα έχουν αλλάξει και αυτό μεταφράζεται σε μία μερική ανεξαρτησία των proxies των μεγάλων δυνάμεων στην Μέση Ανατολή. Η Άγκυρα δεν έχει αμφισβητήσει τη σχέση συμμαχίας με τις ΗΠΑ, αλλά επί του παρόντος την έχει θέσει σε θεωρητικό επίπεδο. Η κυβέρνηση Obama μπορεί να αλλάζει, αλλά η αμερικανική πολιτική είναι δύσκολο να αλλάξει όσο δεν αλλάζει το πολιτικό σκηνικό στη Γείτονα. Αυτό το σκηνικό νέο-σουλτανισμού του Erdoğan είναι η πολιτική των αμοιβαίων συμφερόντων, η οποία οδηγεί την Άγκυρα σε ευκαιριακές συμμαχίες και επαναπροσδιορισμό ακόμα και των πιο στέρεων και παραδοσιακών συμμαχιών που η χώρα είχε συνάψει επί δεκαετίες.

Πολλοί μπορούν να επικαλεστούν τη δεινή θέση στην οποία έχει περιέλθει το τουρκικό στράτευμα, το δεύτερο μεγαλύτερο σε αριθμούς εντός των κόλπων του ΝΑΤΟ, λόγω των διώξεων. Πράγματι περίπου οι μισοί χειριστές πτητικών μέσων έχουν συλληφθεί και αυτό έχει μειώσει τραγικά τη διαθεσιμότητα των μέσων, λόγω ανθρώπινου δυναμικού. Ωστόσο η εικόνα που παρουσιάζει η επιχειρησιακή δραστηριότητα δε συνάδει με τα αριθμητικά δεδομένα. Η Τουρκία προκαλεί στο Αιγαίο και ταυτόχρονα επιχειρεί εναντίον Κούρδων και τζιχαντιστών στην επικράτειά της, αλλά και στη Συρία και τα σύνορα με το Ιράκ.

Αυτό δε σημαίνει ότι υπάρχουν δεδομένα για τις ΤΕΔ που δε γνωρίζουμε. Αυτό σημαίνει ότι ο Τούρκος Πρόεδρος αδιαφορεί για την πραγματικότητα και επιχειρεί να βαστήξει δυο και περισσότερα καρπούζια κάτω από την ίδια μασχάλη, ακριβώς όπως στο παρελθόν είδαμε διάφορους ηγέτες, που έπασχαν από μεγαλομανία (βλ. Χίτλερ), να πράττουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη την οποία η Τουρκία ξεκίνησε, παρά τα προβλήματα που υπήρχαν στις ΤΕΔ και το διαφαινόμενο τέλμα που θα επερχόταν.

Αυτή τη στιγμή τα αποτελέσματα της επιχείρησης χαρακτηρίζονται το πολύ μέτρια, διότι οποιαδήποτε επιχειρησιακά κέρδη σημειώθηκαν στο έδαφος δεν οφείλονταν σε μάχες, αλλά σε υφαρπαγή αποτελεσμάτων, λόγω της επιχειρησιακής δράσης άλλων δυνάμεων, καθώς και στην τακτική αναδίπλωση των τζιχαντιστών, που απλά υποχωρούσαν.

Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται για πρώτη φορά είναι αν η Τουρκία και ο Πρόεδρός της βρουν το σθένος να ανεξαρτητοποιηθούν από τη Δύση. Το ευρωπαϊκό όνειρο είναι μία διαδικασία που κανένας δεν υπολογίζει στην Άγκυρα, γνωρίζοντας ποιες είναι οι πραγματικές προθέσεις των Βρυξελλών. Γι’ αυτό και δεν απασχολεί το Ak Saray τι θα δηλώσει και τι θα πράξει η Ευρώπη, με αποτέλεσμα οι διμερείς σχέσεις Ε.Ε. και Τουρκίας να περιορίζονται σε έναν διπλωματικό πόλεμο και στον τρόμο του μεταναστευτικού. Ωστόσο το ΝΑΤΟ δεν είναι το ίδιο απλό για την Άγκυρα, αφού αποτελεί τη μόνη πραγματική εγγύηση ασφάλειας για τη χώρα.

Το 2003 η Άγκυρα είχε συγκρουστεί ξανά με το ΝΑΤΟ, μην επιτρέποντας τη χρήση των εδαφών της για τη δεύτερη επέμβαση στο Ιράκ. Τότε όμως το ΑΚΡ του Erdoğan απλά διαπραγματευόταν την οικονομική ενίσχυση της χώρας που επιχειρούσε να απαλλαγεί από το ΔΝΤ. Το 2011 η κρίση αυτή επανελήφθη με τη νατοϊκή επέμβαση στη Λιβύη και την ανοιχτή αντιπαράθεση της Άγκυρας, η οποία για άλλη μία φορά θαμπώθηκε από τα οικονομικά οφέλη που αποσκοπούσε να λάβει από την επικράτηση των ισλαμιστών στην πολιτική σκηνή της χώρας.

Και στις δύο περιπτώσεις η Τουρκία δεν εξήλθε φυσικά από το ΝΑΤΟ. Η διαφορά όμως σήμερα που τρομοκρατεί την περιοχή για τις γεωπολιτικές εξελίξεις του άμεσου μέλλοντος, είναι πως και το 2003 και το 2011 η Ρωσία δεν ήταν τόσο δυνατή όσο σήμερα. Στα δύο εκείνα χρονικά σημεία η Μόσχα δεν αντέδρασε στις επιδιώξεις του ΝΑΤΟ είτε επειδή δε μπορούσε, είτε επειδή δεν ήθελε, αφού και οι δύο δικτάτορες που ανετράπησαν ήταν αφερέγγυοι σύμμαχοι για οποιονδήποτε. Σήμερα όμως η Μόσχα, μοναδική δύναμη που μπορεί να διεκδικήσει ρόλο σε ένα διπολικό κόσμο παγκόσμιας εξουσίας, διαθέτει τη στρατιωτική δυνατότητα και τα οικονομικά κίνητρα ώστε να επιχειρεί στην περιοχή. Η Άγκυρα στα παρελθόντα έτη μπορεί να φώναζε αλλά η φωνή της ήταν φωνή «βοώντος εν τη ερήμω». Ήταν μόνη απέναντι σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Σήμερα διαβλέπει, για πρώτη φορά, πως μία ισχυρή δύναμη μπορεί να στηρίξει την αντιαμερικανική διπλωματία της (όπως τουλάχιστον μπορεί να χαρακτηριστεί η μη συμμόρφωση με τις αμερικανικές επιδιώξεις) και αυτό μέσα στον ερντογανικό παραλογισμό φαντάζει σημαντικό δέλεαρ.

Το μόνο σίγουρο είναι πως στο μέλλον ο αμφιλεγόμενος Erdoğan έχει κερδίσει μία θέση στις μελέτες των ιστορικών. Η βασική επιδίωξή του, δηλαδή η οικονομική ανεξαρτησία της χώρας του αποτελεί την αιτία της διπλωματικής τόλμης της πρόσκαιρης και αφερέγγυας πολιτικής του. Οι ενεργειακοί και εμπορικοί διάδρομοι που φιλοδοξούν να διέλθουν από της Τουρκία, αποτελούν την καθημερινή τροφή ερεθισμού της πολιτικής φαντασίωσής του, ήτοι της επανασύστασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή (διόλου τυχαία η επιλογή της κρατικής στήριξης στην ομώνυμη τηλεοπτική πραγαγωγή). Ο ίδιος γνωρίζει πως αυτό το εγχείρημα είναι αδύνατο να τελεσφορήσει χωρίς στέρεες οικονομικές βάσεις. Ως εκ τούτου, το 2003 δεν ήταν η χρονιά που η τουρκική ανυπακοή προς τις αμερικανικές επιταγές έφτασε στην κορύφωσή της. Αντιθέτως ήταν η χρονιά που η τουρκική ανυπακοή ξεκίνησε ως σχέδιο του οποίου το τέλος δεν έχουμε δει ακόμα.