ΜΑΧΗ ΚΡΗΤΗΣ: Εκτελέσεις από τους Γερμανούς από τις πρώτες ώρες της εισβολής!

Του Μιχαήλ Λαμπαθάκη

«Οι Γερμανοί κάψανε το σπίτι μου… Κάψανε τα ζωντανά μου… Κατακτητές είναι, τι περιμένεις από δαύτους… Πάμε μπρε να πολεμήσομε, να μη σκιαχτούν οι ποθαμένοι μας από την κούραση που μας έμπεψεν ο φόβος… ώφου θε μου και γιάντα μας το φύλαες τούτονα το χρέος στη νταγιαντισμένη μας ζωή…».

Κουβέντες που ειπώθηκαν, ακούστηκαν, μεταφέρθηκαν από παππού σε γιο και πάλι στον επόμενο γιο, τον εγγονό και την εγγόνα, κουβέντες που μείνανε στην ιστορία ξεχωριστά κάθε οικογένειας στο Ρέθυμνο μετά την επίθεση των Γερμανών αλεξιπτωτιστών το Μάη του 1941, το μεσημέρι της ίδιας μέρας που έγινε η Μάχη της Κρήτης σε Χανιά και Ηράκλειο. Όλη την ημέρα από την μια άκρη του νησιού στην άλλη οι Γερμανοί ένα στόχο είχαν. Την κατάληψη της Κρήτης.

20η Μαΐου 1941, μεσημέρι, τα γερμανικά αεροπλάνα γεμίζουν τον Ρεθεμνιώτικο ουρανό και ξεκινάει η πτώση των αλεξιπτωτιστών. Μάχες σώμα με σώμα, Ρεθεμνιώτες άοπλοι, γερμανοί οπλισμένοι γερά. Μάχες στην πόλη του Ρεθύμνου, στον Σταυρωμένο, στον Λατζιμά και σε όλη την παραλιακή γραμμή του νομού από το Ατσιπόπουλο έως και το Σφακάκι. Για τους Γερμανούς, το Ρέθυμνο αποτελούσε, στους χάρτες τους και στο σχεδιασμό της κατάληψης της Κρήτης, τον Δεύτερο Τομέα όπου εκεί συμμετείχαν ως δύναμη αλεξιπτωτιστών περίπου 1.400 με 1.600 στρατιώτες, οι οποίοι ενισχύθηκαν τις επόμενες ημέρες μετά το πέρας της Μάχης της Κρήτης, από επίγειες γερμανικές δυνάμεις.

Στην περιοχή Σταυρωμένος έγινε η πρώτη ομαδική εκτέλεση εννέα πολιτών από τους Γερμανούς, το βράδυ της 1η μέρας της Μάχης.

Την επόμενη, 2η μέρα της μάχης, 21 Μαΐου ξανά ομαδική εκτέλεση πολιτών πάλι στον Σταυρωμένο και μάλιστα κατά τη διάρκεια της Μάχης. Ακολούθησαν και άλλες εκτελέσεις αμάχων. Πολίτες, άνδρες του Ελληνικού Στρατού και Σύμμαχοι σκοτώνονται από τις γερμανικές σφαίρες και χειροβομβίδες.

Στο νομό Ρεθύμνου σκοτώθηκαν περίπου 130 άνδρες των συμμαχικών δυνάμεων, κυρίως Αυστραλοί, οι οποίοι ήταν στο Ρέθυμνο στο πλαίσιο οργάνωσης, ώστε να μην καταληφθεί η Κρήτη από τους Γερμανούς.

Στις Μάχες που δόθηκαν, οι Γερμανοί έχασαν πάνω από τα 2/3 της δύναμης επέμβασης τους και μέχρι την 29η Μαΐου, οπότε και οι γερμανικές δυνάμεις ενισχύθηκαν, είχαν απομείνει περίπου στους 450 άνδρες με μάχιμη δυνατότητα, αλλά εξουθενωμένοι. Ο Γιώργος Καλογεράκης από το Ηράκλειο, διευθυντής σε σχολείο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στο Καστέλι και διδάκτωρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, έχοντας γράψει ήδη δεκατρία βιβλία για τη Μάχη της Κρήτης, μιλάει στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, καταθέτοντας «στιγμιότυπα» που τον έχουν συγκλονίσει.

«Μετά τη Μάχη της Κρήτης την 1η Ιουνίου 1941 στο χωριό Αστέρι, πρώην κοινότητα Χαμαλευρίου, γίνεται από τους Γερμανούς η πρώτη ομαδική εκτέλεση σε όλη την Ευρώπη εκτός μάχης, όπου εκτελούνται 12 άνθρωποι, άμαχοι πολίτες…

Στην εκτέλεση εκείνη σκοτώνουν τον γιο της οικογένειας Πολιδάκη. Τρεις μέρες αργότερα η μητέρα του εκτελεσμένου Ευαγγελία Πολιδάκη, έβραζε στάρι για το τριήμερο μνημόσυνο του γιου της που εκτελέστηκε. Δύο Γερμανοί μπήκαν στην αυλή της και μόλις τους αντίκρισε, έπιασε ένα ξύλο αναμμένο από τη φωτιά, χτύπησε τον έναν Γερμανό στρατιώτη στο κεφάλι και ο δεύτερος γυρνάει το όπλο του και την σκοτώνει. Ακούγοντας τις φωνές ο άνδρας της, Παναγιώτης Πολιδάκης, τρέχει να δει τι συμβαίνει και ο Γερμανός σκοτώνει και τον σύζυγο. Αμέσως μετά, οι γερμανοί έκαψαν το σπίτι και το σκύλο της οικογένειας που γάβγιζε τον σκότωσαν κι αυτόν…».

Η Διοίκηση του 5ου Τάγματος με Διοικητή τον Ταγματάρχη Στυλιανό Καλονά είχε εγκατασταθεί στις 23 Μαΐου 1941 στο χωριό Χαμαλεύρι Ρεθύμνου. Αντικειμενικός σκοπός των αυστραλιανών και ελληνικών δυνάμεων ήταν να εκδιώξουν τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές από την περιοχή Σταυρωμένου.

Το μεσημέρι της 24ης Μαΐου 1941, κι ενώ ο Διοικητής του τάγματος απουσίαζε από το Χαμαλεύρι, ένας γέρος Κρητικός, ο Δημήτρης Καστανάκης από το χωριό Πηγή, φορώντας την παραδοσιακή κρητική βράκα και κρατώντας το κεφαλομάντηλό του στα δόντια, πηγαίνει και ξεσηκώνει τους άντρες του Λόχου Διοικήσεως.

Τους καλεί να κάνουν επίθεση στους Γερμανούς που ήταν στο Σταυρωμένο. Ο Διοικητής Στυλιανός Καλονάς γράφει στην έκθεσή του: …οι στρατιώτες μη θέλοντας να δείξουν ότι υστερούν εις ηρωισμόν του γέροντος Καστανού, όστις δεν θέλει να χάσει την ευκαιρίαν να εξουδετερώσει τους Γερμανούς, τον ακολουθούν και κατέρχονται την αμαξητήν οδόν Χαμαλεύρι-Σταυρωμένου, αλλά μόλις φθάνουν εις Σταυρωμένου και εις απόστασιν 100 μέτρων δέχονται καταιγιστικά πυρά των γερμανών και ο Καστανός, όστις βαδίζει όρθιος και απτόητος πίπτει νεκρός, ως και ένας στρατιώτης της ομάδας (σημ: ο Ταμπακάκης Ιωσήφ από το χωριό Παναγιά Πεδιάδος Ηρακλείου)…», αυτό αναφέρει η έκθεση του Ταγματάρχη Καλλονά Στυλιανού ΓΕΣ 10/6/1946 σύμφωνα με τον κ. Καλογεράκη.

Σύμφωνα με τον ιστορικό ερευνητή και συλλέκτη Δημήτρη Σκαρτσιλάκη που μίλησε στο ΑΠΕ- ΜΠΕ: «Πολλές εκτελέσεις, καταστροφές χωριών, βιαιοπραγίες και σκληρές συμπεριφορές, ήταν όλα όσα συνέθεσαν την ιστορία του Ρεθύμνου στη Μάχη της Κρήτης. Το μεγάλο μου παράπονο είναι ότι το Ρέθυμνο μέχρι σήμερα έχει έρθει σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τη Μάχη στα Χανιά και στο Ηράκλειο και αυτό πιστεύω ότι πρέπει να αλλάξει».

«Στο Ρέθυμνο δόθηκαν μάχες στα Περιβόλια, στα Μυσσίρια, στο Αεροδρόμιο στον Λατζιμά, και στον Εσταυρωμένο όπου ένοπλοι πολίτες βρέθηκαν αμέσως έστω και με λίγα πολεμοφόδια στον αγώνα για να μην πέσει το Ρέθυμνο στα χέρια των Γερμανών. Η κύρια μάχη δόθηκε στο Λόφο ΑΛΦΑ στην περιοχή Σταυρωμένος, διότι το σημείο αυτό ήθελαν οι Γερμανοί για να μπορούν κατόπιν να ελέγχουν το Αεροδρόμιο», τονίζει ο κ. Σκαρτσιλάκης. Και προσθέτει: «Τον αντικειμενικό τους όμως σκοπό δεν τον πέτυχαν.

Η αντίσταση που βρήκαν ήταν πολύ ισχυρή με αποτέλεσμα να έχουν μεγάλες απώλειες και από τη δική τους πλευρά και τελικά να περιοριστούν σε δύο θύλακες μόνο, υποχωρώντας τελικά προς την περιοχή Γεροπόταμο, κουρασμένοι, υποσιτισμένοι και φοβισμένοι σύμφωνα και με πολλές μαρτυρίες από ανθρώπους που βρέθηκαν στις μάχες του Ρεθύμνου».

Στις μέρες της Μάχης στο Ρέθυμνο αιχμαλωτίστηκαν 500 Γερμανοί, έπεσαν νεκροί 500 και τελικά οι «μάχιμοι» στους δύο θύλακες που διατήρησαν ήταν 200 Γερμανοί στον πρώτο θύλακα και 250 στον δεύτερο.

Όμως παρά την γενναία αντίσταση των Ρεθύμνιων αγωνιστών, οι Γερμανοί ειδικά στο Ρέθυμνο πραγματοποίησαν τις πρώτες τους ομαδικές εκτελέσεις στις περιοχές Μυσσίρια και Περιβόλια, Σταυρωμένο, σκοτώνοντας συνολικά 80 πολίτες ανάμεσα τους και γυναικόπαιδα στις 23 και 24 Μαΐου 1941.

Η τελευταία μάλιστα εκτέλεση ήταν αυτή του Δημήτρη Δροσάκη. Στις μάχες που δόθηκαν στο Ρέθυμνο μεγάλη ήταν η συνεισφορά των Αυστραλών συμμάχων με τα δύο τάγματα που υπήρχαν στο Ρέθυμνο από νωρίς και στόχο είχαν να διατηρήσουν την άμυνα του νομού και ελεύθερο το Αεροδρόμιο.

Στόχος που τελικά επετεύχθη κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης. Βέβαια οι Αυστραλοί ήταν πολύ κουρασμένοι από τη συμμετοχή τους σε μάχες στην υπόλοιπη Ελλάδα και το μόνο που διατηρούσαν σε υψηλό επίπεδο ήταν η υπεροπλία που είχαν από πλευρά θάλασσας. Όπως τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δημήτρης Σκαρτσιλάκης: «Στο Ρέθυμνο γλύτωσαν τόσοι λίγοι Γερμανοί οπότε αυτός είναι και ο λόγος που δεν υπάρχουν πολλές φωτογραφίες, δεδομένου ότι οι αλεξιπτωτιστές είχαν πάνω τους και φωτογραφικές μηχανές. Όμως πέρα από τις φωτογραφίες υπάρχουν οι μαρτυρίες, όπως αυτή του Νίκου Κοπάση, ο οποίος πολέμησε στον Σταυρωμένο και όποτε μιλούσαμε πάντα στεκόταν σε ένα γεγονός το οποίο και τον συγκινούσε…

Αυτό της συμπεριφοράς των Κρητικών στο Ρέθυμνο απέναντι στους Γερμανούς αιχμαλώτους που έπιασαν. Ήταν τρομαγμένοι, φοβισμένοι, νόμιζαν ότι θα τους κακομεταχειριστούμε όμως εμείς –έλεγε- τους φερθήκαμε ανθρώπινα γεγονός που τους έκανε να νιώθουν καλύτερα». Στα γερμανικά ημερολόγια τα οποία έχει στην κατοχή του ο κ. Σκαρτσιλάκης των αξιωματικών και των ομάδων τους, Kroh, Wiedemann, Schulz, εντύπωση, όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, του έκαναν οι διαταγές εκτέλεσης που δόθηκαν για τις εκτελέσεις στα Περιβόλια και το πώς ήταν διατυπωμένες, καθώς και το γεγονός ότι οι αξιωματικοί Wiedemann και Schulz είχαν έντονη διαφωνία μεταξύ τους για τον τρόπο διαχείρισης της διοίκησης αλλά και για το ποιος θα είναι ο ανώτερος διοικητής. «Ο αξιωματικός Kroh μάλιστα ήταν πολύ σκληρός, σύμφωνα και με μαρτυρία υφισταμένου του, την οποία έχω, ενώ ήταν και ο ίδιος υπεύθυνος για διαταγές εκτελέσεων στο Ρέθυμνο αμάχων πολιτών», είπε ο κ. Σκαρτσιλάκης επισημαίνοντας ότι: «αξίζει να αναφερθεί πως η πλειονότητα των Γερμανών αξιωματικών σκοτώθηκαν στη Μάχη του Ρεθύμνου».

Η τελευταία Μάχη της Κρήτης δόθηκε στο Ρέθυμνο την 31η Μαΐου 1941. Την επόμενη μέρα 1η Ιουνίου 1941 όλη η Κρήτη πέρασε στα χέρια, και στη διοίκηση της Γερμανο-ιταλικής Συμμαχίας. «Πέσανε οι Γερμανοί στη γη μας και ένας θείος μου κρεοπώλης, πήρε το χασαπομάχαιρο και όρμησε πάνω τους.

Οι συντοπίτες μας που πήγανε εκείνη τη μέρα στη δουλειά τους, έφυγαν πολίτες και επέστρεψαν όσοι επέστρεψαν μαχητές για την ελευθέρια μας». Με αυτές τις λέξεις, η Κατερίνα Σπιθούρη το γένος Σαλούστρου 13 ετών στη Μάχη της Κρήτης, αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ το πώς βίωσε εκείνες τις ώρες και μέρες που ακολούθησαν της Μάχης στο Ρέθυμνο. «Όλα όσα γινήκανε ήταν λυπηρά. Νέοι άνθρωποι χαθήκανε για πάντα από το μυδράλιο που έπαιζε από το αεροπλάνο και σκότωνε, έσπερνε μίσος και αίμα…

Οι Γερμανοί ήταν εξοπλισμένοι καλά μα εμείς είχαμε μόνο μαχαίρια, κατσούνες και μερικά όπλα χωρίς πολλές σφαίρες. Αυτό που θυμάμαι έντονα ήταν ο φόβος που κυριαρχούσε. Εγώ μικρό κορίτσι ήμουν μα θυμάμαι ακόμη τον τρόμο που είχα. Τους γονείς μου που προσπαθούσαν να μας καθησυχάσουν και μας έλεγαν πως: «… και εμείς φοβόμαστε, μα θα αντισταθούμε κι ο θεός ξέρει»».

Δεν μπορώ να έχω καλές εντυπώσεις για τους Γερμανούς λέει η ηλικιωμένη γυναίκα στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και μιλώντας πιο γρήγορα σαν να τα ζει τώρα αναφέρει: «Ακόμα και τη μέρα που πέφτανε οι Γερμανοί στο Ρέθυμνο δεν περιμέναμε να ζήσουμε. Σήμερα πια αισθάνομαι ακόμα άσχημα διότι δε μπορώ να σβήσω από τη μνήμη μου ούτε τις εικόνες, ούτε τις κουβέντες των μεγάλων μα κυρίως δεν μπορώ να ξεχάσω όλους αυτούς τους πολλούς συγγενείς μου που σκοτώθηκαν».

Τα χρόνια πέρασαν και η κ. Κατερίνα παντρεύτηκε τον Μανόλη Σπιθούρη που όπως λέει: «Όταν καθόμασταν και κουβεντιάζαμε, θυμάμαι που μου έλεγε πως, ό,τι χειρότερο στον κόσμο οι κατακτητές. Στο χωριό Δαμάστα οι Γερμανοί τους βάλανε νάρκες στο δρόμο και ο Μανόλης τραυματίστηκε. Δεν μπορούσε ποτέ να συγχωρήσει αυτούς τους ανθρώπους και όπως μου έλεγε, όλα όσα τραβήξαμε, όλα όσα χάσαμε είναι πιο πίσω από τη χαμένη μας αξιοπρέπεια και τον τρόπο που μας φερόντουσαν. Οι Γερμανοί, έλεγε ο Μανόλης μου, μας πλήγωσαν όλα όσα τούτος ο τόπος μας μαθαίνει και αφορούν τη Δημοκρατία και τη Λευτεριά του ανθρώπου». Ο Γιάννης Σκουλάς θυμάται ιστορίες από διηγήσεις μελών της οικογενείας του για τον παππού του Παπαγιάννη Σκουλά, ο οποίος μπορούσε να μιλάει ώρες ατελείωτες για όσα έζησε στη Μάχη της Κρήτης.

«Ο παππούς μου ο Παπαγιάννης είχε έντονα συναισθήματα για εκείνη την περίοδο, δύσκολη την έλεγε αλλά δάκρυζε πάντα… Πριν την Μάχη της Κρήτης είχε αναγκαστεί να αφήσει πίσω επτά παιδιά, μεταξύ αυτών και τον πατέρα μου και να πάει στον πόλεμο στην Αλβανία… Γύρισε από εκεί πληγωμένος και βαρύς, αλλά δεν είπε όχι όταν οι συνθήκες τον κάλεσαν να πολεμήσει τους Γερμανούς στη Μάχη του Λατζιμά. Τον πατέρα μου τον πήρανε οι Γερμανοί, νεαρός τότε, στην Αγγαρεία, όπως την έλεγαν, για να κάνει δουλειές για αυτούς, πάνω από την Γεωργιούπολη που φτιάχνανε ένα πολυβολείο. Θυμάμαι που μου έλεγε ότι ναι μεν επικρατούσε το άγνωστο ο φόβος, αλλά όλοι μέσα τους σκεφτόντουσαν την αντίσταση όπως αυτή και αν γινόταν είτε ατομικά είτε ομαδικά».

Μεγάλη μορφή του τομέα Ρεθύμνου και της Μάχης της Κρήτης ήταν ο Τζαβελάκης Γεώργιος Βασιλείου Σκουλάς, γεννημένος το 1888, ο εγγονός του οποίου, Μανόλης Σκουλάς, μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τις αφηγηματικές μνήμες που έχει για τον προπάππου του. «Σκοτώθηκε πολεμώντας στα 53 του χρόνια. Μόλις έμαθε για τους αλεξιπτωτιστές, έφυγε από το χωριό από τα Ανώγεια για το Ρέθυμνο να πολεμήσει. Πήρε μαζί του τον φίλο του Καλομοίρη και όπως πηγαίνανε προς Ρέθυμνο συναντήσανε τον Κώστα Κανάκη και όλοι μαζί φτάσανε στον Λατζιμά. Δυο μέρες πολεμούσανε με το μαχαίρι και ελάχιστα πολεμοφόδια. Κατά την ώρα της Μάχης εντόπισαν δυο Γερμανούς που είχαν ένα πολυβόλο σε μία πέτρινη μάντρα που αρμέγανε τα πρόβατα. Οι τρεις φίλοι σκοτώσανε τον έναν Γερμανό. Λέει τότε ο παππούς ο Τζαβελάκης… Θα πάω να κάμω τον άλλο σκαφτό… Την ώρα που έμπαινε στην μάντρα ο Γερμανός τον βάρεσε στο πόδι, γυρνάει και το πολυβόλο και τον σκοτώνει… ήταν ο τρόπος που πολεμούσε τέτοιος που έχουνε γραφτεί δύο τραγούδια για τον Τζαβελάκη». Λέγεται πως ήταν μορφή ενός φλογερού πατριώτη, ενός αξιοπρεπούς Κρητικού, μάλιστα, όταν έφευγε για τη Μάχη της Κρήτης, έλεγε σε όλους:

«Άντες να πάμε να πολεμήσουμε… Μα όταν ο φίλος του ο Καλομοίρης του λέει πως θα πάει μαζί του, του είπε… Αδερφέ μου, εκεί που πάω μην έρθεις διότι και εγώ ακόμη δε γιαγέρνω. Όμως ο Καλομοίρης τον ακολούθησε». Ο Μανώλης Σκουλάς λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι από τις αφηγήσεις παλιών που βρέθηκαν στη Μάχη της Κρήτης στο Ρέθυμνο, αλλά και ιστορίες από συγγενείς του έμαθε ότι: «υπήρχε πολύ κυριαρχία φόβου, αλλά ξέρανε ότι θα αντισταθούνε, πολλοί μάλιστα από αυτούς είχαν πολεμήσει στους βαλκανικούς πολέμους στον πρώτο παγκόσμιο και ξέρανε ότι η Ελευθερία της Ελλάδας αλλά και της Κρήτης όφειλε να είναι το πρώτο τους μέλημα». «Στη Μάχη της Κρήτης στο Ρέθυμνο, όσοι δεν κατέβηκαν από τα χωριά του Ψηλορείτη, είχαν ανέβει στο οροπέδιο της Νίδας διότι είχαν πληροφορίες πως εκεί θα προσγειώνονταν τα γερμανικά αεροπλάνα… Τότε μάλιστα έγινε και μία συγκέντρωση στα Ανώγεια και πήραν την απόφαση να πάνε στη Νίδα όπου μαζεύανε πέτρες τις βάζανε αταίριαστα στη γη για να μην μπορέσουν τα αεροπλάνα να προσγειωθούν… Τις πέτρες αυτές τις είχαν ονομάσει ανθρωπόλιθους», είπε ο Μανόλης Σκουλάς.

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ