Μονόδρομος η δομική μεταρρύθμιση των ΕΔ “σ΄ένα κόσμο που ετοιμάζεται για πόλεμο”
Γράφει ο
Γεώργιος Χατζηθεοφάνους
Αξιωματικός ε.α.
ΣΣΕ, ΣΕΘΑ, ΝΟΕ/ΑΠΘ, PMP/PMI
Έχουν περάσει επτά ολόκληρα χρόνια από την υπογραφή της πρώτης δανειακής σύμβασης (μνημόνιο), που υπέγραψε η Χώρα με την τρόικα (ΔΝΤ, ΕΚΤ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή) κατά την διάρκεια των οποίων έχει χαθεί πάνω από το 25% του ΑΕΠ, η ανεργία έχει σταθεροποιηθεί πολύ πάνω από το 25% ενώ διανύουμε τον ένατο χρόνο ύφεσης χωρίς να υπάρχει αντίστοιχο προηγούμενο στην οικονομική ιστορία του δυτικού τουλάχιστο κόσμου.
Βρισκόμαστε στο τρίτο μνημόνιο, το οποίο λήγει τον Ιούλιο του 2018, με υφεσιακά και πάλι μέτρα και στόχους εξαιρετικά φιλόδοξους, η αποτυχία επίτευξης των οποίων θα οδηγήσει στην ανάγκη μιας νέας και πάλι δανειακής σύμβασης ήτοι ενός τετάρτου μνημονίου με νέες και πάλι περικοπές και γενικά υφεσιακά μέτρα. Είναι το πλέον το πιθανό σενάριο διότι η περαιτέρω φτωχοποίηση του λαού μέσω αύξησης των φόρων και μείωσης μισθών και συντάξεων, θα οδηγήσει στην μείωση της εισπραξιμότητας φόρων αλλά και αύξηση των πάσης φύσεως επισφαλειών εξαιτίας της αντικειμενικής αδυναμίας των οφειλετών να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Και βέβαια από ένα σημείο και μετά υπάρχει ο κίνδυνος αυτή η αντικειμενική αδυναμία ανταπόκρισης ενός σημαντικού αριθμού πολιτών στις οικονομικές τους υποχρεώσεις να μετατραπεί, λόγω κόπωσης, σε μια μαζική θέση άρνησης πληρωμών με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει.
Οι φιλόδοξες εκτιμήσεις περί βιώσιμης ανάπτυξης δεν με βρίσκουν σύμφωνο από την στιγμή που σχεδόν τίποτα δεν έχει γίνει για την αναβάθμιση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, που βρίσκεται στην 86η θέση της παγκόσμιας κατάταξης, σύμφωνα με το World Economic Forum (WEF), στο πλαίσιο της δημιουργίας φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος ώστε να έρθουν στη Χώρα νέοι μεγάλοι επενδυτές. Και φυσικά αναφέρομαι στις δομικές μεταρρυθμίσεις της δημόσιας διοίκησης, του νομοθετικού-δικαστικού συστήματος, παιδεία, υγεία κλπ. Αν το 2017 κλείσει με μια ανάπτυξη της τάξεως του 1-2%, μετά από εννέα χρόνια ύφεσης και απώλεια του ΑΕΠ της τάξεως του 25%, χωρίς την αναβάθμιση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, αυτό παραπέμπει στο γνωστό για τους οικονομολόγους φαινόμενο του γκελ της νεκρής γάτας (dead cat bounce) κι όχι σε βιώσιμη ανάπτυξη. Στο δια ταύτα δυστυχώς δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως η Χώρα γρήγορα θα εγκαταλείψει αυτή την μαύρη περίοδο στην ιστορία της και θα επανέλθει σε κανονικότητα.
Οι περικοπές στις δαπάνες στα πλαίσια μιας, άνευ ορίων, λόγω κακής διαπραγμάτευσης (θα μπορούσε ίσως στο πρώτο μνημόνιο μέσα από μια καλή διαπραγμάτευση να οριστεί ένας «κόφτης» στην απώλεια του ΑΕΠ), βίαιης δημοσιονομικής προσαρμογής και κυρίως ο τρόπος που αυτές έγιναν οδήγησαν σε πολλές περιπτώσεις στην αποσύνθεση του κρατικού μηχανισμού. Αυτό οφείλεται, κατά την προσωπική μου πάντα άποψη, στο ότι η κρίση από την αρχή παρουσιάστηκε ως προσωρινή. Οι διαχειριστές της πείστηκαν και έπεισαν το λαό πως γρήγορα η χώρα θα εγκαταλείψει το μνημόνιο και θα επιστρέψει στην κανονικότητα. Όμως και στη συνέχεια, μέχρι και σήμερα, όλες οι Κυβερνήσεις βεβαίωναν πως το κάθε μνημόνιο που υπέγραφαν είναι το τελευταίο κι ότι δεν θα υπάρξουν άλλα υφεσιακά μέτρα και περικοπές. Και βέβαια με αυτές τις δηλώσεις αντί να καθησυχάζουν τις αγορές όπως σκόπευαν καθησύχαζαν τους διαχειριστές του κρατικού μηχανισμού αδρανοποιώντας τους με συνέπεια οι επιβαλλόμενες περικοπές να γίνονται με μια άναρχη μείωση δαπανών επί του εκάστοτε Π/Υ, προϊόν προσωπικών αποφάσεων των εκάστοτε διαχειριστών (στην καλύτερη περίπτωση μέσα από ένα brainstorming) κι όχι μέσα από μια μεγάλη δομική μεταρρύθμιση με τα δεδομένα και κυρίως τους περιορισμούς όπως αυτά προέκυψαν μέσα από την κρίση, στη βάση της οικονομικής αρχής, της επίτευξης του μέγιστου δυνατού αποτελέσματος με την μικρότερη δυνατή θυσία.
Δυστυχώς η πρακτική αυτή εφαρμόστηκε και στις ένοπλες δυνάμεις με δυσάρεστες συνέπειες παρά τα όσα λέγονται. Ο λόγος που οι ένοπλες δυνάμεις δεν οδηγήθηκαν σε αποσύνθεση, με περικοπές πολύ πάνω από το 50% σε λειτουργικές δαπάνες και ακόμη μεγαλύτερες στους εξοπλισμούς, οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στα στελέχη των ενόπλων δυνάμεων, που εργάζονται νυχθημερόν, συμπεριλαμβανομένων των αργιών, υπό εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες, από τον Έβρο μέχρι το Καστελόριζο και την Κύπρο διατηρώντας το αξιόμαχο των ενόπλων δυνάμεων σε υψηλό επίπεδο.
Θεωρώ όμως πως αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί ακόμη και στο πλέον αισιόδοξο σενάριο της επιστροφής της Χώρας στην κανονικότητα χωρίς τέταρτο μνημόνιο. Πρέπει άμεσα να ξεκινήσει μια δομική μεταρρύθμιση από μηδενική βάση, με τα δεδομένα όπως αυτά διαμορφώθηκαν μέσα στην κρίση. Η απόφαση αποτελεί το ένα σκέλος αυτής της τόσο απαραίτητης δομικής μεταρρύθμισης και πρέπει να ληφθεί με τη συμμετοχή-συναίνεση όλων των κοινοβουλευτικών κομμάτων με σχετική πρωτοβουλία της Κυβέρνησης ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχεια και να μην αλλάζει ο σχεδιασμός ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη με την αλλαγή της Κυβέρνησης ή ακόμη να μην επιχειρείται μια νέα μεταρρύθμιση από μια νέα Κυβέρνηση όποτε κι αν αυτή προκύψει λόγω διαφορετικής αντίληψης.
Το άλλο σκέλος αφορά στον τρόπο σχεδίασης και υλοποίησης. Δυστυχώς όλες οι προσπάθειες μεταρρύθμισης (γνωστές ως αναδιοργανώσεις) του παρελθόντος δεν απέδωσαν λόγου κακού-αναποτελεσματικού σχεδιασμού, χωρίς τη χρήση των εργαλείων του σύγχρονου management. Ξεκινούσε ο σχεδιασμός με καθαρά επιχειρησιακά κριτήρια χωρίς να λαμβάνονται υπόψη όλοι οι stakeholders (οι πάσης φύσεως εμπλεκόμενοι-ενδιαφερόμενοι στο project που μπορούν να επηρεάσουν την πορεία του) όπως οι τοπικές κοινωνίες, με αποτέλεσμα να τους βρίσκουν απέναντί τους στη φάση της υλοποίησης και να αρχίζουν το κόψε-ράβε-ξήλωνε του σχεδίου, που τελικά κατέληγε σε μια κακή μεταρρύθμιση, που με την εφαρμογή της προέκυπτε η ανάγκη νέας.
Δεν γίνεται π.χ. να σχεδιάζεις το κλείσιμο ενός στρατοπέδου που αποτελεί τον πνεύμονα οξυγόνου στο ακριτικό Αμύνταιο και να μην έχει προηγηθεί σχετική συνεργασία με την τοπική κοινωνία ώστε να βρεθεί με μέριμνα της πολιτικής ηγεσίας τρόπος άμβλυνσης των όποιων προβλημάτων δημιουργεί η σχεδιαζόμενη μεταρρύθμιση. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι ένοπλες δυνάμεις αποτέλεσαν έναν αποτελεσματικό μηχανισμό ανακύκλωσης των πλεονασμάτων σε όλη τη μεταπολίτευση με σημαντικά οφέλη τόσο σε υποβαθμισμένες οικονομικά περιοχές αλλά και στο σύνολο της οικονομίας. Πέρα τούτου η ενίσχυση των ακριτικών περιοχών ενισχύει την ασφάλεια και την άμυνα της Χώρας. Τα ίδια και στο ευαίσθητο ζήτημα της θητείας που σίγουρα θα πρέπει να αλλάξει αφού όμως η ανάγκη τεκμηριωθεί μέσα από έναν στρατηγικό σχεδιασμό κι όχι στη βάση της κάλυψης των σημερινών αναγκών. Δεν είναι μόνο το stakeholder management είναι όλα τα πεδία ενός project όπως το κόστος, το χρονοδιάγραμμα κ.α.
Η δομική αυτή μεταρρύθμιση αποτελεί ένα μεγάλο project που θα δυσκόλευε και τον πλέον έμπειρο-ικανό project manager. Είναι αδύνατον να γίνει σωστά χωρίς τη μεθοδολογία και τα εργαλεία του σύγχρονου management. Δεν γίνεται επίσης κατά την διάρκεια-εξέλιξη του σχεδιασμού να αλλάζεις τους Αρχηγούς των Γενικών Επιτελείων και τους βασικούς εμπλεκόμενους. Παραπέμπει σε ερασιτεχνισμό, ανικανότητα ή αδιαφορία. Ο Στρατηγικός Σχεδιασμός αφορά χρονικό διάστημα 3-5 χρόνων. Ένας Αρχηγός σε χρονικό διάστημα ενός χρόνου μόνο διαχείριση μπορεί να κάνει. Το ίδιο ισχύει με τους πάσης φύσεως διοικητές κι όχι μόνο σε όλη την κλίμακα της ιεραρχίας.
Πρέπει να γίνει κατανοητό από όλους πως η Ελλάδα που θα προκύψει μετά την κρίση θα είναι μια άλλη Ελλάδα. Θα είναι χειρότερη ή καλύτερη; Αυτό εξαρτάται από εμάς. Αν προβούμε στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις μπορούμε να δημιουργήσουμε μια καλύτερη Ελλάδα χωρίς τις παθογένειες του παρελθόντος, αν όχι φοβάμαι πως η αναπόφευκτη αποσύνθεση θα έχει οδυνηρά ενδεχομένως αποτελέσματα. Αυτό ισχύει και για τις ένοπλες δυνάμεις.
Ένας στρατός ταγμένος σε άμυνα εδώ και πενήντα χρόνια, φορτωμένος με το μεγάλο βάρος του έργου της ειρήνης για τη συντήρησή του αλλά και με σημαντικό πάρεργο όπως το προσφυγικό και γενικά μεγάλη κοινωνική προσφορά είναι σαφές πως μπορεί και λειτουργεί εξαιτίας της καταπόνησης του ανθρώπινου δυναμικού χωρίς επιπρόσθετο μισθολογικό κόστος. Οι εποχές αλλάζουν και σίγουρα τα στελέχη δεν μπορούν να συνεχίσουν τα εργάζονται με αυτές τις συνθήκες. Κάποια στοιχεία σχετικά με τα εργασιακά τους δικαιώματα έκαναν την εμφάνισή τους μέσα στην κρίση. Τα προβλήματα αυτά δεν είναι διαχειρίσιμα χωρίς τη μεγάλη δομική μεταρρύθμιση ούτε από την σημερινή πολιτική ηγεσία του Υπουργείου, το μεγάλο ενδιαφέρον της οποίας για τις ένοπλες δυνάμεις και την αξιόλογη προσπάθεια που καταβάλλει ουδείς αμφισβητεί ούτε φυσικά από την στρατιωτική ηγεσία όσο ικανή κι αν είναι. Αργά ή γρήγορα θα προκύψουν αδιέξοδα εάν δεν γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος από την μεγάλη δομική μεταρρύθμιση.
Ζούμε σε ένα διεθνές περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από μια επικίνδυνη για την παγκόσμια ειρήνη αστάθεια, με τις ΗΠΑ του Τραμπ σε φάση αναθεώρησης των εθνικών τους συμφερόντων, τα οποία είναι μάλλον προσανατολισμένα στον ειρηνικό, τη Ρωσία που επιχειρεί με επιτυχία την επανάκτηση της χαμένης της αίγλης, την Κίνα σε διεκδίκηση του δικού της ρόλο στην παγκόσμια σκακιέρα και την Ευρώπη σε κρίση, χωρίς όραμα και σε αναζήτηση ταυτότητας όπου έκαναν την εμφάνισή τους ο εθνικισμός και οι εγωιστικές εθνικές πολιτικές στην εξάλειψη των οποίων οικοδομήθηκε η Ενωμένη Ευρώπη. Βρισκόμαστε στη φάση μετάβασης από ένα σημείο ισορροπίας σε ένα άλλο την μορφή του οποίου αγνοούμε, όπως αγνοούμε τον χρόνο αλλά και τον τρόπο που θα φτάσουμε σε αυτό.
Σε αυτόν τον κόσμο, που όπως είπε πρόσφατα ο Γκορμπατσόφ, μοιάζει σαν να ετοιμάζεται για πόλεμο η Χώρα μας βρίσκεται με λαβωμένη την εθνική της ισχύ λόγω της μοναδικής οικονομικής κρίσης που βιώνει έχοντας δίπλα της μια απρόβλεπτη και αναθεωρητική Τουρκία και τον εθνικισμό στα Βαλκάνια εξαιτίας της φτώχειας των λαών σε αναζωπύρωση. Δεν δικαιολογείται καμιά ολιγωρία και η ευθύνη δεν αφορά μόνο την κυβέρνηση αλλά όλον τον πολιτικό κόσμο της Χώρας.
